1
00:00:06,682 --> 00:00:09,811
Czy odwraca się do nas czy od nas?

2
00:00:09,811 --> 00:00:11,446
Zdania są podzielone.

3
00:00:11,446 --> 00:00:13,856
To tajemniczy temat obrazu 
holenderskiego mistrza,

4
00:00:13,856 --> 00:00:14,961
Johannesa Vermeera,

5
00:00:14,961 --> 00:00:17,191
pod tytułem: "Dziewczyna z perłą",

6
00:00:17,191 --> 00:00:21,639
dzieła nazywanego często
"Giocondą Północy".

7
00:00:21,639 --> 00:00:24,121
Należąca do holenderskiego 
stylu wyidealizowanych,

8
00:00:24,121 --> 00:00:26,801
czasem nazbyt ekspresyjnych obrazów,

9
00:00:26,801 --> 00:00:28,561
tak zwanych "tronies", czyli "twarz",

10
00:00:28,561 --> 00:00:31,011
"Dziewczyna z perłą" ma urok

11
00:00:31,011 --> 00:00:34,542
i subtelność, charakterystyczną
dla prac Vermeera.

12
00:00:34,542 --> 00:00:37,811
Ale ten obraz wyróżnia się
spośród spokojnych scen rodzajowych

13
00:00:37,811 --> 00:00:42,002
widocznych na wielu obrazach Vermeera.

14
00:00:42,002 --> 00:00:43,431
Dziewczyna czytająca list.

15
00:00:43,431 --> 00:00:44,672
Lekcja muzyki.

16
00:00:44,672 --> 00:00:46,641
Artysta przy pracy.

17
00:00:46,641 --> 00:00:51,071
Te obrazy dają nam poczucie intymności,
zachowując pewien dystans,

18
00:00:51,071 --> 00:00:54,643
zaciągnięta zasłona często 
podkreśla to odseparowanie.

19
00:00:54,643 --> 00:00:58,123
Widzimy mleczarkę spokojnie
nalewającą mleko do miski,

20
00:00:58,123 --> 00:01:00,221
ale to mleko nie jest dla nas.

21
00:01:00,221 --> 00:01:02,132
Jesteśmy tylko obserwatorami.

22
00:01:02,132 --> 00:01:04,571
Wystudiowana kompozycja obrazów Vermeera

23
00:01:04,571 --> 00:01:07,492
daje zrównoważoną harmonię.

24
00:01:07,492 --> 00:01:10,003
Czarno-białe parkiety na wielu obrazach

25
00:01:10,003 --> 00:01:14,462
pokazują wprawę Vermeera
w użyciu skrótu perspektywicznego.

26
00:01:14,462 --> 00:01:16,443
Ta technika używa zniekształcenia

27
00:01:16,443 --> 00:01:20,763
dającego iluzję, że obiekt się oddala.

28
00:01:20,763 --> 00:01:24,213
Inne elementy, jak linie wzroku,
lustra i źródła światła,

29
00:01:24,213 --> 00:01:27,513
określają chwilę za pomocą
przestrzeni i położenia.

30
00:01:27,513 --> 00:01:29,963
Kobieta czytająca list przy otwartym oknie

31
00:01:29,963 --> 00:01:35,312
stoi tak, żeby obserwator
widział w szybie jej odbicie.

32
00:01:35,312 --> 00:01:40,064
Vermeer potrafił nawet schować 
nogi sztalugi dla dobra kompozycji.

33
00:01:40,064 --> 00:01:45,212
Brak tych właśnie elementów
ożywia "Dziewczynę z perłą".

34
00:01:45,212 --> 00:01:48,673
Podejście Vermeera do światła 
i cienia, inaczej chiaroscuro,

35
00:01:48,673 --> 00:01:54,755
polega na użyciu ciemnego, płaskiego tła,
które podkreśla trójwymiarowość postaci.

36
00:01:54,755 --> 00:01:58,564
Zamiast być elementem
niczym w teatralnej scenografii,

37
00:01:58,564 --> 00:02:01,694
dziewczyna staje się 
podmiotem psychologicznym.

38
00:02:01,694 --> 00:02:04,113
Kontakt wzrokowy
i delikatnie rozwarte usta,

39
00:02:04,113 --> 00:02:06,193
jakby chciała coś powiedzieć,

40
00:02:06,193 --> 00:02:08,505
sprawia, że jej spojrzenie nas przyciąga.

41
00:02:08,505 --> 00:02:12,945
Tradycyjnie na portretach umieszczano
często postacie szlachetne lub religijne.

42
00:02:12,945 --> 00:02:16,584
Dlaczego więc Vermeer 
namalował anonimową dziewczynę?

43
00:02:16,584 --> 00:02:20,454
W XVII wieku miasto Delft,
podobnie jak reszta Holandii,

44
00:02:20,454 --> 00:02:25,044
zwróciło się przeciwko rządzącej
arystokracji i kościołowi katolickiemu.

45
00:02:25,044 --> 00:02:27,951
Po ośmiu dekadach buntu 
wobec władzy Hiszpanii

46
00:02:27,951 --> 00:02:34,202
Holendrzy chcieli sami rządzić
swoim krajem i być republiką.

47
00:02:34,202 --> 00:02:37,871
Miasta takie jak Delft były niezależne
od królów czy biskupów,

48
00:02:37,871 --> 00:02:42,941
więc wielu artystów, jak Vermeer,
nie posiadało tradycyjnych mecenasów.

49
00:02:42,941 --> 00:02:44,920
Na szczęście nowatorskie przedsięwzięcia,

50
00:02:44,920 --> 00:02:47,972
którym utorowała drogę Holenderska
Kompania Wschodnioindyjska,

51
00:02:47,972 --> 00:02:51,084
zmieniły ekonomiczny krajobraz Holandii.

52
00:02:51,084 --> 00:02:55,371
Stworzyły klasę kupców
i nowy typ mecenasa.

53
00:02:55,371 --> 00:02:58,242
Pragnąc, by finansowane obrazy
pokazywały ich samych,

54
00:02:58,242 --> 00:03:00,741
kupcy woleli tematy z klasy średniej,

55
00:03:00,741 --> 00:03:03,683
ujęte w przestrzeniach
przypominających ich domy,

56
00:03:03,683 --> 00:03:05,832
w otoczeniu znajomych przedmiotów.

57
00:03:05,832 --> 00:03:08,583
Mapy pojawiające się na obrazach Vermeera

58
00:03:08,583 --> 00:03:11,040
były uznawane za modne i światowe

59
00:03:11,040 --> 00:03:15,638
przez klasę kupiecką w czasach
złotego wieku malarstwa holenderskiego.

60
00:03:15,638 --> 00:03:18,692
Orientalny turban na głowie
"Dziewczyny z perłą"

61
00:03:18,692 --> 00:03:22,708
także podkreśla 
światowość klasy kupieckiej,

62
00:03:22,708 --> 00:03:27,443
a sama perła, symbol bogactwa,
jest właściwie przesadzona.

63
00:03:27,443 --> 00:03:31,514
Vermeer nie mógł sobie pozwolić
na prawdziwą perłę tej wielkości.

64
00:03:31,514 --> 00:03:36,531
Najprawdopodobniej było to szkło
lub polakierowana kropla cyny.

65
00:03:36,531 --> 00:03:40,223
Sam obraz jest odbiciem 
tej iluzji bogactwa.

66
00:03:40,223 --> 00:03:43,903
W szerszym kontekście
perła wydaje się okrągła i ciężka,

67
00:03:43,903 --> 00:03:48,713
ale po dokładnym zbadaniu widać,
że to jedynie delikatne muśnięcie pędzla.

68
00:03:48,713 --> 00:03:54,574
Dokładna analiza uwidacznia 
umiejętność Vermeera w tworzeniu iluzji.

69
00:03:54,574 --> 00:03:58,213
Choć może nigdy nie poznamy
tożsamości "Dziewczyny z perłą",

70
00:03:58,213 --> 00:04:01,923
jej portret intryguje nas
w niezapomniany sposób.

71
00:04:01,923 --> 00:04:06,463
Wisi w Domu Maurycego,
Królewskiej Galerii Malarstwa w Hadze,

72
00:04:06,463 --> 00:04:10,293
a jej obecność jest jednocześnie
przenikliwa i subtelna.

73
00:04:10,293 --> 00:04:14,694
Na swój tajemniczy sposób przedstawia
narodziny nowoczesnych poglądów

74
00:04:14,810 --> 00:04:17,890
na ekonomię, politykę i miłość.