WEBVTT

00:00:06.688 --> 00:00:09.604
Prvog septembra 1953. godine,

00:00:09.604 --> 00:00:13.240
Vilijam Skovil je iskoristio
polugu i jeftinu ručnu bušilicu

00:00:13.240 --> 00:00:17.946
da probuši lobanju mladića
i odstrani važan deo njegovog mozga

00:00:17.946 --> 00:00:20.806
isisavajići ga kroz metalnu cev.

00:00:20.806 --> 00:00:25.111
Ovo nije scena iz horor filma
ili odvratni policijski izveštaj.

00:00:25.111 --> 00:00:29.811
Dr Skovil je bio jedan od najpriznatijih
neurohirurga svog vremena,

00:00:29.811 --> 00:00:35.114
a mladić je bio Henri Moleson,
poznat kao pacijent "H.M.",

00:00:35.114 --> 00:00:40.466
iz čijeg slučaja su proistekli brojni
zaključci o tome kako naš mozak radi.

00:00:40.466 --> 00:00:43.866
Kao dečaku,
Henriju je napukla lobanja u nesreći

00:00:43.866 --> 00:00:49.610
i počeo je da dobija napade, nesvestice
i gubi kontrolu nad telesnim funkcijama.

00:00:49.610 --> 00:00:53.901
Nakon što je godinama trpeo česte epizode
i čak se ispisao iz srednje škole,

00:00:53.901 --> 00:00:57.009
očajan mladić se javio dr Skovilu,

00:00:57.009 --> 00:01:00.202
pustolovu poznatom
po rizičnim operacijama.

00:01:00.202 --> 00:01:04.259
Parcijalna lobotomija je decenijama unazad
korišćena u lečenju duševnih poremećaja,

00:01:04.259 --> 00:01:07.793
na osnovu pretpostavke da su
mentalne funkcije strogo lokalizovane

00:01:07.793 --> 00:01:10.588
u određenim oblastima mozga.

00:01:10.588 --> 00:01:14.162
Pošto ju je uspešno koristio
da bi redukovao napade kod psihoza,

00:01:14.162 --> 00:01:17.378
Skovil je odlučio
da ukloni H.M.-ov hipokampus,

00:01:17.378 --> 00:01:21.142
deo limbičkog sistema
koji je povezan sa emocijama

00:01:21.142 --> 00:01:23.781
ali čije su funkcije i dalje nepoznate.

00:01:23.781 --> 00:01:26.352
Na prvi pogled operacija je bila uspešna.

00:01:26.352 --> 00:01:30.593
H.M.-ovi napadi su praktično prestali
bez promena u njegovoj ličnosti,

00:01:30.593 --> 00:01:32.854
a IQ mu se čak i povećao.

00:01:32.854 --> 00:01:36.616
Međutim javio se jedan problem.
Njegovo pamćenje je bilo oštećeno.

00:01:36.616 --> 00:01:39.907
Pored toga što je izgubio
većinu uspomena iz prethodne decenije,

00:01:39.907 --> 00:01:43.290
H.M. nije mogao ni da formira nove,
zaboravljao je koji je dan danas,

00:01:43.290 --> 00:01:48.111
ponavljao je komentare
i čak jeo više obroka za redom.

00:01:48.111 --> 00:01:52.333
Kada je Skovil o ovome obavestio
drugog stručnjaka, Vajldera Penfilda,

00:01:52.333 --> 00:01:55.043
on je poslao doktorantkinju Brendu Milner

00:01:55.043 --> 00:01:57.753
da proučava H.M.
u njegovoj porodičnoj kući,

00:01:57.753 --> 00:02:00.464
gde je on provodio svoje vreme
obavljajući neobične radnje

00:02:00.464 --> 00:02:04.607
i gledajući klasične filmove,
po prvi put, iznova i iznova.

00:02:04.607 --> 00:02:07.402
Ono što je otkrila,
kroz niz testova i intervjua,

00:02:07.402 --> 00:02:10.608
nije samo doprinelo proučavanju pamćenja,

00:02:10.608 --> 00:02:13.751
već je potpuno redefinisalo
značenje pamćenja.

00:02:13.751 --> 00:02:16.692
Jedno od Milnerovih otkrića
osvetlilo je očiglednu činjenicu

00:02:16.692 --> 00:02:21.577
da iako H.M. ne može da stvori nove
uspomene, on ipak pamti informacije

00:02:21.577 --> 00:02:26.185
dovoljno dugo
da završi rečenicu ili pronađe kupatilo.

00:02:26.185 --> 00:02:28.358
Kada mu je Milnerova
pokazala nasumični broj

00:02:28.358 --> 00:02:31.123
uspeo je da ga zapamti na 15 minuta

00:02:31.123 --> 00:02:33.474
tako što ga je stalno ponavljao.

00:02:33.474 --> 00:02:38.064
Ali samo pet minuta kasnije,
zaboravio je da su uopšte uradili test.

00:02:38.064 --> 00:02:41.812
Neurolozi su smatrali
da je pamćenje monolitno,

00:02:41.812 --> 00:02:45.800
u suštini jednako
i ravnomerno raspoređeno kroz mozak.

00:02:45.800 --> 00:02:49.868
Rezultati Milnerove ne samo da su bili
prvi korak ka danas poznatoj razlici

00:02:49.868 --> 00:02:52.536
između kratkoročnog i dugoročnog pamćenja,

00:02:52.536 --> 00:02:56.125
već su pokazali da su oni
smešteni u različitim delovima mozga.

00:02:56.125 --> 00:02:59.369
Danas znamo da je za stvaranje
uspomena potrebno nekoliko koraka.

00:02:59.369 --> 00:03:04.834
Nakon što su senzorne informacije pomoću
neurona privremeno stigle u korteks,

00:03:04.834 --> 00:03:06.742
one dalje putuju do hipokampusa,

00:03:06.742 --> 00:03:12.066
gde proteini ojačavaju
kortikalne sinaptičke veze.

00:03:12.066 --> 00:03:14.009
Ukoliko je iskustvo bilo dovoljno jako,

00:03:14.009 --> 00:03:16.682
ili ga se u prvih nekoliko dana
redovno prisećamo,

00:03:16.682 --> 00:03:22.147
hipokampus će onda prebaciti sećanje nazad
u korteks gde će biti trajno smešteno.

00:03:22.147 --> 00:03:25.371
H.M-ov mozak može
da formira početni utisak,

00:03:25.371 --> 00:03:29.325
ali bez hipokampusa
koji bi odradio konsolidaciju sećanja,

00:03:29.325 --> 00:03:33.361
utisak bledi,
poput poruke ispisane u pesku.

00:03:33.361 --> 00:03:36.565
Ali to nije bila jedina razlika
u pamćenju koju je Milnerova našla.

00:03:36.565 --> 00:03:41.194
U poznatom eksperimentu,
ona je pitala H.M. da ocrta treću zvezdu

00:03:41.194 --> 00:03:45.753
u uskom prostoru između
dve koncentrične zvezde

00:03:45.753 --> 00:03:49.373
pri čemu je papir i olovku
mogao da vidi samo u ogledalu.

00:03:49.373 --> 00:03:52.490
Poput bilo koga ko izvršava
ovako čudan zadatak prvi put,

00:03:52.490 --> 00:03:54.297
i njegov rezultat je bio jako loš.

00:03:54.297 --> 00:03:57.685
Ali se kroz više pokušaja popravio,
na opšte iznenađenje,

00:03:57.685 --> 00:04:01.151
iako se nije sećao prethodnih pokušaja.

00:04:01.151 --> 00:04:06.644
Njegovi nesvesni motorni centri su
zapamtili ono što je svest zaboravila.

00:04:06.644 --> 00:04:11.690
Milnerova je otkrila da je deklarativno
pamćenje imena, datuma i činjenica

00:04:11.690 --> 00:04:17.256
drugačije od proceduralnog pamćenja,
poput vožnje bicikla ili potpisivanja.

00:04:17.256 --> 00:04:19.500
Danas znamo da se proceduralno pamćenje

00:04:19.500 --> 00:04:22.852
oslanja više na bazalne ganglije
i cerebelum,

00:04:22.852 --> 00:04:26.117
strukture koje su
u mozgu H.M.-a bile neoštećene.

00:04:26.117 --> 00:04:29.556
Ova razlika, između
"znati šta" i "znati kako"

00:04:29.556 --> 00:04:32.960
je uticala na sva kasnija istraživanja.

00:04:32.960 --> 00:04:38.152
H.M. je umro u 82. godini nakon
uglavnom mirnog života u staračkom domu.

00:04:38.152 --> 00:04:42.556
Tokom godina ispitalo ga je
preko 100 neurologa,

00:04:42.556 --> 00:04:45.750
što čini njegov mozak
najviše proučavanim u istoriji.

00:04:45.750 --> 00:04:48.915
Nakon smrti,
njegov mozak je očuvan i skeniran

00:04:48.915 --> 00:04:52.356
pre nego što je podeljen
na preko 2000 delova

00:04:52.356 --> 00:04:55.576
i fotografisan, kako bi se napravila
digitalna mapa,

00:04:55.576 --> 00:04:58.796
na nivou pojedinačnih neurona,

00:04:58.796 --> 00:05:02.017
i sve to u prenosu uživo,
koji je pratilo 400,000 ljudi.

00:05:02.017 --> 00:05:04.684
Iako je H.M. proveo
veći deo života zaboravljajući stvari,

00:05:04.684 --> 00:05:07.602
on i njegovi doprinosi
našem razumevanju pamćenja

00:05:07.602 --> 00:05:10.013
biće pamćeni generacijama
koje dolaze.