M'arregordu candu apu iscobertu
ca depemu chistionai in d'unu TED.
Apu cutu in su passaditzu
po lompi in d'una classi
e ddu nai a is studentis.
"Ddu scireis, piciocus?
M'anti domandau de fai unu TED".
Sa reatzioni non fudit
cussa chi mi creemu.
Totus citius.
"Unu TED? Cument'a cussus
chi si faint biri in Internet?
Cussus cun is scientziaus
chi faint cosas bellas cun is robot?"
m'at domandau Muhammad.
"Eja, propiu cussu".
"O Maista, cussa est genti importanti
e abili meda".
(Arrisu)
"Ddu sciu".
"O Maista, poita ddui chistionas?
A ca non ti praxit
a chistionai a genti meda".
"Est berus", apu nau,
"ma est importanti a chistionai de nosus,
de is biaxius de bosatrus,
de is biaxius cosa mia.
Ddu depint isciri".
Is istudentis de sa scola po disterraus
chi appu creau
ant detzidiu de serrai
cun fueddus de incoragiamentu.
"Togu! Adessi mellus
chi siasta brava, o Maista!"
(Arrisu)
Ci funt 65,3 milionis de personas
disterradas a fortza de domu
insoru po sa gherra o is persecutzionis.
Is prus medas, 11 milionis,
benint de sa Siria.
33.952 personas si fuint
de domu insoru dognia diri.
S'un prus abarranta rifugiaus meis campus
in conditzionis chi nisciunus
podit cuntziderai umanas.
Seus partecipendi
a sa degradatzioni de is umanus.
Non eus mai biu numerus aici artus.
Est su numeru prus artu de disterraus
de is tempus
de sa segundu gherra mondiali.
Lassaimiri nai poita custa chistioni
est aici importanti po mei.
Seu araba. Seu disterrada.
Seu musulmana.
E traballu de a su mancu 12 annus
cun is disterraus.
Ah, e seu gay puru.
Totus cosas chi oi in diri
mi faint agradessia meda.
(Arrisu)
Ma seu filla de unu disterrau.
Aiaia mia s'est fuia de sa Siria
in su 1964, in su primu regimi de Assad.
Fuet pringia de tres mesis
candu at fattu is bagaglius,
pinnigau is cincu fillus
e pigau sa machina fintzas a Giordania,
chene isciri su chi depiat sutzedu
a issa e a sa famiglia sua.
Aiaiu iat detzidiu de abarrai,
ca no creiat che fuet aici legia.
Ndi ddus at sorigau apustis de un mesi,
poita ianta torturau a is fradis
e sa fabrica cosa sua
ndi dd'iat pigada su guvernu.
Nd'ant torrau a pesai sa vida insoru
e a s'acabada funti diventaus
citadinus giordanus arricus.
Deu seu nascia in Giordania
apustis de undixi annus.
Aiaia ci teniat chi nosus sciremus
s'istoria e su biaxiu cosa nosta.
Tenemu ott'annus candu m'at portau
a biri su primu campu de disterraus.
Non podemu cumprendi poita.
Non podemu cumprendi poita
fuet aici importanti
chi nosus ddui andamus.
Parit ca mi biu caminendi
a manu pigada cun issa in su campu,
e mi narat
"Bai a giogai cun is pipius",
in su mentris chi issa torrat visita
a is feminas de su campu.
No bolemu andai.
Cussus pipius non fuenta cumenti a mei.
Fuenta poburus. Biviant in d'unu campu.
Mi seu impuntada.
Issa s'est inginugada ananta mia
e at nau severa "Bai.
E non torris fintzas a candu no as giogau.
Non ti pentzis mai chi is aterus
funti a suta de tui
o ca non podis imparai
cancuna cosa de is aterus".
Seu andanda, mancai murrungendi.
Non mi praxiat a fai inchietai a aiaia.
Seu torrada a pustis de cancuna ora,
emu giogau a bocia
cun is pipius de su campu.
Bessendinci de su campu
fuemu contendiddi tottu prexada
ca mi fuemu spassiada meda
e ca is pipius fuenta togus meda.
"Haram!" apu nau in arabu, "Poberitus".
"Poberus nosus", at nau issa, imperendi
su fueddu cun d'un atru significau,
ca fuemus fendi pecau.
"Non ti dispraxias po issus, creinci".
Fintzas a candu seu partia
po andai in America
no apu cumprendiu s'importantzia
de cussus fueddus.
A pustis de s'universidadi,
apu domandau e arriciu s'asilu politicu
ca fuemu parti de unu grupu sotziali.
Cancunu no ddu cumprendit,
ma ci funti logus chi ti podint
cundannai a morti poita ses gay.
Apu depiu lassai
sa natzionalidadi giordana.
Est istetia sa decisioni prus dificili
de sa vida mia,
ma non podemu fai atera cosa.
Su fatu est
ca candu depis scerai a intru
de domu tua o sa sopraviventzia
sa pregunta "De innui ses?"
diventat gai meda.
Una siriana chi apu connotu de pagu
in d'unu campu po disterraus in Grecia
dd'at nau mellus
candu m'at contau de su momentu
chi at cumprendiu
ca si depiat fuiri de Aleppo.
"Apu castiau a foras de sa ventana
e non ci fuet nudda.
Sceti arruinas.
Non ci fuenta butegas, arrugas, scolas.
Tottu sciusciau.
Fuemu criada in domu de mesis,
ascurtendi is bombas arruendi
e castiendi sa genti chi moriat.
Ma pentzamu sempri ca iat a essi mellus,
ca nisciunus mi nci podiat bogai,
ca nisciunu mi ndi podiat pigai sa domu.
E no sciu cumenti,
unu mengianu apu castiau a foras
e apu cumprendiu ca chi non mi fuemu,
is tres pipius mius iantessi mortus.
E seus partius.
Si ndi seus fuius poita si depemus fuiri,
no poita si ollemus fuiri.
No apu tentu scioberu", at nau.
No fait a ddu crei ca t'agatas
candu non tenis una domu,
candu sa natzioni cosa tua ti nci bogat
po timoria o persecutzioni,
o sa bidda innui ses istetia pesada
est totu sdarruta.
No mi pariat de tenni una domu.
No fuemu prus una citadina giordana,
ma no fuemu nimancu americana.
Mi intendemu aici a sola
ca non ddi potzu chistionai ancora.
A pustis de s'universidadi,
su disigiu de tenni una domu fuet mannu.
Seu arrumbulada de stadu in stadu
e d'apu acabada in North Carolina.
Genti coru bonu, ca ndi ddis pariat mali,
mi olianta pagai s'afitu
mi olianta donai a papai o comporai
unu bistiri po s'atobiu de traballu.
Mi seu intendia prus isolada
e bona a nudda.
Fintzas a chi tanti apu connotu
a Miss Sarah,
una batista chi m'at arregotu de terra
e m'at donau unu traballu,
e apu cumentzau a crei
ca ci dda podemu fai.
Miss Sarah teniada una tratoria
meis montis de North Carolina.
Mi pentzamu, poita
m'anti pesau privilegiada
e seu andada a iscolas bonas,
ca mi adessi domandau
de dirigi sa tratoria.
Mi isbagliamu.
Apu cumentzau sciacquendi su strexiu,
allichidendi is bagnius
e traballendi a sa cardiga.
M'at apocau, apu cumprendiu
ita olit nai a traballai diaderus.
Ma, pruschetotu,
mi seu intendia apretzada e acullia.
A Paschixedda fuemu
cun sa familia cosa sua
e issa at provau a fai
su Ramadam cun mei.
Fuemu nervosa meda prima
de ddi nai ca seu gay -
issa fuet una batista de su sud.
Setzia in su divanu acant'e issa
dd'apu nau: "Miss Sarah,
fostei ddu scidi ca seu gay".
Non m'apu mai a scaresci
s'arrisposta cosa sua.
"Andat beni, sa pipia.
Ma no fetzas sa bagassa"
(Arrisu)
(Tzarracamanus)
A s'acabada sei andada a Atlanta,
ancora circhendi sa domu mia.
A pustis de tres annus,
su biaji miu est cambiau
a pustis d'essi connotu pipius
disterraus gioghendi a bocia.
Non emu intzetau sa 'ia
e dd'emu acabada in d'unu condominiu,
custus pipius fuenta
gioghendi a bocia in sa 'ia.
Fuenta scrutzus e gioganta
cun d'una bocia de tzapulu
e cun is perdas po fai sa porta.
Ddus apu castiaus po casi un'ora
e apustis fuemu arriendi.
Cussus pipius m'anti fatu pentzai a domu.
M'anti arregordau de candu
giogamu a bocia
meis istradas de sa Giordania
cun fradis e fradilis mius.
Apu bofiu giogai deu puru.
A principius no fuenta meda sigurus
de mi lassai a giogai cun issus,
ca, segundu issus,
is feminas non scinti giogai.
Ma deu sciremu giogai.
Ddis apu domandau
chi ianta mai giogau in scuadra.
M'anti arrespustu ca nou,
ma ddis iat a essi praxiu meda.
A pagu a pagu ddus apu cunvintus
e eus fatu sa primu scuadra.
Custus pipius m'anti fatu
unu cursu acelerau
de disterraus, pobertadi
e umanidadi.
Tres fradis de s'Afganistan -
Roohullah, Noorullah and Zabiullah -
funti cussus chi m'anti imparau de prus.
A pustis de cancuna diri, andu
po s'allenamentu e non agatu a nisciunus.
Fuemu preocupada meda.
Sa scuadra mia ddis praxiat a s'allenai.
Non s'ianta a perdi unu allenamentu.
Ndi seu calada de sa machina e duus pipius
ndi funti bessius de addia de un caxioni,
fadendi sa manu.
"A Rooh dd'anti arropau.
Dd'anti fatu sa posta.
Fueda prenu de sanguni".
"Ita? Dd'anti atripau?"
"Piciocheddus malus
funti benius a dd'arropai.
Si funti fuius tutus,
si funti totus spantaus":
Eus pigau sa machina
po andai a domu de Rooh.
Apu adubau e Noor at obertu.
"Innui e' Rooh? Ddu depu chistionai
po biri si andat totu beni".
"Est in sa stanza sua.
Non ddi olit bessiri".
Apu adubau a sa porta.
"Rooh, bessindi. Ti depu nai una cosa.
Ollu biri cumenti staisi
e si depis andai a su spidali".
Nd'est bessiu.
Potada unu trincu in conca,
unu murru segau,
e fuet spantau meda.
Castiendiddu
apu domandau a is piciocheddus
de tzerriai a sa mama,
ca depemu andai a su spidali cun issu.
Anti tzerriau a sa mama.
Nd'est bessia a foras.
Fuemu furriada e at cumentzau
a tzerriai in farsi.
Is pipius fuenta arriendi cument'a macus.
Deu fuemu afaltada
poita non ci fuet nudda de arriri.
M'anti ispiegau ca iat nau
"M'estis nau ca s'allenadora
fuet musulmana e femina".
De palas no ddi fuemu pata
ni s'una ni s'atera cosa.
(Arrisu)
"Seu musulmana", dd'apu nau furriendimiri.
"Ašhadu ʾan lā ʾilāha ʾilla (A)llāh",
sa dichiaratzioni de fidi musulmana.
Cunfundia,
ma fortzis unu pagu tranquillizada,
at cumprendiu ca deu,
trassada a americana
cun is cratzoneddus
crutzus e chentz'e velu
fuemu diaderus musulmana.
Sa famiglia cosa sua
s'est fuia de is talebanus.
Anti mortu centenas de personas
de bidda sua.
Su babu est istetiu impresonau
de is talebanus,
e candu e' torrau a pustis de cancunu mesi
no pariat prus s'omini chi fuet istetiu.
Sa famiglia s'est fuia in Pakistan
e is dus pipius prus mannus,
chi intzas teniant 8 e 10 annus,
tessiant tapetus dexi oras a sa diri
po fai papai a sa famiglia.
Fuenta aici cuntentus candu ant scipiu
ca ddus iant concediu
su permissu po bivi in America,
ponendiddus in su 0,1% de beni assortaus
chi ci arrennescinti.
Ianta bintu su primu premiu.
S'istoria insoru non est unica.
Totus is famiglias disterradas
chi apu connotu
ndi tenianta una versioni insoru.
Traballu cun pipius
chi anti biu a sa mama violentada,
seghendindi is didus a su babu.
Unu pipiu at biu sparendi
a sa nonna in conca
poita non boliat chi is ribellis
ndi ddu pighessint po fai su sordau.
Is biaxius insoru
funti istetius terribilis.
Ma dognia diri biu speru,
resilientza e determinazioni,
amori po sa vida
e gratitudini po essi capatzi
de torrai a costruiri is vidas insoru.
Una notti fuemu in domu de is pipius
candu est torrada sa mama
apustis de essi allichidiu
18 stanzas in d'unu albergu.
S'est setzia e Noor
dd'at massagiau is peis
e dd'at nau ca a pustis de sa laurea
s'iat a rendi cura de issa.
Issa at arrisiu mancai cantzada.
"Deus est bonu. Sa vida est bella.
Seus beni assortaus de bivi innoi".
Meis urtimus dus annus apu biu crescendi
su sentimentu contras a is disterraus.
In totu su mundu.
Is numerus crescinti
poita non fadeus nudda po dd'evitai
e nudda po ddu firmai.
Su problema non est a non fai benni
is disterraus a is natzionis nostas.
Su problema iat a depi essi
a non ddus sortai a si fuiri de sa insoru.
(Tzarracamanus)
Mi dispraxit.
(Tzarracamanus)
Cantu soferentza,
cantu atera soferentza
depeus poderai?
Cantu atera genti depit essi sortada
de si fuiri de domu sua
prima de nai "Est ora de d'acabai"?
Centu milionis?
No sceti ddus sbregungiaus,
ddus acusaus and ddus arrecusaus
po is atrocidadis
chi non ddi tenint nisciuna curpa,
ddus torraus a traumatizai
in tambus de ddus aculli
meis natzionis cosa nosta.
Ndi ddis bogaus sa dignidadi
e ddus trataus cumenti a delincuentis.
In s'ufiziu tenemu una studentessa
cancuna cida faidi.
Ndi beniat de s'Iraq.
S'est posta a prangi.
"Poita si tirriant a nosus?"
"Chini ti tirriat?"
"Totus. Totus si tirriant
poita seus disterraus,
poita seus musulmanus".
Unu tempus, arrennescemu
a cunvinci is istudentis
ca in sa prus parti de su mundu
no tirriant a is disterraus.
Ma cust'orta non ci seu arrennescia.
Non dd'apu scipiu ispiegai poita
a sa mama dd'anti tirau su mucadori
candu fuenta in sa butega,
o poita un aversariu de s'atera scuadra
dd'at tzerriada terrorista
e dd'at nau a si ndi torrai
de a ca nd'est benia.
No dda podemu cunvinci
ca su sacrifitziu de su babu,
serbendi s'America cumenti a interpreti,
dd'iat a fai tenni prus valori
cumenti a citadina americana.
Aculleus diaderus pagus disterraus.
Non ndi sistemaus mancu su 0,1%.
Cussu 0,1% si profetat de prus
a nosus che a issus e totu.
Abarru spantada de cumenti su fueddu
"disterrau" parit una cosa bruta,
una cosa de si ndi parri bregungia.
Non teninti nudda
de ddi ndis parri bregungia.
Eus biu progressu
in dognia aspetu de sa vida nosta,
foras de s'umanidadi.
Ci funti 66,3 milionis de personas
fuius de domu insoru
po sa gherra:
is prus medas de totu sa storia.
A nosus si nd'iat a depi parri bregungia.
Gratzias.
(Tzarracamanus)