0:00:07.196,0:00:08.265 Her bahar 0:00:08.265,0:00:12.185 macera arayan yüzlerce insan,[br]Everest Dağı olarak da bilinen 0:00:12.185,0:00:14.702 Çomolungma'ya tırmanma hayali kuruyor. 0:00:14.702,0:00:17.209 Ana kampta aylarca işe koyularak 0:00:17.209,0:00:22.011 dağın yüce, ölümcül zirvesine[br]tırmanma şanslarını bekliyorlar. 0:00:22.011,0:00:26.163 Peki insanlar Everest'e tırmanmak için[br]neden hayatlarını riske atıyorlar? 0:00:26.163,0:00:27.582 Meydan okuma mı? 0:00:27.582,0:00:28.667 Manzara için mi? 0:00:28.667,0:00:32.017 Gökyüzüne dokunma şansı mı? 0:00:32.017,0:00:37.563 Çoğunun ilgisini çeken şey, Everest'in[br]dünya üzerindeki en yüksek dağ olması. 0:00:37.563,0:00:40.328 Burada önemli bir ayrım yapmamız gerek. 0:00:40.328,0:00:44.511 Mauna Kea aslında[br]zeminden doruğa en uzun dağ, 0:00:44.511,0:00:47.597 fakat deniz seviyesinden[br]8850 metre yüksekliğiyle, 0:00:47.597,0:00:51.171 Everest gezegendeki[br]en yüksek rakıma sahip. 0:00:51.171,0:00:54.199 Bu yüksek oluşumun nasıl[br]doğduğunu anlamak için, 0:00:54.199,0:00:57.612 kıtasal plakaların çarpıştığı[br]gezegenimizin kabuğuna 0:00:57.612,0:01:00.022 derinden bakmamız gerekiyor. 0:01:00.022,0:01:03.410 Dünyanın yüzeyi,[br]armadillonun zırhı gibidir, 0:01:03.410,0:01:06.171 kabuk parçaları daima hareket eder, 0:01:06.171,0:01:07.621 birbirlerinin altında 0:01:07.621,0:01:08.998 ve etrafında. 0:01:08.998,0:01:13.612 Devasa kıtasal plakaların[br]hareketi nispeten hızlıdır. 0:01:13.612,0:01:16.507 Yılda iki ile dört santimetre[br]hareket ederler, 0:01:16.507,0:01:18.919 yani neredeyse tırnakların[br]büyümesi kadar hızlı. 0:01:18.919,0:01:20.524 İki plaka çarpıştığında 0:01:20.524,0:01:25.035 biri diğerinin içine ya da altına girer,[br]sınırları çökmeye başlar 0:01:25.035,0:01:29.963 ve ekstra kabuğa yer vermek için[br]yükselme adlı şeye sebep olur. 0:01:29.963,0:01:32.083 Everest de bu şekilde meydana gelmiştir. 0:01:32.083,0:01:36.541 50 milyon yıl önce dünyanın[br]Hindistan Plakası kuzeye sürüklendi, 0:01:36.541,0:01:38.911 daha büyük olan Avrasya Plakasına çarptı 0:01:38.911,0:01:42.869 ve kabuk, devasa yükselme yaratıp, çöktü. 0:01:42.869,0:01:45.541 Everest dağı bu eylemin tam ortasında, 0:01:45.541,0:01:49.120 Hindistan-Avrasya[br]çarpışma kuşağının eşiğinde. 0:01:49.120,0:01:52.879 Fakat dağlar, yükselmeden başka[br]güçler tarafından da şekillendirilir. 0:01:52.879,0:01:58.286 Kara yükseldikçe hava kitleleri de[br]yükselmeye mecbur kalır. 0:01:58.286,0:02:02.731 Yükselen hava soğur, içerisindeki[br]herhangi bir su buharının yoğunlaşmasına 0:02:02.731,0:02:05.016 ve kar veya yağmura[br]dönüşmesine sebep olur. 0:02:05.016,0:02:07.630 Yağdıkça zemini aşındırır,[br]bu da kayaları eritir 0:02:07.630,0:02:12.679 veya onları ayrışma olarak bilinen[br]sürece doğru götürür. 0:02:12.679,0:02:15.468 Aşağı doğru giden su,[br]ayrışan materyalleri taşır 0:02:15.468,0:02:17.404 ve zemini erozyona uğratarak 0:02:17.404,0:02:20.655 derin vadileri[br]ve dik tepeleri biçimlendirir. 0:02:20.655,0:02:25.582 Bu yükseltme ve erozyon arasındaki denge,[br]dağa biçimini veren şeydir. 0:02:25.582,0:02:27.877 Fakat kutsal Himalaya tepelerini 0:02:27.877,0:02:30.375 Appalachia'nın rahatlatıcı[br]tepeleriyle karşılaştırın. 0:02:30.375,0:02:33.019 Her dağın aynı olmadığı aşikar. 0:02:33.019,0:02:35.981 Bunun nedeni, denkleme[br]zamanın da dahil olması. 0:02:35.981,0:02:40.290 Kıtasal plakalar ilk kez çarpıştığında[br]yükselme hızlı gerçekleşir. 0:02:40.290,0:02:43.157 Zirveler, dik yamaçlarla daha da yükselir. 0:02:43.157,0:02:46.800 Ancak zamanla[br]yer çekimi ve su onları aşındırır. 0:02:46.800,0:02:49.463 Neticede erozyon yükselmenin yerine geçer, 0:02:49.463,0:02:52.525 ve tepeleri, yükselme hızlarından[br]daha hızlı aşındırır. 0:02:52.525,0:02:55.965 Dağları şekillendiren[br]üçüncü faktör: iklim. 0:02:55.965,0:03:00.768 Sıfır altı derecelerde[br]bazı kar yağışları tamamen erimez, 0:03:00.768,0:03:03.861 aksine, buza dönüşene dek[br]yavaşça yoğunlaşırlar. 0:03:03.861,0:03:08.944 Bu da, iklime bağlı olarak gezegendeki[br]farklı yüksekliklerde gerçekleşen 0:03:08.944,0:03:11.229 kar sınırını oluşturur. 0:03:11.229,0:03:14.926 Dondurucu kutuplarda,[br]kar sınırı deniz seviyesindedir. 0:03:14.926,0:03:19.339 Ekvatorun yanındaysa, buzun şekil[br]alabileceği kadar soğuması için 0:03:19.339,0:03:21.398 beş kilometre tırmanmanız gerekir. 0:03:21.398,0:03:24.807 Toplanan buz, kendi muazzam ağırlığı[br]altında akıp gitmeye başlar, 0:03:24.807,0:03:28.736 dağ buzulu olarak bilinen donmuş[br]ve yavaş akan bir nehir oluşturur, 0:03:28.736,0:03:30.896 bu da alttaki kayaları öğütür. 0:03:30.896,0:03:33.642 Dağlar ne kadar dik olursa[br]buz o kadar hızlı akar 0:03:33.642,0:03:37.276 ve altındaki kayayı da o kadar hızlı oyar. 0:03:37.276,0:03:41.028 Dağ buzulları, zemini yağmur ve nehirden[br]daha hızlı erozyona uğratabilir. 0:03:41.028,0:03:45.129 Dağ buzulları, dağın tepelerine yapıştığı[br]yerlerde onları öyle hızlı düzleştirir ki 0:03:45.129,0:03:49.663 tepelerini karlı devasa[br]daire testereler gibi keser. 0:03:49.663,0:03:54.364 Peki sonra, buzlu Everest Dağı[br]nasıl bu kadar uzun oldu? 0:03:54.364,0:03:57.802 İlk olarak, içerisinden yükseldiği[br]sarsıntılı kıta çarpışması, 0:03:57.802,0:04:00.541 onun devasa olmasını sağladı. 0:04:00.541,0:04:03.156 İkincisi, dağ tropiklerin yanında, 0:04:03.156,0:04:07.714 bu yüzden de kar sınırı yüksek[br]ve dağ buzulları nispeten küçük, 0:04:07.714,0:04:10.266 yani onu eritemeyecek kadar küçük. 0:04:10.266,0:04:13.252 Dağ öyle mükemmel bir fırtına[br]koşullarında bulunuyor ki 0:04:13.252,0:04:15.702 bu onun etkileyici uzunluğunu koruyor. 0:04:15.702,0:04:17.699 Fakat mesele her zaman bu olmayacak. 0:04:17.699,0:04:20.905 Kıtasal plakalar, dünya iklimi[br]ve gezegenin erozyon gücünün 0:04:20.905,0:04:22.457 bir gün Everest'i küçültüp 0:04:22.457,0:04:24.361 gerçek boyutlarına döndürmek için 0:04:24.361,0:04:28.128 birlik olabileceği,[br]değişken bir dünyada yaşıyoruz. 0:04:28.128,0:04:31.166 En azından şimdilik[br]yürüyüş yapanların, maceracıların 0:04:31.166,0:04:33.498 ve benzer hayalperestlerin zihninde 0:04:33.498,0:04:35.137 efsanevi olmaya devam ediyor.