1
00:00:07,196 --> 00:00:08,265
Her bahar

2
00:00:08,265 --> 00:00:12,185
macera arayan yüzlerce insan,
Everest Dağı olarak da bilinen

3
00:00:12,185 --> 00:00:14,702
Çomolungma'ya tırmanma hayali kuruyor.

4
00:00:14,702 --> 00:00:17,209
Ana kampta aylarca işe koyularak

5
00:00:17,209 --> 00:00:22,011
dağın yüce, ölümcül zirvesine
tırmanma şanslarını bekliyorlar.

6
00:00:22,011 --> 00:00:26,163
Peki insanlar Everest'e tırmanmak için
neden hayatlarını riske atıyorlar?

7
00:00:26,163 --> 00:00:27,582
Meydan okuma mı?

8
00:00:27,582 --> 00:00:28,667
Manzara için mi?

9
00:00:28,667 --> 00:00:32,017
Gökyüzüne dokunma şansı mı?

10
00:00:32,017 --> 00:00:37,563
Çoğunun ilgisini çeken şey, Everest'in
dünya üzerindeki en yüksek dağ olması.

11
00:00:37,563 --> 00:00:40,328
Burada önemli bir ayrım yapmamız gerek.

12
00:00:40,328 --> 00:00:44,511
Mauna Kea aslında
zeminden doruğa en uzun dağ,

13
00:00:44,511 --> 00:00:47,597
fakat deniz seviyesinden
8850 metre yüksekliğiyle,

14
00:00:47,597 --> 00:00:51,171
Everest gezegendeki
en yüksek rakıma sahip.

15
00:00:51,171 --> 00:00:54,199
Bu yüksek oluşumun nasıl
doğduğunu anlamak için,

16
00:00:54,199 --> 00:00:57,612
kıtasal plakaların çarpıştığı
gezegenimizin kabuğuna

17
00:00:57,612 --> 00:01:00,022
derinden bakmamız gerekiyor.

18
00:01:00,022 --> 00:01:03,410
Dünyanın yüzeyi,
armadillonun zırhı gibidir,

19
00:01:03,410 --> 00:01:06,171
kabuk parçaları daima hareket eder,

20
00:01:06,171 --> 00:01:07,621
birbirlerinin altında

21
00:01:07,621 --> 00:01:08,998
ve etrafında.

22
00:01:08,998 --> 00:01:13,612
Devasa kıtasal plakaların
hareketi nispeten hızlıdır.

23
00:01:13,612 --> 00:01:16,507
Yılda iki ile dört santimetre
hareket ederler,

24
00:01:16,507 --> 00:01:18,919
yani neredeyse tırnakların
büyümesi kadar hızlı.

25
00:01:18,919 --> 00:01:20,524
İki plaka çarpıştığında

26
00:01:20,524 --> 00:01:25,035
biri diğerinin içine ya da altına girer,
sınırları çökmeye başlar

27
00:01:25,035 --> 00:01:29,963
ve ekstra kabuğa yer vermek için
yükselme adlı şeye sebep olur.

28
00:01:29,963 --> 00:01:32,083
Everest de bu şekilde meydana gelmiştir.

29
00:01:32,083 --> 00:01:36,541
50 milyon yıl önce dünyanın
Hindistan Plakası kuzeye sürüklendi,

30
00:01:36,541 --> 00:01:38,911
daha büyük olan Avrasya Plakasına çarptı

31
00:01:38,911 --> 00:01:42,869
ve kabuk, devasa yükselme yaratıp, çöktü.

32
00:01:42,869 --> 00:01:45,541
Everest dağı bu eylemin tam ortasında,

33
00:01:45,541 --> 00:01:49,120
Hindistan-Avrasya
çarpışma kuşağının eşiğinde.

34
00:01:49,120 --> 00:01:52,879
Fakat dağlar, yükselmeden başka
güçler tarafından da şekillendirilir.

35
00:01:52,879 --> 00:01:58,286
Kara yükseldikçe hava kitleleri de
yükselmeye mecbur kalır.

36
00:01:58,286 --> 00:02:02,731
Yükselen hava soğur, içerisindeki
herhangi bir su buharının yoğunlaşmasına

37
00:02:02,731 --> 00:02:05,016
ve kar veya yağmura
dönüşmesine sebep olur.

38
00:02:05,016 --> 00:02:07,630
Yağdıkça zemini aşındırır,
bu da kayaları eritir

39
00:02:07,630 --> 00:02:12,679
veya onları ayrışma olarak bilinen
sürece doğru götürür.

40
00:02:12,679 --> 00:02:15,468
Aşağı doğru giden su,
ayrışan materyalleri taşır

41
00:02:15,468 --> 00:02:17,404
ve zemini erozyona uğratarak

42
00:02:17,404 --> 00:02:20,655
derin vadileri
ve dik tepeleri biçimlendirir.

43
00:02:20,655 --> 00:02:25,582
Bu yükseltme ve erozyon arasındaki denge,
dağa biçimini veren şeydir.

44
00:02:25,582 --> 00:02:27,877
Fakat kutsal Himalaya tepelerini

45
00:02:27,877 --> 00:02:30,375
Appalachia'nın rahatlatıcı
tepeleriyle karşılaştırın.

46
00:02:30,375 --> 00:02:33,019
Her dağın aynı olmadığı aşikar.

47
00:02:33,019 --> 00:02:35,981
Bunun nedeni, denkleme
zamanın da dahil olması.

48
00:02:35,981 --> 00:02:40,290
Kıtasal plakalar ilk kez çarpıştığında
yükselme hızlı gerçekleşir.

49
00:02:40,290 --> 00:02:43,157
Zirveler, dik yamaçlarla daha da yükselir.

50
00:02:43,157 --> 00:02:46,800
Ancak zamanla
yer çekimi ve su onları aşındırır.

51
00:02:46,800 --> 00:02:49,463
Neticede erozyon yükselmenin yerine geçer,

52
00:02:49,463 --> 00:02:52,525
ve tepeleri, yükselme hızlarından
daha hızlı aşındırır.

53
00:02:52,525 --> 00:02:55,965
Dağları şekillendiren
üçüncü faktör: iklim.

54
00:02:55,965 --> 00:03:00,768
Sıfır altı derecelerde
bazı kar yağışları tamamen erimez,

55
00:03:00,768 --> 00:03:03,861
aksine, buza dönüşene dek
yavaşça yoğunlaşırlar.

56
00:03:03,861 --> 00:03:08,944
Bu da, iklime bağlı olarak gezegendeki
farklı yüksekliklerde gerçekleşen

57
00:03:08,944 --> 00:03:11,229
kar sınırını oluşturur.

58
00:03:11,229 --> 00:03:14,926
Dondurucu kutuplarda,
kar sınırı deniz seviyesindedir.

59
00:03:14,926 --> 00:03:19,339
Ekvatorun yanındaysa, buzun şekil
alabileceği kadar soğuması için

60
00:03:19,339 --> 00:03:21,398
beş kilometre tırmanmanız gerekir.

61
00:03:21,398 --> 00:03:24,807
Toplanan buz, kendi muazzam ağırlığı
altında akıp gitmeye başlar,

62
00:03:24,807 --> 00:03:28,736
dağ buzulu olarak bilinen donmuş
ve yavaş akan bir nehir oluşturur,

63
00:03:28,736 --> 00:03:30,896
bu da alttaki kayaları öğütür.

64
00:03:30,896 --> 00:03:33,642
Dağlar ne kadar dik olursa
buz o kadar hızlı akar

65
00:03:33,642 --> 00:03:37,276
ve altındaki kayayı da o kadar hızlı oyar.

66
00:03:37,276 --> 00:03:41,028
Dağ buzulları, zemini yağmur ve nehirden
daha hızlı erozyona uğratabilir.

67
00:03:41,028 --> 00:03:45,129
Dağ buzulları, dağın tepelerine yapıştığı
yerlerde onları öyle hızlı düzleştirir ki

68
00:03:45,129 --> 00:03:49,663
tepelerini karlı devasa
daire testereler gibi keser.

69
00:03:49,663 --> 00:03:54,364
Peki sonra, buzlu Everest Dağı
nasıl bu kadar uzun oldu?

70
00:03:54,364 --> 00:03:57,802
İlk olarak, içerisinden yükseldiği
sarsıntılı kıta çarpışması,

71
00:03:57,802 --> 00:04:00,541
onun devasa olmasını sağladı.

72
00:04:00,541 --> 00:04:03,156
İkincisi, dağ tropiklerin yanında,

73
00:04:03,156 --> 00:04:07,714
bu yüzden de kar sınırı yüksek
ve dağ buzulları nispeten küçük,

74
00:04:07,714 --> 00:04:10,266
yani onu eritemeyecek kadar küçük.

75
00:04:10,266 --> 00:04:13,252
Dağ öyle mükemmel bir fırtına
koşullarında bulunuyor ki

76
00:04:13,252 --> 00:04:15,702
bu onun etkileyici uzunluğunu koruyor.

77
00:04:15,702 --> 00:04:17,699
Fakat mesele her zaman bu olmayacak.

78
00:04:17,699 --> 00:04:20,905
Kıtasal plakalar, dünya iklimi
ve gezegenin erozyon gücünün

79
00:04:20,905 --> 00:04:22,457
bir gün Everest'i küçültüp

80
00:04:22,457 --> 00:04:24,361
gerçek boyutlarına döndürmek için

81
00:04:24,361 --> 00:04:28,128
birlik olabileceği,
değişken bir dünyada yaşıyoruz.

82
00:04:28,128 --> 00:04:31,166
En azından şimdilik
yürüyüş yapanların, maceracıların

83
00:04:31,166 --> 00:04:33,498
ve benzer hayalperestlerin zihninde

84
00:04:33,498 --> 00:04:35,137
efsanevi olmaya devam ediyor.