Thứ bạn đang thấy
không phải phim x-quang.
Mà là một chú cá đuôi gai
2 tháng tuổi.
Bạn nghĩ rằng
tuổi thơ của mình thật là kì cục.
Nhưng đây là
chú cá đó lúc trưởng thành,
Một cư dân xinh đẹp của rạn san hô
Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương
và là một trong những loài cá
phổ biến nhất vùng nước mặn.
Trong 27,000 loài cá,
hơn 1/4 sống ở rạn san hô
vốn chiếm ít hơn
1% bề mặt Trái đất.
Trước khi ổn định ở môi trường
nhiệt đới đa dạng này,
những chú cá con phải đối mặt
với khó khăn trong việc tự trưởng thành,
trải qua những thay đổi mạnh mẽ
và cuộc hành trình để đời
trước khi tìm thấy
rạn san hô để trú ngụ.
Vòng đời của
hầu hết những chú cá
bắt đầu khi cha mẹ chúng
thả tinh trùng và trứng vào dòng nước.
Điều này xảy ra hàng ngày, theo mùa
hoặc năm tùy loài,
thường theo tuần trăng
hay thủy triều.
Mặc cho số phận, trứng được thụ tinh
trôi theo dòng nước,
nở ra hàng triệu cá con .
Khi mới nở, chúng rất bé và yếu ớt.
Một vài con còn chưa có mang
và phải hấp thụ oxy trực tiếp từ nước
qua lớp da mỏng.
Chúng có thể trôi theo dòng nước
tới bất cứ đâu, từ vài phút tới vài tháng,
đôi khi vượt hàng ngàn dặm
qua đại dương rộng lớn,
cách rất xa nơi chúng được sinh ra.
Trên đường đi, chúng phải né tránh
những kẻ săn mồi, tìm thức ăn
và bơi đúng dòng nước
để tới được môi trường phù hợp,
dù điều đó chẳng khác
tìm kim đáy bể là mấy.
Vậy chúng đã làm điều đó
như thế nào?
Các nhà sinh học biển từng cho rằng
cá con là những sinh vật thụ động
phân tán theo dòng nước
tới những nơi xa.
Nhưng 20 năm gần đây,
nghiên cứu mới đã chỉ ra
cá con có thể
không vô dụng như ta tưởng,
mà nắm giữ vận mệnh
bằng những chiếc vây kia
và tối đa hóa cơ hội sống sót.
Nhiều loài cá con bơi khỏe
một cách đáng ngạc nhiên,
chúng có thể di chuyển dọc cột nước,
đi vào làn nước khác
và tận dụng lực đẩy.
Những chú cá này có thể chọn
con đường tốt nhất tới ngôi nhà tương lai.
Khi tìm nhà,
bằng chứng cho thấy cá con định hướng
theo một hệ thống phức tạp và nhạy cảm,
theo cả âm thanh và mùi vị.
Cụ thể, mùi hương giúp cá con
phân biệt môi trường khác nhau,
thậm chí cả những rạn san hô liền kề,
giúp chúng tìm thấy
môi trường sống thích hợp nhất.
Nhiều con sẽ tới địa điểm
cách nơi chúng sinh ra hàng dặm.
Một vài con sẽ dùng
mùi hương và những cảm nhận khác
để trở về lại nơi chúng được sinh ra,
kể cả khi ở trạng thái ấu trùng
suốt hàng tháng.
Vậy điều gì xảy ra khi ấu trùng
tìm thấy rạn san hô thích hợp?
Liệu chúng có đặt cược hết
vào một cú nhảy
với hi vọng
sẽ tới được đúng nơi
để cư ngụ và trưởng thành?
Không hẳn vậy.
Thay vào đó, cá con có
hệ thống nhảy đặc biệt.
Chúng sẽ nhảy khỏi dòng nước
để kiểm tra rạn san hô phía dưới.
Nếu điều kiện không thích hợp,
chúng có thể quay trở lại
dòng nước bên trên
và tiếp tục hành trình
với hi vọng rạn san hô tiếp theo
sẽ thích hợp hơn.
Nhưng đây cũng là toàn bộ
những gì ta được biết.
Ta không biết chuyển động địa lý
của hầu hết các loài cá.
Và cũng không biết chính xác
đặc điểm môi trường và hành vi
mà chúng dùng để định hướng
rạn san hô làm nhà.
Nhưng ta biết rằng
các kẻ du mục này
không phải là những sinh vật
yếu ớt và vô dụng
mà khoa học đã lầm tưởng.
Cuộc sống của những chú cá con
vẫn còn là điều bí ẩn,
một chuyến phiêu lưu lạ kỳ
đang chờ được khám phá.