1
00:00:06,756 --> 00:00:09,109
Jak i kiedy powstał wszechświat?

2
00:00:09,109 --> 00:00:11,215
Dlaczego tak wygląda?

3
00:00:11,215 --> 00:00:12,890
Jak zakończy się jego istnienie?

4
00:00:12,890 --> 00:00:14,691
Ludzkość zadawała sobie te pytania

5
00:00:14,691 --> 00:00:18,225
od zarania dziejów, 
nie znajdując odpowiedzi.

6
00:00:18,229 --> 00:00:22,228
Kosmologowie usilnie 
starają się to zrobić.


7
00:00:22,228 --> 00:00:27,209
Ale jak znaleźć konkretną odpowiedź
na tak poważne pytania?

8
00:00:27,209 --> 00:00:31,533
Jak badać coś tak ogromnego,
jak wszechświat,


9
00:00:31,533 --> 00:00:34,194
którego w większości 
nigdy nie przemierzymy?

10
00:00:34,194 --> 00:00:35,974
Odpowiedzią jest światło.

11
00:00:35,974 --> 00:00:38,338
Choć światło z najdalszych
zakątków wszechświata

12
00:00:38,338 --> 00:00:40,483
podróżuje do nas miliardy lat,

13
00:00:40,483 --> 00:00:43,689
niesie ze sobą sześć 
unikalnych informacji,

14
00:00:43,689 --> 00:00:47,019
które razem dają astronomom
niewiarygodną ilość danych,

15
00:00:47,019 --> 00:00:49,302
jeśli się wie, gdzie szukać.

16
00:00:49,302 --> 00:00:52,437
Tak jak światło można rozszczepić
na znajomą tęczę,

17
00:00:52,437 --> 00:00:56,365
światło dalekich obiektów 
odsłania różne spektra kolorów,

18
00:00:56,365 --> 00:00:58,311
zależnie od ich źródła.

19
00:00:58,311 --> 00:01:02,186
Ten odległy kod kreskowy 
ujawnia nie tylko budowę obiektu,

20
00:01:02,186 --> 00:01:06,040
ale także jego temperaturę
i ciśnienie elementów składowych.

21
00:01:06,040 --> 00:01:09,054
Możemy odkryć jeszcze więcej.

22
00:01:09,054 --> 00:01:12,034
Jeśli staliście kiedyś na peronie,
mogliście zauważyć,

23
00:01:12,034 --> 00:01:15,251
że pociąg brzmi inaczej 
w zależności od kierunku jazdy.

24
00:01:15,251 --> 00:01:17,592
Wysokość dźwięku wzrasta,
gdy się do nas zbliża,

25
00:01:17,592 --> 00:01:19,674
a maleje, gdy się oddala.

26
00:01:19,674 --> 00:01:23,237
To nie dlatego, że konduktor
ćwiczy swój drugi fach.

27
00:01:23,237 --> 00:01:26,453
Powoduje to efekt Dopplera.

28
00:01:26,453 --> 00:01:28,763
Fale generowane przez nadchodzący obiekt

29
00:01:28,763 --> 00:01:30,345
są bardziej skoncentrowane,

30
00:01:30,345 --> 00:01:33,260
a przy odchodzącym bardziej rozciągnięte.

31
00:01:33,260 --> 00:01:35,899
Co to ma wspólnego z astronomią?

32
00:01:35,899 --> 00:01:37,865
Dźwięk nie przechodzi przez próżnię.

33
00:01:37,865 --> 00:01:40,865
W kosmosie nikt nie usłyszy twego krzyku!

34
00:01:40,865 --> 00:01:45,974
Efekt Dopplera dotyczy też światła,
którego źródło szybko się porusza.

35
00:01:45,974 --> 00:01:48,191
Gdy zbliża się do nas,
fala jest krótsza.

36
00:01:48,191 --> 00:01:50,603
Światło będzie bardziej niebieskie.

37
00:01:50,603 --> 00:01:52,877
Gdy źródło światła się oddala,

38
00:01:52,877 --> 00:01:55,655
ma dłuższą falę, przesuniętą 
w kierunku czerwonego.

39
00:01:55,655 --> 00:01:59,068
Analizując spektrum światła 
pod kątem efektu Dopplera

40
00:01:59,068 --> 00:02:02,761
dowolnego obiektu, poznamy jego skład

41
00:02:02,761 --> 00:02:06,138
temperaturę i ciśnienie,

42
00:02:06,138 --> 00:02:10,264
a także czy się porusza, 
w jakim kierunku i jak szybko.

43
00:02:10,264 --> 00:02:13,073
Te sześć pomiarów,
jak sześć punktów świetlnych,


44
00:02:13,073 --> 00:02:16,153
ujawnia historię kosmosu.

45
00:02:16,153 --> 00:02:20,759
Edwin Hubble jako pierwszy badał 
światło z odległych galaktyk.

46
00:02:20,759 --> 00:02:23,786
Światło, które widział, 
było przesunięte w stronę czerwieni.

47
00:02:23,786 --> 00:02:26,273
Odległe galaktyki uciekały od nas,

48
00:02:26,273 --> 00:02:29,995
im dalej się znajdowały,
tym szybciej się oddalały.

49
00:02:29,995 --> 00:02:32,880
Hubble odkrył, 
że wszechświat się rozszerza.

50
00:02:32,880 --> 00:02:36,203
Dostarczył pierwszy dowód
na teorię Wielkiego Wybuchu.

51
00:02:36,203 --> 00:02:40,235
Oprócz tego, że widzialny kosmos
wciąż się rozszerza,

52
00:02:40,235 --> 00:02:42,774
począwszy od maleńkiego punktu,

53
00:02:42,774 --> 00:02:45,025
jedno z najważniejszych
założeń teorii głosi,

54
00:02:45,025 --> 00:02:50,443
że najpierw kosmos składał się tylko 
z dwóch gazów: wodoru i helu,

55
00:02:50,443 --> 00:02:52,737
w stosunku trzy do jednego.

56
00:02:52,737 --> 00:02:55,390
To założenie można także
udowodnić światłem.

57
00:02:55,390 --> 00:02:59,654
Jeśli obserwujemy światło z dalekiego,
spokojnego regionu wszechświata,

58
00:02:59,654 --> 00:03:04,412
faktycznie znajdziemy sygnatury
tych gazów w tych proporcjach.

59
00:03:04,412 --> 00:03:06,613
Kolejny triumf teorii Wielkiego Wybuchu.

60
00:03:06,613 --> 00:03:09,804
Zostało jednak 
wiele elementów tej układanki.

61
00:03:09,804 --> 00:03:12,458
Choć wiemy, 
że widzialny kosmos się rozszerza,

62
00:03:12,458 --> 00:03:15,100
grawitacja powinna go hamować.

63
00:03:15,100 --> 00:03:17,956
Ale ostatnie pomiary światła
dalekich, umierających gwiazd,

64
00:03:17,956 --> 00:03:20,701
pokazują, że są one dalej,
niż zakładaliśmy.

65
00:03:20,701 --> 00:03:24,399
Tak więc rozszerzanie się 
wszechświata cały czas przyspiesza.

66
00:03:24,399 --> 00:03:26,545
Coś go do tego popycha.

67
00:03:26,545 --> 00:03:30,103
Wielu naukowców uważa,
że jest to ciemna energia,

68
00:03:30,103 --> 00:03:34,275
z której składa się 2/3 wszechświata,
i która powoli go rozrywa.

69
00:03:34,275 --> 00:03:38,555
Dzięki wiedzy o zachowaniu materii
i czułości instrumentów badawczych

70
00:03:38,555 --> 00:03:42,697
obserwacja dalekich gwiazd 
mówi nam więcej o kosmosie,

71
00:03:42,697 --> 00:03:45,027
niż kiedykolwiek moglibyśmy pomarzyć.

72
00:03:45,027 --> 00:03:47,986
Ale są też inne tajemnice,
takie jak natura ciemnej energii,

73
00:03:47,986 --> 00:03:50,287
na które jeszcze trzeba rzucić światło.