1
00:00:06,248 --> 00:00:09,734
Onlar her yerde,
ama birini bile görmezsiniz.

2
00:00:09,884 --> 00:00:13,116
Tam şu anda trilyonlarcası
içinizden geçmekte,

3
00:00:13,116 --> 00:00:15,104
ama onları hissedemezsiniz.

4
00:00:15,104 --> 00:00:18,255
Bu hayalet parçacıklara
'nötrino' adı verilir.

5
00:00:18,255 --> 00:00:20,328
Eğer onları yakalayabilirsek,

6
00:00:20,328 --> 00:00:25,134
evrenin en uzak köşeleri ve en uç
koşulları hakkında bilgi verebilirler.

7
00:00:25,134 --> 00:00:27,454
Nötrinolar temel parçacıklardır.

8
00:00:27,454 --> 00:00:32,114
Yani atomların bölündüğü gibi
daha küçük parçalara bölünemezler.

9
00:00:32,304 --> 00:00:35,309
Temel parçacıklar, evrendeki her şeyin

10
00:00:35,309 --> 00:00:37,632
bilinen en küçük yapıtaşlarıdır.

11
00:00:37,632 --> 00:00:41,419
Nötrinolar ise bu küçük şeylerin
en küçüklerindendir.

12
00:00:41,529 --> 00:00:44,114
Elektrondan bir milyon kez
daha az kütlelidir.

13
00:00:44,114 --> 00:00:48,399
Nötrinolar, manyetik alandan etkilenmeden
kolayca maddelerin içinden geçerler.

14
00:00:48,579 --> 00:00:51,816
Aslında herhangi bir şeyle
etkileşmeleri çok nadirdir.

15
00:00:51,846 --> 00:00:55,862
Bu nedenle, milyonlarca
hatta milyarlarca yıl boyunca,

16
00:00:55,862 --> 00:00:58,846
evrende dümdüz bir çizgi
üzerinde ilerleyebilirler.

17
00:00:58,846 --> 00:01:02,140
Geldikleri yere ilişkin bilgiyi
sağlam bir şekilde taşırlar.

18
00:01:02,160 --> 00:01:05,690
Peki nereden gelir bunlar?
Çoğunlukla her yerden.

19
00:01:05,880 --> 00:01:10,305
Potasyumun radyoaktif bozunumu sonucunda
sizin vücudunuzda da üretilirler.

20
00:01:10,305 --> 00:01:13,852
Dünya atmosferindeki atomlara
çarpan kozmik ışınlar,

21
00:01:13,852 --> 00:01:15,968
nötrino yağmurları oluşturur.

22
00:01:15,968 --> 00:01:19,029
Güneş'in içindeki nükleer
tepkimelerde ve

23
00:01:19,029 --> 00:01:22,100
Dünya içindeki radyoaktif
bozunumlarda üretilirler.

24
00:01:22,100 --> 00:01:26,449
Ayrıca onları nükleer reaktörlerde ve
parçacık hızlandırıcılarda üretebiliriz.

25
00:01:26,571 --> 00:01:30,529
Ancak enerjisi en yüksek olan
nötrinoların doğum yeri,

26
00:01:30,529 --> 00:01:34,276
hakkında pek az şey bildiğimiz
uzak uzay bölgeleridir.

27
00:01:34,326 --> 00:01:37,563
Oralardaki bir şey,
belki süper kütleli kara delikler,

28
00:01:37,563 --> 00:01:40,627
belki de henüz keşfedilmemiş
bir tür kozmik dinamo,

29
00:01:40,627 --> 00:01:44,938
kozmik ışınları, insan yapımı herhangi bir
hızlandırıcının yapabileceğinden

30
00:01:44,938 --> 00:01:48,236
bir milyon kat daha fazla
hızlandırıyor.

31
00:01:48,926 --> 00:01:52,088
Çoğunluğu protonlardan oluşan
bu kozmik ışınlar,

32
00:01:52,088 --> 00:01:55,741
madde ve çevresindeki ışınım ile
şiddetli bir biçimde etkileşerek,

33
00:01:55,741 --> 00:01:58,029
yüksek enerjili nötrinolar üretir.

34
00:01:58,029 --> 00:02:00,661
Kozmik ekmek kırıntıları gibi
etrafa saçılarak,

35
00:02:00,661 --> 00:02:03,576
evrenin en güçlü kozmik motorları hakkında

36
00:02:03,576 --> 00:02:06,608
konum ve iç yapı bilgisi verebilirler.

37
00:02:06,738 --> 00:02:09,177
Tabi eğer onları yakalayabilirsek.

38
00:02:09,207 --> 00:02:12,090
Nötrinoların diğer maddelerle
olan sınırlı etkileşimi,

39
00:02:12,090 --> 00:02:14,434
onları harika ulaklar hâline getirirken,

40
00:02:14,434 --> 00:02:17,246
algılanmalarını da aşırı zorlaştırır.

41
00:02:17,246 --> 00:02:21,401
Onları algılama yöntemlerinden biri,
yolları üzerine dev hacimli

42
00:02:21,401 --> 00:02:24,181
saf geçirgen bir malzeme
koymak ve nötrinonun

43
00:02:24,191 --> 00:02:27,385
bir atom çekirdeği ile çarpışarak
kendini ele vermesini beklemektir.

44
00:02:27,385 --> 00:02:30,081
Dünyanın en büyük
nötrino teleskobu olan

45
00:02:30,081 --> 00:02:32,881
Antartika'daki IceCube'de
yapılan budur.

46
00:02:32,881 --> 00:02:35,266
Deney düzeneği, binlerce
yıl boyunca birikmiş

47
00:02:35,266 --> 00:02:37,495
buz ve karın baskısıyla saflaştırılarak,

48
00:02:37,495 --> 00:02:40,736
Dünya'daki en temiz
katılardan biri hâline gelmiş

49
00:02:40,736 --> 00:02:44,079
bir kilometre küplük buz içine kuruludur.

50
00:02:44,129 --> 00:02:48,723
Sondaj delikleri içinde 5000'den fazla
dedektör bulunmasına rağmen,

51
00:02:48,723 --> 00:02:53,736
kozmik nötrinoların çoğu ardında
hiç iz bırakmadan IceCube'ten geçer.

52
00:02:53,736 --> 00:02:56,731
Ama yılda yaklaşık 10 kez,
yüksek enerjili bir nötrino

53
00:02:56,731 --> 00:03:00,989
buz moleküllerinden birine çarparak,
ışığın buz içinde ilerlediği hızdan daha

54
00:03:00,989 --> 00:03:05,980
yüksek bir hızda buzun içinden geçen
yüklü atomaltı parçacıklar oluşturur.

55
00:03:05,980 --> 00:03:08,990
Sesten hızlı giden
bir jetin ardında oluşan

56
00:03:08,990 --> 00:03:11,706
sonik patlamaya benzer biçimde,

57
00:03:11,706 --> 00:03:15,171
fotonik patlama denebilecek
bir mavi ışık konisi de,

58
00:03:15,171 --> 00:03:18,187
bu ışıktan hızlı yüklü parçacıkların
ardında oluşur.

59
00:03:18,187 --> 00:03:20,084
IceCube'ün içinden geçen ışık,

60
00:03:20,084 --> 00:03:23,969
yüzeyin yaklaşık 1 mil altındaki
dedektörlerden bazılarına çarpar.

61
00:03:23,969 --> 00:03:28,843
Fotoçoğaltıcı tüpler, yüklü parçacıkların
yolları ve enerjileri hakkında

62
00:03:28,843 --> 00:03:31,985
bilgi taşıyan sinyali yükseltir.

63
00:03:31,995 --> 00:03:34,859
Veriler, ışığın oluşturduğu
desenlere bakarak,

64
00:03:34,859 --> 00:03:37,121
onları üreten nötrinolara
ilişkin ipucu arayan

65
00:03:37,121 --> 00:03:39,879
dünyanın dört bir yanındaki
astrofizikçilere gönderilir.

66
00:03:39,879 --> 00:03:42,502
Böylesi yüksek enerjili
çarpışmalar o kadar nadir ki,

67
00:03:42,502 --> 00:03:46,323
IceCube bilimcileri her bir nötrinoya
ayrı isim takıyor;

68
00:03:46,323 --> 00:03:49,274
Koca Kuş ya da Dr. Garipdomuz gibi.

69
00:03:49,274 --> 00:03:51,789
IceCube şimdiye dek
görülmüş en yüksek enerjili

70
00:03:51,789 --> 00:03:54,271
kozmik nötrinoları
gözlemlemiş bulunuyor.

71
00:03:54,271 --> 00:03:58,626
Algıladığı nötrinoların eninde sonunda
kozmik ışınların nereden geldiğini ve

72
00:03:58,626 --> 00:04:02,123
böylesi aşırı enerjilere nasıl
ulaştıklarını söylemesi gerekiyor.

73
00:04:02,123 --> 00:04:06,205
Kızılötesinden x-ışınlarına
ve gama ışınlarına kadar ışık,

74
00:04:06,205 --> 00:04:08,365
bize evrenin giderek artan enerjili

75
00:04:08,365 --> 00:04:11,358
ve sürekli şaşırtan görünümlerini sunuyor.

76
00:04:11,358 --> 00:04:14,272
Nötrino astronomisi
devrinin şimdilik başındayız.

77
00:04:14,272 --> 00:04:17,068
IceCube ve diğer nötrino teleskoplarının,

78
00:04:17,068 --> 00:04:20,118
evrenin bu en şiddetli ve
yüksek enerjili görüngüsüne ilişkin

79
00:04:20,118 --> 00:04:24,774
neleri açığa çıkarabileceği
hakkında bir fikrimiz yok.