WEBVTT

00:00:06.756 --> 00:00:09.109
Evren ne zaman ve nasıl oluştu?

00:00:09.109 --> 00:00:11.215
Bu hâle nasıl geldi?

00:00:11.215 --> 00:00:12.890
Nasıl sona erecek?

00:00:12.890 --> 00:00:15.131
İnsanlar bu soruları
uzun zamandır tartışıyorlar

00:00:15.131 --> 00:00:18.225
ancak henüz bir anlaşmaya varamadılar.

00:00:18.229 --> 00:00:22.228
Günümüzde kozmologlar
yanıtları bulmak için çok çalışıyorlar.

00:00:22.228 --> 00:00:27.209
Fakat böyle derin sorulara somut
cevaplar bulmayı nasıl umut edebiliriz ki?

00:00:27.209 --> 00:00:31.533
Evren gibi büyük, çoğu yerine ulaşılamamış
bir şeyi keşfetmek ve incelemek

00:00:31.533 --> 00:00:34.194
nasıl mümkün olabilir?

00:00:34.194 --> 00:00:35.974
Cevap, ışık.

00:00:35.974 --> 00:00:38.118
Evrenin farklı bölümlerindeki ışıkların

00:00:38.118 --> 00:00:40.483
bize ulaşması milyarlarca yılı sürse de

00:00:40.483 --> 00:00:43.689
ışık, altı eşsiz mesaj barındırıyor,

00:00:43.689 --> 00:00:47.019
bunlar bir araya getirildiğinde
bu bilgileri arayan astronomlara

00:00:47.019 --> 00:00:49.302
inanılmaz ölçüde bilgi verebilir.

00:00:49.302 --> 00:00:52.437
Güneş ışığını bildiğimiz
gökkuşağına ayrıştırmak gibi

00:00:52.437 --> 00:00:56.210
uzaktaki objelerin ışığını ayrıştırmak da
kaynağına göre değişen

00:00:56.210 --> 00:00:58.311
farklı yelpazede renkler ortaya çıkarır.

00:00:58.311 --> 00:01:02.186
Bu özel ışık barkodu,
yalnızca bir objenin yapısını değil

00:01:02.186 --> 00:01:06.040
ayrıca bileşenlerinin ısısını ve
basıncını da ortaya çıkarabilir.

00:01:06.040 --> 00:01:09.054
Işık aracılığıyla keşfedebileceğimiz
başka şeyler de var.

00:01:09.054 --> 00:01:12.034
Bir tren platformunda ayaktayken
şunu fark etmişsinizdir,

00:01:12.034 --> 00:01:15.251
trenin sesi,
yönüne bağlı olarak değişiyor,

00:01:15.251 --> 00:01:17.402
çıkardığı ses size yaklaşırken yükseliyor,

00:01:17.402 --> 00:01:19.674
uzaklaşırken de alçalıyor.

00:01:19.674 --> 00:01:23.237
Tabii bunun sebebi kondüktörün
ikinci bir iş arayışı değil.

00:01:23.237 --> 00:01:26.453
Buna Doppler etkisi deniyor,

00:01:26.453 --> 00:01:29.985
yaklaşan bir objenin çıkardığı
ses dalgaları sıkıştırılmıştır,

00:01:29.985 --> 00:01:33.260
uzaklaşan bir objeninkiler ise esner.

00:01:33.260 --> 00:01:35.899
Peki bunun astronomi ile ilgisi ne?

00:01:35.899 --> 00:01:40.865
Vakumda ses ilerlemez.
Uzayda kimse çığlıklarınızı duyamaz.

00:01:40.865 --> 00:01:45.974
Ancak Doppler etkisi sıra dışı bir hızda
ilerleyen ışık kaynağı için de geçerli.

00:01:45.974 --> 00:01:48.431
Bize doğru yaklaşıyorsa
daha kısa olan dalga boyları

00:01:48.431 --> 00:01:50.603
ışığın daha mavi görünmesini sağlar.

00:01:50.603 --> 00:01:52.877
Eğer ışığın kaynağı uzaklaşıyorsa

00:01:52.877 --> 00:01:55.655
daha uzun dalga boyları
kırmızıya dönecektir.

00:01:55.655 --> 00:01:59.068
Bu Doppler ışık değişimi
renk yelpazesini analiz ederek

00:01:59.068 --> 00:02:02.761
teleskopla objeleri gözlemleyebilir,
neden oluştuğunu,

00:02:02.761 --> 00:02:06.138
ne kadar sıcak olduğunu,
ne kadar basınç altında olduğunu,

00:02:06.138 --> 00:02:10.264
ayrıca hareket edip etmediğini,
yönünü ve hızını da öğrenebiliriz.

00:02:10.264 --> 00:02:13.073
Bu altı ölçü,
yani ışığın altı noktası

00:02:13.073 --> 00:02:16.153
evrenin tarihini ortaya çıkarabilir.

00:02:16.153 --> 00:02:20.759
Uzak galaksilerdeki ışıkları
ilk inceleyen kişi Edwin Hubble'dı

00:02:20.759 --> 00:02:23.586
ve gözlemlediği ışık kırmızıya dönüyordu.

00:02:23.586 --> 00:02:26.273
Uzak galaksilerin tümü bizden uzaklaşıyor

00:02:26.273 --> 00:02:29.995
ve ne kadar uzak olurlarsa
uzaklaşma hızları da o kadar artıyor.

00:02:29.995 --> 00:02:32.880
Hubble evrenin genişlediğini keşfetti,

00:02:32.880 --> 00:02:36.203
bu da Büyük Patlama teorisi için
ilk kanıt teşkil etti.

00:02:36.203 --> 00:02:40.235
Görünen evrenin
yoğunlaşmış tek bir noktadan

00:02:40.235 --> 00:02:42.774
sürekli genişlediği fikriyle birlikte

00:02:42.774 --> 00:02:45.025
teorisinin en önemli öngörülerinden biri

00:02:45.025 --> 00:02:50.443
evrenin ilk evrelerinde yalnızca
iki gaz içerdiğiydi: hidrojen ve helyum,

00:02:50.443 --> 00:02:52.737
üçe bir oranında.

00:02:52.737 --> 00:02:55.390
Bu öngörü de ışıkla test edilebilir.

00:02:55.390 --> 00:02:59.654
Evrenin uzak ve sessiz bir bölgesinden
ışığı gözlemleyerek onu ayrıştırırsak

00:02:59.654 --> 00:03:04.412
gerçekten de bu ölçülerde iki gazın
var olduğunu buluyoruz.

00:03:04.412 --> 00:03:06.613
Büyük Patlama için büyük bir atılım.

00:03:06.613 --> 00:03:09.804
Ancak yapbozun daha birçok parçası eksik.

00:03:09.804 --> 00:03:12.458
Görünen evrenin genişlediğini
biliyor olsak da

00:03:12.458 --> 00:03:15.100
yer çekiminin kuralları geçerli.

00:03:15.100 --> 00:03:18.056
Uzakta yok olan yıldızların ışığından
gözlemlenen yeni ölçümler

00:03:18.056 --> 00:03:20.701
tahmin edilenden daha uzakta
olduklarını gösteriyor.

00:03:20.701 --> 00:03:24.399
Yani evrenin genişlemesi
aslında hızlanıyor.

00:03:24.399 --> 00:03:26.545
Ona hız kazandıran bir şey var

00:03:26.545 --> 00:03:30.103
ve çoğu bilim insanı bunun
karanlık enerji olduğu kanısında,

00:03:30.103 --> 00:03:34.275
evrenin üçte ikisini oluşturan
ve onu yavaşça parçalayan şey.

00:03:34.275 --> 00:03:38.555
Maddenin davranışına ilişkin bilgimiz
ve araçlarımızın tam doğruluğuna göre

00:03:38.555 --> 00:03:40.905
sadece uzak yıldızları gözlemleyerek

00:03:40.905 --> 00:03:45.027
evren hakkında daha önce düşündüğümüzden
çok daha fazla bilgi edinebiliriz.

00:03:45.027 --> 00:03:47.986
Ancak karanlık enerjinin doğası gibi
diğer gizemler de

00:03:47.986 --> 00:03:50.287
hâlâ açıklığa kavuşturulmayı bekliyor.