0:00:00.850,0:00:02.753
Herkes CRISPR'ı duydu mu?

0:00:03.883,0:00:06.485
Duymasaydınız şaşardım.

0:00:06.509,0:00:09.711
Bu genom düzenleme için[br]kullanılan bir teknoloji

0:00:09.735,0:00:12.569
ve o kadar çok yönlü ve o kadar[br]çok tartışmaya açık ki,

0:00:12.593,0:00:15.834
birçok ilginç konuşmayı[br]beraberinde getiriyor.

0:00:16.631,0:00:18.694
Tüylü mamutları geri getirmeli miyiz?

0:00:19.281,0:00:21.575
İnsan embriyosuna müdahale etmeli miyiz?

0:00:22.041,0:00:24.163
Ve benim en sevdiğim soru:

0:00:24.997,0:00:27.032
Bu teknolojiyi kullanarak insan ırkına

0:00:27.032,0:00:30.050
zararlı olduğu düşünülen türleri

0:00:30.050,0:00:31.896
dünya üzerinden silmeyi

0:00:31.896,0:00:33.983
nasıl yasal hale getirebiliriz?

0:00:35.165,0:00:38.448
Bilimin bu türü, onu yöneten kontrol[br]mekanizmalarından

0:00:38.472,0:00:41.316
çok daha hızlı hareket ediyor.

0:00:41.340,0:00:43.407
Bu yüzden geçen altı yıl boyunca

0:00:43.431,0:00:45.376
mümkün olduğunca çok insanın

0:00:45.613,0:00:48.873
bu tür teknolojileri ve bunların olası [br]sonuçlarını anlayabilmesini

0:00:48.897,0:00:51.997
kişisel misyonum haline getirdim.

0:00:52.021,0:00:56.550
CRISPR, büyük bir medya abartısının[br]konusu haline geldi

0:00:57.089,0:01:01.448
ve sıklıkla kullanılan kelimeler[br]"kolay" ve "ucuz".

0:01:02.337,0:01:05.476
Benim yapmak istediğim şey ise,[br]biraz daha derine inip

0:01:05.500,0:01:09.854
CRISPR hakkındaki efsanelere ve[br]işin gerçeğine bir göz atmak.

0:01:10.954,0:01:13.344
Eğer bir genoma CRISPR'ı[br]uygulamak istiyorsanız,

0:01:13.594,0:01:16.194
önce DNA'ya zarar vermek zorundasınız.

0:01:17.098,0:01:19.074
Bu zarar, çift sarmalın iki sarmalında da

0:01:19.074,0:01:21.838
oluşan bir yırtılma şeklinde oluşuyor.

0:01:21.838,0:01:24.504
Sonra hücresel yenilenme devreye giriyor

0:01:25.088,0:01:27.727
ve biz bu yenilenme sürecini

0:01:27.751,0:01:30.007
istediğimiz düzenlemeyi yapmaya[br]ikna ediyoruz

0:01:30.054,0:01:31.596
ve bu doğal bir düzenleme değil.

0:01:31.620,0:01:32.965
İşte böyle çalışıyor.

0:01:33.799,0:01:35.072
Bu iki bölümlü bir sistem.

0:01:35.516,0:01:39.066
Elinizde "Cas9" adlı bir protein[br]ve "rehber RNA" denen bir şey var.

0:01:39.096,0:01:41.581
Bu sistemi güdülmüş füze sistemi[br]gibi düşünmeyi seviyorum!

0:01:41.581,0:01:44.093
"Cas9"-Antropomorfozu severim.

0:01:44.093,0:01:47.453
"Cas9" aslında biraz Pac-Man'a benziyor,

0:01:47.481,0:01:49.026
DNA'yı çiğneyip kesmek istiyor.

0:01:49.050,0:01:50.920
Bu noktada "rehber RNA" ,

0:01:50.920,0:01:53.750
Cas9'un bütün genomu çiğnemesini,

0:01:53.750,0:01:56.599
onu, gitmesi gereken yere[br]gitmesini sağlayarak önlüyor.

0:01:56.912,0:01:59.806
Bu ikilinin beraber yaptığı işe[br]CRISPR deniliyor.

0:01:59.830,0:02:04.308
Bu sistemi, bakterilerdeki kadim[br]bağışıklık sisteminden çaldık.

0:02:05.469,0:02:09.209
En büyüleyici yani ise rehber RNA'nın

0:02:10.041,0:02:11.932
sadece 20 harfinin

0:02:11.956,0:02:14.204
sistemi hedeflemiş olmasıdır.

0:02:14.570,0:02:16.713
Bunları dizayn etmek gerçekten çok kolay

0:02:16.737,0:02:18.556
ve fiyatları da çok uygun.

0:02:18.985,0:02:23.034
Yani sistemde modüler olan kısım bu;

0:02:23.054,0:02:25.081
geri kalan her şey aynı.

0:02:25.081,0:02:28.957
Bu, sistemi oldukça kolay kullanılabilir[br]ve güçlü bir sistem yapıyor.

0:02:30.047,0:02:34.281
Rehber RNA ve Cas9 proteini[br]birbirine karışıyor,

0:02:34.311,0:02:36.243
genom boyunca sıçrayarak gidiyor

0:02:36.267,0:02:39.837
ve rehber RNA'nın eşleşeceği[br]bir yer bulduğunda,

0:02:39.837,0:02:42.639
ikili sarmalın arasına yerleşip

0:02:42.663,0:02:44.231
sarmalları ayırır.

0:02:44.692,0:02:47.380
Bu durum Cas9'u[br]DNA'yı kesmesi için tetikler

0:02:47.962,0:02:49.381
ve birden,

0:02:49.816,0:02:51.716
artık DNA'sı ikiye ayrıldığı için

0:02:51.740,0:02:54.365
panik olmuş bir hücreye sahipsiniz.

0:02:55.000,0:02:56.266
Bu ne yapar?

0:02:56.266,0:02:58.669
İlk müdahale ekibine haber verir.

0:02:58.959,0:03:01.459
İki ana onarım mekanizması vardır.

0:03:01.489,0:03:06.669
İlki, sadece DNA parçalarını alıyor[br]ve bunları yan yana geri ekliyor.

0:03:06.698,0:03:08.796
Bu pek etkili bir sistem değil,

0:03:08.820,0:03:11.549
çünkü bu durumda ya bir baz düşüyor

0:03:11.573,0:03:13.000
veyahut bir başkası ekleniyor.

0:03:13.024,0:03:16.817
Bu yöntem bir geni "susturmak" için[br]yeterli olabilir

0:03:16.841,0:03:20.081
ancak genomu değiştirmek için[br]tercih edeceğimiz bir yol değil.

0:03:20.098,0:03:22.993
İkinci yol çok daha ilgi çekici.

0:03:23.017,0:03:24.653
Bu onarma sistemi,

0:03:24.677,0:03:27.358
DNA'nın benzer parçalarından[br]birini alıyor.

0:03:27.382,0:03:30.342
Unutmayın, insan gibi[br]diploid organizmalarda,

0:03:30.352,0:03:34.333
genomumuzun bir kopyası anneden,[br]diğer kopyası ise babadan geliyor.

0:03:34.344,0:03:36.089
Yani eğer biri hasar görürse,

0:03:36.089,0:03:38.050
onarım için diğer kromozomu kullanabilir.

0:03:38.050,0:03:40.179
Yani bu sistem buradan geliyor.

0:03:40.518,0:03:41.982
Onarım yapılıyor

0:03:42.006,0:03:43.957
ve genom tekrar güvende.

0:03:44.616,0:03:46.509
Bunu gasp etmenin yolu,

0:03:46.509,0:03:49.369
bunu iki ucu da türdeş olan

0:03:49.379,0:03:52.560
ama orta kısmı farklı olan[br]sahte bir DNA parçasıyla

0:03:52.560,0:03:53.995
beslemek olabilir.

0:03:54.005,0:03:56.430
O zaman şimdi, ortaya[br]ne isterseniz koyarsınız

0:03:56.430,0:03:58.123
ve hücre kandırılmış olur.

0:03:58.133,0:04:00.411
Yani bir harfi değiştirebilirsiniz,

0:04:00.411,0:04:01.890
harfleri çıkartabilirsiniz,

0:04:01.890,0:04:04.649
ama en önemlisi,[br]içine yeni DNA sıkıştırabilirsiniz,

0:04:04.669,0:04:06.408
bir Truva atı gibi.

0:04:07.089,0:04:09.464
Bilimsel alanda önümüze açacağı

0:04:09.483,0:04:12.821
imkanları düşünecek olursak,

0:04:12.821,0:04:14.621
CRISPR harika bir şey olacak.

0:04:14.621,0:04:17.861
Onu bu kadar özel yapan şey,[br]bu modüler hedefleme sistemidir.

0:04:17.866,0:04:21.633
Yıllardır DNA'yı organizmaların[br]içine koyuyoruz, değil mi?

0:04:21.657,0:04:23.784
Fakat mödüler hedefleme sistemi sayesinde

0:04:23.784,0:04:26.319
bunu tam da istediğimiz yere[br]koyabiliyoruz.

0:04:27.423,0:04:33.092
Olay şu ki, bunun ucuz ve[br]kolay olmasıyla ilgili

0:04:33.116,0:04:34.858
çok şey konuşuluyor.

0:04:34.882,0:04:37.694
Ben halka açık bir laboratuvar[br]yürütüyorum.

0:04:38.242,0:04:41.798
İnsanlar bana e-posta ile[br]şu gibi şeyler gönderiyorlar:

0:04:41.822,0:04:44.219
"Selam, halk gününüze gelip,

0:04:44.243,0:04:47.860
CRISPR ile kendi genomumu[br]değiştirebilir miyim?"

0:04:47.884,0:04:48.994
(Gülüşmeler)

0:04:49.018,0:04:50.519
Ciddiyim.

0:04:51.376,0:04:53.179
"Hayır, yapamazsınız." diyorum.

0:04:53.203,0:04:54.213
(Gülüşmeler)

0:04:54.237,0:04:56.592
"Ama duydum ki ucuzmuş,[br]yapması da çok kolaymış."

0:04:56.616,0:04:58.799
İşte bugün biraz bunu irdeleyeceğiz.

0:04:58.823,0:05:00.772
Peki ne kadar ucuz?

0:05:00.796,0:05:03.206
Evet, nispeten ucuz.

0:05:03.665,0:05:07.284
Ortalama bir deney için[br]gerekli malzemelerin maliyetini

0:05:07.308,0:05:09.840
bin dolarlar seviyesinden[br]yüz dolarlara indiriyor

0:05:09.864,0:05:11.740
ve zamandan da kazandırır.

0:05:11.740,0:05:14.017
Haftalar günlere kadar iniyor.

0:05:14.246,0:05:15.738
Bu harika!

0:05:15.762,0:05:18.462
Fakat hâlâ profesyonel bir[br]laboratuvara ihtiyacınız var.

0:05:18.482,0:05:21.988
Profesyonel bir laboratuvar dışında[br]anlamlı bir şeyler yapamazsınız.

0:05:22.012,0:05:24.652
Yani, bu gibi şeyleri[br]mutfakta bile yapabilirsin

0:05:24.652,0:05:26.280
diyenlere kulak asmayın.

0:05:27.421,0:05:31.929
Böyle bir şeyi yapmak gerçekten[br]hiç de kolay değil.

0:05:31.953,0:05:34.261
Patent savaşından bahsetmiyorum bile.

0:05:34.285,0:05:36.111
Yani bir şey bulsanız bile,

0:05:36.135,0:05:42.771
Broad Enstitüsü ve Berkeley Üniversitesi[br]inanılmaz bir patent savaşı içinde.

0:05:42.795,0:05:45.183
Olanları izlemek gerçekten çok enteresan.

0:05:45.207,0:05:48.455
Çünkü ikisi de birbirini[br]sahtekarlıkla suçluyor.

0:05:48.479,0:05:50.210
Oradakiler şöyle şeyler söylüyor:

0:05:50.234,0:05:53.018
"Defterimi şurada ve burada imzaladım."

0:05:53.042,0:05:55.143
Bu kavga yıllarca bitmeyecek gibi.

0:05:55.167,0:05:56.251
Ve biteceği gün,

0:05:56.251,0:05:59.786
bu sistemi kullanmak için birilerine[br]yüksek lisans ücretleri ödeyeceğinize

0:05:59.786,0:06:01.009
emin olabilirsiniz.

0:06:01.343,0:06:03.124
Peki gerçekten ucuz mu?

0:06:04.098,0:06:08.310
Eğer temel araştırmalar yapıyorsanız[br]ve laboratuvarınız da varsa, evet ucuz.

0:06:09.220,0:06:11.500
Peki kolay mı?[br]Bir de bu iddiaya bakalım.

0:06:12.417,0:06:14.905
Şeytan ayrıntıda gizlidir.

0:06:15.881,0:06:19.012
Aslında hücreler hakkında[br]o kadar da çok şey bilmiyoruz.

0:06:19.036,0:06:20.706
Hâlâ biraz kara kutu gibiler.

0:06:20.730,0:06:25.124
Mesela, neden bazı[br]rehber RNA'arın iyi çalışıp

0:06:25.124,0:06:27.677
diğer rehber RNA'ların[br]iyi çalışmadığını bilmiyoruz.

0:06:27.701,0:06:31.169
Bazı hücrelerin ilk onarım[br]mekanizmasını seçerken

0:06:31.193,0:06:34.191
bazılarının diğerini seçtiğinin[br]nedenini bilmiyoruz.

0:06:34.270,0:06:35.554
Bunun yanında,

0:06:35.578,0:06:38.158
ilk başta sistemi hücreye sokmak ise

0:06:38.158,0:06:39.671
başlı başına bir dert.

0:06:39.671,0:06:41.659
Petri kabında bu o kadar zor değil,

0:06:41.659,0:06:44.215
ancak bunu bütün bir[br]organizmada yapmaya çalışırsanız

0:06:44.215,0:06:46.040
bu oldukça zorlaşıyor.

0:06:46.040,0:06:49.443
Kan veya kemik iliği gibi bir şey[br]kullanmanızda sorun yok.

0:06:49.456,0:06:51.440
Bir çok araştırmanın odağında onlar var.

0:06:51.440,0:06:53.955
Bu konuda lösemiden kurtulan[br]küçük bir kızın

0:06:53.960,0:06:55.612
müthiş bir hikayesi var.

0:06:55.636,0:06:57.284
Kanını alıyorlar, düzenliyorlar ve

0:06:57.284,0:07:00.383
CRISPR öncüsü ile geri koyuyorlar.

0:07:00.869,0:07:03.689
Bu, insanların araştırma yapacağı[br]konulardan biri.

0:07:03.699,0:07:05.786
Ama şu an, tüm vücuda girmek istiyorsanız

0:07:05.786,0:07:07.674
belki bir virüs kullanmanız gerekecek.

0:07:07.694,0:07:09.881
Virüsü alacak, içine CRISPR'ı koyacaksınız

0:07:09.881,0:07:12.537
ve virüsün hücreye[br]bulaşmasına izin vereceksiniz.

0:07:12.561,0:07:14.371
Ama şimdi içeride virüs var

0:07:14.728,0:07:17.458
ve bunun uzun vadedeki[br]etkilerini bilmiyoruz.

0:07:17.458,0:07:19.708
Artı, CRISPR'ın hedef dışı etkileri var,

0:07:19.732,0:07:22.693
çok küçük bir yüzde, ama var.

0:07:22.717,0:07:25.515
Peki zamanla ne olacak?

0:07:26.039,0:07:28.251
Bunlar sıradan sorular değil

0:07:28.275,0:07:30.549
ve bunları çözmeye çalışan[br]bilim insanları var.

0:07:30.549,0:07:33.225
Ve nihayetinde, umuyoruz,[br]bunları çözülecekler.

0:07:33.249,0:07:36.879
Bu katiyen tak-çalıştır değil.

0:07:36.907,0:07:38.666
Peki, gerçekten kolay mı?

0:07:39.032,0:07:43.229
Yani, eğer belirli bir sistem üzerinde[br]birkaç yıl harcarsanız,

0:07:43.229,0:07:44.959
evet öyle.

0:07:45.426,0:07:47.510
Diğer bir olay ise,

0:07:47.534,0:07:53.567
genomdaki belirli noktaları değiştirerek[br]belirli bir şeyin olmasını

0:07:53.567,0:07:56.773
nasıl yapacağımızı pek bilmiyoruz.

0:07:57.306,0:07:59.473
Mesela, bir domuza nasıl kanat

0:07:59.497,0:08:01.866
takacağımızı bulmaktan çok uzağız.

0:08:02.364,0:08:05.244
Ya da ekstra bir bacak --[br]Ben ekstra bir bacağa razıyım.

0:08:05.252,0:08:06.898
Bu havalı olurdu, değil mi?

0:08:06.922,0:08:08.458
Ama gerçekte olan şey

0:08:08.482,0:08:12.832
CRISPR'ın binlerce bilim insanı tarafından

0:08:12.856,0:08:15.228
gerçekten önemli işler için[br]kullanılıyor olması.

0:08:15.252,0:08:20.696
Örneğin, hayvanlardaki hastalıkların[br]daha iyi modelleri geliştirmek

0:08:20.720,0:08:25.702
veya değerli kimyasallar[br]üretmek için yollar bulmak

0:08:25.726,0:08:29.831
ve mayalama teknelerinde bunları[br]endüstriyel üretime sokmak

0:08:29.911,0:08:33.971
veya hatta genlerle ilgili[br]temel araştırmaların yapılması gibi.

0:08:34.022,0:08:36.982
CRISPR'ın anlatıyor olmamız[br]gereken hikayesi işte bu.

0:08:37.012,0:08:38.583
Ve ben işin janjanlı kısmının

0:08:38.603,0:08:42.243
bu kısmını gölgede[br]bırakmasından hoşlanmıyorum.

0:08:42.243,0:08:46.821
CRISPR'ı hayata geçirmek için[br]birçok bilim insanı çok çaba gösterdi.

0:08:46.841,0:08:48.892
Ve bana asıl ilginç gelen ise

0:08:48.892,0:08:53.043
bu bilim insanlarının toplum tarafından[br]destek görmesi.

0:08:53.423,0:08:54.582
Bir düşünün.

0:08:54.606,0:08:58.625
Öyle bir altyapımız var ki,[br]belirli bir oranda insanın

0:08:58.983,0:09:02.964
bütün zamanını araştırma yaparak[br]geçirmesine olanak tanıyor.

0:09:02.984,0:09:06.355
Bu hepimizi CRIPSR'ın mucidi yapıyor.

0:09:06.998,0:09:11.360
Diyorum ki, bu da hepimizi[br]CRISPR'ın çobanı yapıyor.

0:09:11.360,0:09:13.440
Hepimizin bir sorumluluğu var.

0:09:13.440,0:09:17.896
Hepinizi bu tarz teknolojiler hakkında[br]daha fazla bilgi edinmeye davet ediyorum.

0:09:17.896,0:09:20.416
Çünkü, gerçekten, ancak bu şekilde

0:09:20.436,0:09:24.816
bu teknolojilerin gelişmesine,[br]bu teknolojilerin kullanılmasına

0:09:24.832,0:09:26.648
rehberlik edebiliriz

0:09:26.658,0:09:30.928
ve sonunda iyi sonuçlar[br]elde ettiğimizden emin olabileceğiz,

0:09:30.948,0:09:34.648
hem gezegenimiz, hem de bizim için.

0:09:34.648,0:09:35.890
Teşekkürler.

0:09:35.914,0:09:39.816
(Alkışlar)