1
00:00:00,850 --> 00:00:02,753
Herkes CRISPR'ı duydu mu?

2
00:00:03,883 --> 00:00:06,485
Duymasaydınız şaşardım.

3
00:00:06,509 --> 00:00:09,711
Bu genom düzenleme için
kullanılan bir teknoloji

4
00:00:09,735 --> 00:00:12,569
ve o kadar çok yönlü ve o kadar
çok tartışmaya açık ki,

5
00:00:12,593 --> 00:00:15,834
birçok ilginç konuşmayı
beraberinde getiriyor.

6
00:00:16,631 --> 00:00:18,694
Tüylü mamutları geri getirmeli miyiz?

7
00:00:19,281 --> 00:00:21,575
İnsan embriyosuna müdahale etmeli miyiz?

8
00:00:22,041 --> 00:00:24,163
Ve benim en sevdiğim soru:

9
00:00:24,997 --> 00:00:27,032
Bu teknolojiyi kullanarak insan ırkına

10
00:00:27,032 --> 00:00:30,050
zararlı olduğu düşünülen türleri

11
00:00:30,050 --> 00:00:31,896
dünya üzerinden silmeyi

12
00:00:31,896 --> 00:00:33,983
nasıl yasal hale getirebiliriz?

13
00:00:35,165 --> 00:00:38,448
Bilimin bu türü, onu yöneten kontrol
mekanizmalarından

14
00:00:38,472 --> 00:00:41,316
çok daha hızlı hareket ediyor.

15
00:00:41,340 --> 00:00:43,407
Bu yüzden geçen altı yıl boyunca

16
00:00:43,431 --> 00:00:45,376
mümkün olduğunca çok insanın

17
00:00:45,613 --> 00:00:48,873
bu tür teknolojileri ve bunların olası 
sonuçlarını anlayabilmesini

18
00:00:48,897 --> 00:00:51,997
kişisel misyonum haline getirdim.

19
00:00:52,021 --> 00:00:56,550
CRISPR, büyük bir medya abartısının
konusu haline geldi

20
00:00:57,089 --> 00:01:01,448
ve sıklıkla kullanılan kelimeler
"kolay" ve "ucuz".

21
00:01:02,337 --> 00:01:05,476
Benim yapmak istediğim şey ise,
biraz daha derine inip

22
00:01:05,500 --> 00:01:09,854
CRISPR hakkındaki efsanelere ve
işin gerçeğine bir göz atmak.

23
00:01:10,954 --> 00:01:13,344
Eğer bir genoma CRISPR'ı
uygulamak istiyorsanız,

24
00:01:13,594 --> 00:01:16,194
önce DNA'ya zarar vermek zorundasınız.

25
00:01:17,098 --> 00:01:19,074
Bu zarar, çift sarmalın iki sarmalında da

26
00:01:19,074 --> 00:01:21,838
oluşan bir yırtılma şeklinde oluşuyor.

27
00:01:21,838 --> 00:01:24,504
Sonra hücresel yenilenme devreye giriyor

28
00:01:25,088 --> 00:01:27,727
ve biz bu yenilenme sürecini

29
00:01:27,751 --> 00:01:30,007
istediğimiz düzenlemeyi yapmaya
ikna ediyoruz

30
00:01:30,054 --> 00:01:31,596
ve bu doğal bir düzenleme değil.

31
00:01:31,620 --> 00:01:32,965
İşte böyle çalışıyor.

32
00:01:33,799 --> 00:01:35,072
Bu iki bölümlü bir sistem.

33
00:01:35,516 --> 00:01:39,066
Elinizde "Cas9" adlı bir protein
ve "rehber RNA" denen bir şey var.

34
00:01:39,096 --> 00:01:41,581
Bu sistemi güdülmüş füze sistemi
gibi düşünmeyi seviyorum!

35
00:01:41,581 --> 00:01:44,093
"Cas9"-Antropomorfozu severim.

36
00:01:44,093 --> 00:01:47,453
"Cas9" aslında biraz Pac-Man'a benziyor,

37
00:01:47,481 --> 00:01:49,026
DNA'yı çiğneyip kesmek istiyor.

38
00:01:49,050 --> 00:01:50,920
Bu noktada "rehber RNA" ,

39
00:01:50,920 --> 00:01:53,750
Cas9'un bütün genomu çiğnemesini,

40
00:01:53,750 --> 00:01:56,599
onu, gitmesi gereken yere
gitmesini sağlayarak önlüyor.

41
00:01:56,912 --> 00:01:59,806
Bu ikilinin beraber yaptığı işe
CRISPR deniliyor.

42
00:01:59,830 --> 00:02:04,308
Bu sistemi, bakterilerdeki kadim
bağışıklık sisteminden çaldık.

43
00:02:05,469 --> 00:02:09,209
En büyüleyici yani ise rehber RNA'nın

44
00:02:10,041 --> 00:02:11,932
sadece 20 harfinin

45
00:02:11,956 --> 00:02:14,204
sistemi hedeflemiş olmasıdır.

46
00:02:14,570 --> 00:02:16,713
Bunları dizayn etmek gerçekten çok kolay

47
00:02:16,737 --> 00:02:18,556
ve fiyatları da çok uygun.

48
00:02:18,985 --> 00:02:23,034
Yani sistemde modüler olan kısım bu;

49
00:02:23,054 --> 00:02:25,081
geri kalan her şey aynı.

50
00:02:25,081 --> 00:02:28,957
Bu, sistemi oldukça kolay kullanılabilir
ve güçlü bir sistem yapıyor.

51
00:02:30,047 --> 00:02:34,281
Rehber RNA ve Cas9 proteini
birbirine karışıyor,

52
00:02:34,311 --> 00:02:36,243
genom boyunca sıçrayarak gidiyor

53
00:02:36,267 --> 00:02:39,837
ve rehber RNA'nın eşleşeceği
bir yer bulduğunda,

54
00:02:39,837 --> 00:02:42,639
ikili sarmalın arasına yerleşip

55
00:02:42,663 --> 00:02:44,231
sarmalları ayırır.

56
00:02:44,692 --> 00:02:47,380
Bu durum Cas9'u
DNA'yı kesmesi için tetikler

57
00:02:47,962 --> 00:02:49,381
ve birden,

58
00:02:49,816 --> 00:02:51,716
artık DNA'sı ikiye ayrıldığı için

59
00:02:51,740 --> 00:02:54,365
panik olmuş bir hücreye sahipsiniz.

60
00:02:55,000 --> 00:02:56,266
Bu ne yapar?

61
00:02:56,266 --> 00:02:58,669
İlk müdahale ekibine haber verir.

62
00:02:58,959 --> 00:03:01,459
İki ana onarım mekanizması vardır.

63
00:03:01,489 --> 00:03:06,669
İlki, sadece DNA parçalarını alıyor
ve bunları yan yana geri ekliyor.

64
00:03:06,698 --> 00:03:08,796
Bu pek etkili bir sistem değil,

65
00:03:08,820 --> 00:03:11,549
çünkü bu durumda ya bir baz düşüyor

66
00:03:11,573 --> 00:03:13,000
veyahut bir başkası ekleniyor.

67
00:03:13,024 --> 00:03:16,817
Bu yöntem bir geni "susturmak" için
yeterli olabilir

68
00:03:16,841 --> 00:03:20,081
ancak genomu değiştirmek için
tercih edeceğimiz bir yol değil.

69
00:03:20,098 --> 00:03:22,993
İkinci yol çok daha ilgi çekici.

70
00:03:23,017 --> 00:03:24,653
Bu onarma sistemi,

71
00:03:24,677 --> 00:03:27,358
DNA'nın benzer parçalarından
birini alıyor.

72
00:03:27,382 --> 00:03:30,342
Unutmayın, insan gibi
diploid organizmalarda,

73
00:03:30,352 --> 00:03:34,333
genomumuzun bir kopyası anneden,
diğer kopyası ise babadan geliyor.

74
00:03:34,344 --> 00:03:36,089
Yani eğer biri hasar görürse,

75
00:03:36,089 --> 00:03:38,050
onarım için diğer kromozomu kullanabilir.

76
00:03:38,050 --> 00:03:40,179
Yani bu sistem buradan geliyor.

77
00:03:40,518 --> 00:03:41,982
Onarım yapılıyor

78
00:03:42,006 --> 00:03:43,957
ve genom tekrar güvende.

79
00:03:44,616 --> 00:03:46,509
Bunu gasp etmenin yolu,

80
00:03:46,509 --> 00:03:49,369
bunu iki ucu da türdeş olan

81
00:03:49,379 --> 00:03:52,560
ama orta kısmı farklı olan
sahte bir DNA parçasıyla

82
00:03:52,560 --> 00:03:53,995
beslemek olabilir.

83
00:03:54,005 --> 00:03:56,430
O zaman şimdi, ortaya
ne isterseniz koyarsınız

84
00:03:56,430 --> 00:03:58,123
ve hücre kandırılmış olur.

85
00:03:58,133 --> 00:04:00,411
Yani bir harfi değiştirebilirsiniz,

86
00:04:00,411 --> 00:04:01,890
harfleri çıkartabilirsiniz,

87
00:04:01,890 --> 00:04:04,649
ama en önemlisi,
içine yeni DNA sıkıştırabilirsiniz,

88
00:04:04,669 --> 00:04:06,408
bir Truva atı gibi.

89
00:04:07,089 --> 00:04:09,464
Bilimsel alanda önümüze açacağı

90
00:04:09,483 --> 00:04:12,821
imkanları düşünecek olursak,

91
00:04:12,821 --> 00:04:14,621
CRISPR harika bir şey olacak.

92
00:04:14,621 --> 00:04:17,861
Onu bu kadar özel yapan şey,
bu modüler hedefleme sistemidir.

93
00:04:17,866 --> 00:04:21,633
Yıllardır DNA'yı organizmaların
içine koyuyoruz, değil mi?

94
00:04:21,657 --> 00:04:23,784
Fakat mödüler hedefleme sistemi sayesinde

95
00:04:23,784 --> 00:04:26,319
bunu tam da istediğimiz yere
koyabiliyoruz.

96
00:04:27,423 --> 00:04:33,092
Olay şu ki, bunun ucuz ve
kolay olmasıyla ilgili

97
00:04:33,116 --> 00:04:34,858
çok şey konuşuluyor.

98
00:04:34,882 --> 00:04:37,694
Ben halka açık bir laboratuvar
yürütüyorum.

99
00:04:38,242 --> 00:04:41,798
İnsanlar bana e-posta ile
şu gibi şeyler gönderiyorlar:

100
00:04:41,822 --> 00:04:44,219
"Selam, halk gününüze gelip,

101
00:04:44,243 --> 00:04:47,860
CRISPR ile kendi genomumu
değiştirebilir miyim?"

102
00:04:47,884 --> 00:04:48,994
(Gülüşmeler)

103
00:04:49,018 --> 00:04:50,519
Ciddiyim.

104
00:04:51,376 --> 00:04:53,179
"Hayır, yapamazsınız." diyorum.

105
00:04:53,203 --> 00:04:54,213
(Gülüşmeler)

106
00:04:54,237 --> 00:04:56,592
"Ama duydum ki ucuzmuş,
yapması da çok kolaymış."

107
00:04:56,616 --> 00:04:58,799
İşte bugün biraz bunu irdeleyeceğiz.

108
00:04:58,823 --> 00:05:00,772
Peki ne kadar ucuz?

109
00:05:00,796 --> 00:05:03,206
Evet, nispeten ucuz.

110
00:05:03,665 --> 00:05:07,284
Ortalama bir deney için
gerekli malzemelerin maliyetini

111
00:05:07,308 --> 00:05:09,840
bin dolarlar seviyesinden
yüz dolarlara indiriyor

112
00:05:09,864 --> 00:05:11,740
ve zamandan da kazandırır.

113
00:05:11,740 --> 00:05:14,017
Haftalar günlere kadar iniyor.

114
00:05:14,246 --> 00:05:15,738
Bu harika!

115
00:05:15,762 --> 00:05:18,462
Fakat hâlâ profesyonel bir
laboratuvara ihtiyacınız var.

116
00:05:18,482 --> 00:05:21,988
Profesyonel bir laboratuvar dışında
anlamlı bir şeyler yapamazsınız.

117
00:05:22,012 --> 00:05:24,652
Yani, bu gibi şeyleri
mutfakta bile yapabilirsin

118
00:05:24,652 --> 00:05:26,280
diyenlere kulak asmayın.

119
00:05:27,421 --> 00:05:31,929
Böyle bir şeyi yapmak gerçekten
hiç de kolay değil.

120
00:05:31,953 --> 00:05:34,261
Patent savaşından bahsetmiyorum bile.

121
00:05:34,285 --> 00:05:36,111
Yani bir şey bulsanız bile,

122
00:05:36,135 --> 00:05:42,771
Broad Enstitüsü ve Berkeley Üniversitesi
inanılmaz bir patent savaşı içinde.

123
00:05:42,795 --> 00:05:45,183
Olanları izlemek gerçekten çok enteresan.

124
00:05:45,207 --> 00:05:48,455
Çünkü ikisi de birbirini
sahtekarlıkla suçluyor.

125
00:05:48,479 --> 00:05:50,210
Oradakiler şöyle şeyler söylüyor:

126
00:05:50,234 --> 00:05:53,018
"Defterimi şurada ve burada imzaladım."

127
00:05:53,042 --> 00:05:55,143
Bu kavga yıllarca bitmeyecek gibi.

128
00:05:55,167 --> 00:05:56,251
Ve biteceği gün,

129
00:05:56,251 --> 00:05:59,786
bu sistemi kullanmak için birilerine
yüksek lisans ücretleri ödeyeceğinize

130
00:05:59,786 --> 00:06:01,009
emin olabilirsiniz.

131
00:06:01,343 --> 00:06:03,124
Peki gerçekten ucuz mu?

132
00:06:04,098 --> 00:06:08,310
Eğer temel araştırmalar yapıyorsanız
ve laboratuvarınız da varsa, evet ucuz.

133
00:06:09,220 --> 00:06:11,500
Peki kolay mı?
Bir de bu iddiaya bakalım.

134
00:06:12,417 --> 00:06:14,905
Şeytan ayrıntıda gizlidir.

135
00:06:15,881 --> 00:06:19,012
Aslında hücreler hakkında
o kadar da çok şey bilmiyoruz.

136
00:06:19,036 --> 00:06:20,706
Hâlâ biraz kara kutu gibiler.

137
00:06:20,730 --> 00:06:25,124
Mesela, neden bazı
rehber RNA'arın iyi çalışıp

138
00:06:25,124 --> 00:06:27,677
diğer rehber RNA'ların
iyi çalışmadığını bilmiyoruz.

139
00:06:27,701 --> 00:06:31,169
Bazı hücrelerin ilk onarım
mekanizmasını seçerken

140
00:06:31,193 --> 00:06:34,191
bazılarının diğerini seçtiğinin
nedenini bilmiyoruz.

141
00:06:34,270 --> 00:06:35,554
Bunun yanında,

142
00:06:35,578 --> 00:06:38,158
ilk başta sistemi hücreye sokmak ise

143
00:06:38,158 --> 00:06:39,671
başlı başına bir dert.

144
00:06:39,671 --> 00:06:41,659
Petri kabında bu o kadar zor değil,

145
00:06:41,659 --> 00:06:44,215
ancak bunu bütün bir
organizmada yapmaya çalışırsanız

146
00:06:44,215 --> 00:06:46,040
bu oldukça zorlaşıyor.

147
00:06:46,040 --> 00:06:49,443
Kan veya kemik iliği gibi bir şey
kullanmanızda sorun yok.

148
00:06:49,456 --> 00:06:51,440
Bir çok araştırmanın odağında onlar var.

149
00:06:51,440 --> 00:06:53,955
Bu konuda lösemiden kurtulan
küçük bir kızın

150
00:06:53,960 --> 00:06:55,612
müthiş bir hikayesi var.

151
00:06:55,636 --> 00:06:57,284
Kanını alıyorlar, düzenliyorlar ve

152
00:06:57,284 --> 00:07:00,383
CRISPR öncüsü ile geri koyuyorlar.

153
00:07:00,869 --> 00:07:03,689
Bu, insanların araştırma yapacağı
konulardan biri.

154
00:07:03,699 --> 00:07:05,786
Ama şu an, tüm vücuda girmek istiyorsanız

155
00:07:05,786 --> 00:07:07,674
belki bir virüs kullanmanız gerekecek.

156
00:07:07,694 --> 00:07:09,881
Virüsü alacak, içine CRISPR'ı koyacaksınız

157
00:07:09,881 --> 00:07:12,537
ve virüsün hücreye
bulaşmasına izin vereceksiniz.

158
00:07:12,561 --> 00:07:14,371
Ama şimdi içeride virüs var

159
00:07:14,728 --> 00:07:17,458
ve bunun uzun vadedeki
etkilerini bilmiyoruz.

160
00:07:17,458 --> 00:07:19,708
Artı, CRISPR'ın hedef dışı etkileri var,

161
00:07:19,732 --> 00:07:22,693
çok küçük bir yüzde, ama var.

162
00:07:22,717 --> 00:07:25,515
Peki zamanla ne olacak?

163
00:07:26,039 --> 00:07:28,251
Bunlar sıradan sorular değil

164
00:07:28,275 --> 00:07:30,549
ve bunları çözmeye çalışan
bilim insanları var.

165
00:07:30,549 --> 00:07:33,225
Ve nihayetinde, umuyoruz,
bunları çözülecekler.

166
00:07:33,249 --> 00:07:36,879
Bu katiyen tak-çalıştır değil.

167
00:07:36,907 --> 00:07:38,666
Peki, gerçekten kolay mı?

168
00:07:39,032 --> 00:07:43,229
Yani, eğer belirli bir sistem üzerinde
birkaç yıl harcarsanız,

169
00:07:43,229 --> 00:07:44,959
evet öyle.

170
00:07:45,426 --> 00:07:47,510
Diğer bir olay ise,

171
00:07:47,534 --> 00:07:53,567
genomdaki belirli noktaları değiştirerek
belirli bir şeyin olmasını

172
00:07:53,567 --> 00:07:56,773
nasıl yapacağımızı pek bilmiyoruz.

173
00:07:57,306 --> 00:07:59,473
Mesela, bir domuza nasıl kanat

174
00:07:59,497 --> 00:08:01,866
takacağımızı bulmaktan çok uzağız.

175
00:08:02,364 --> 00:08:05,244
Ya da ekstra bir bacak --
Ben ekstra bir bacağa razıyım.

176
00:08:05,252 --> 00:08:06,898
Bu havalı olurdu, değil mi?

177
00:08:06,922 --> 00:08:08,458
Ama gerçekte olan şey

178
00:08:08,482 --> 00:08:12,832
CRISPR'ın binlerce bilim insanı tarafından

179
00:08:12,856 --> 00:08:15,228
gerçekten önemli işler için
kullanılıyor olması.

180
00:08:15,252 --> 00:08:20,696
Örneğin, hayvanlardaki hastalıkların
daha iyi modelleri geliştirmek

181
00:08:20,720 --> 00:08:25,702
veya değerli kimyasallar
üretmek için yollar bulmak

182
00:08:25,726 --> 00:08:29,831
ve mayalama teknelerinde bunları
endüstriyel üretime sokmak

183
00:08:29,911 --> 00:08:33,971
veya hatta genlerle ilgili
temel araştırmaların yapılması gibi.

184
00:08:34,022 --> 00:08:36,982
CRISPR'ın anlatıyor olmamız
gereken hikayesi işte bu.

185
00:08:37,012 --> 00:08:38,583
Ve ben işin janjanlı kısmının

186
00:08:38,603 --> 00:08:42,243
bu kısmını gölgede
bırakmasından hoşlanmıyorum.

187
00:08:42,243 --> 00:08:46,821
CRISPR'ı hayata geçirmek için
birçok bilim insanı çok çaba gösterdi.

188
00:08:46,841 --> 00:08:48,892
Ve bana asıl ilginç gelen ise

189
00:08:48,892 --> 00:08:53,043
bu bilim insanlarının toplum tarafından
destek görmesi.

190
00:08:53,423 --> 00:08:54,582
Bir düşünün.

191
00:08:54,606 --> 00:08:58,625
Öyle bir altyapımız var ki,
belirli bir oranda insanın

192
00:08:58,983 --> 00:09:02,964
bütün zamanını araştırma yaparak
geçirmesine olanak tanıyor.

193
00:09:02,984 --> 00:09:06,355
Bu hepimizi CRIPSR'ın mucidi yapıyor.

194
00:09:06,998 --> 00:09:11,360
Diyorum ki, bu da hepimizi
CRISPR'ın çobanı yapıyor.

195
00:09:11,360 --> 00:09:13,440
Hepimizin bir sorumluluğu var.

196
00:09:13,440 --> 00:09:17,896
Hepinizi bu tarz teknolojiler hakkında
daha fazla bilgi edinmeye davet ediyorum.

197
00:09:17,896 --> 00:09:20,416
Çünkü, gerçekten, ancak bu şekilde

198
00:09:20,436 --> 00:09:24,816
bu teknolojilerin gelişmesine,
bu teknolojilerin kullanılmasına

199
00:09:24,832 --> 00:09:26,648
rehberlik edebiliriz

200
00:09:26,658 --> 00:09:30,928
ve sonunda iyi sonuçlar
elde ettiğimizden emin olabileceğiz,

201
00:09:30,948 --> 00:09:34,648
hem gezegenimiz, hem de bizim için.

202
00:09:34,648 --> 00:09:35,890
Teşekkürler.

203
00:09:35,914 --> 00:09:39,816
(Alkışlar)