WEBVTT

00:00:07.239 --> 00:00:10.734
Cùng với gia đình 
trên ngọn cây cao kia

00:00:10.734 --> 00:00:13.720
trong khu rừng nhiệt đới 
phía bắc Colombia

00:00:13.720 --> 00:00:15.800
bạn sẽ tìm thấy Shakira,

00:00:15.800 --> 00:00:19.557
cô khỉ sóc đầu trắng 
thích trò chuyện.

00:00:19.557 --> 00:00:22.159
Nói "Xin chào!" đi!

00:00:22.159 --> 00:00:23.732
Bạn có thể không nhận thấy,

00:00:23.732 --> 00:00:25.546
nhưng cô khỉ nặng 0.5 kg này

00:00:25.546 --> 00:00:27.821
giao tiếp bằng thứ ngôn ngữ 
hết sức tinh vi

00:00:27.821 --> 00:00:30.379
gồm 38 tiếng kêu khác nhau

00:00:30.379 --> 00:00:35.266
dựa trên sự biến đổi 
của những tiếng chiêm chiếp và huýt sáo.

00:00:35.266 --> 00:00:37.133
Phản ứng vừa rồi của cô ấy

00:00:37.133 --> 00:00:38.649
được gọi là "B chiếp",

00:00:38.649 --> 00:00:41.262
tiếng kêu thường hướng 
vào con người.

00:00:41.262 --> 00:00:44.356
Để hiểu ngôn ngữ của Shakira 
phức tạp như thế nào,

00:00:44.356 --> 00:00:47.062
hãy học một vài kiểu 
chiêm chiếp và huýt sáo,

00:00:47.062 --> 00:00:49.107
sau đó, nghiên cứu cách kết hợp

00:00:49.107 --> 00:00:52.190
để tạo nên những cấu trúc ngữ pháp.

00:00:52.190 --> 00:00:54.651
Tiếng "chiêm chiếp" Shakira dùng 
để chào chúng ta

00:00:54.651 --> 00:00:56.708
xuất phát từ nhóm tiếng kêu 
gọi là

00:00:56.708 --> 00:00:59.947
âm biến đổi tần số đơn.

00:00:59.947 --> 00:01:03.957
Loại này được hình thành từ 
những tiếng kêu ngắn, hoặc tiếng "chiếp",

00:01:03.957 --> 00:01:11.097
và những tiếng kêu kéo dài, 
như tiếng thét và tiếng ré.

00:01:11.097 --> 00:01:13.457
Những nhà nghiên cứu 
khám phá ra 8 dạng

00:01:13.457 --> 00:01:15.809
"chiêm chiếp" được phân loại bởi

00:01:15.809 --> 00:01:21.896
sự lên cao, độ dài, 
tần số cực đại và biến tần.

00:01:21.896 --> 00:01:25.868
Mỗi tiếng "chiếp" 
có một ý nghĩa nhất định.

00:01:25.868 --> 00:01:30.467
Ví dụ, Shakira sử dụng 
"C chiếp"

00:01:30.467 --> 00:01:32.352
khi đến gần thức ăn,

00:01:32.352 --> 00:01:36.770
trong khi "D chiếp" chỉ được dùng

00:01:36.770 --> 00:01:39.191
khi cầm thức ăn trong tay.

00:01:39.191 --> 00:01:43.167
Mỗi tiếng huýt sáo cũng biểu lộ 
một mục đích duy nhất

00:01:43.167 --> 00:01:45.475
nếu như có 8 loại "chiếp",

00:01:45.475 --> 00:01:47.486
thì cũng có 5 loại huýt sáo khác nhau.

00:01:47.486 --> 00:01:49.328
Dựa trên sự biến điệu tần số,

00:01:49.328 --> 00:01:53.162
mỗi tiếng huýt sáo 
được chia nhỏ thành 5 loại:

00:01:53.162 --> 00:01:59.506
tiếng "chít chít", tiếng huýt sáo 
được điều chỉnh giai đoạn đầu,

00:01:59.506 --> 00:02:05.248
giai đoạn cuối, và tiếng còi.

00:02:05.248 --> 00:02:07.736
Chất lượng ngôn ngữ 
với mục đích duy nhất

00:02:07.736 --> 00:02:09.713
được minh họa 
một cách tuyệt vời bởi

00:02:09.713 --> 00:02:11.993
tiếng huýt sáo 
biến âm giai đoạn đầu.

00:02:11.993 --> 00:02:14.995
Những âm thanh này biến đổi 
dựa trên sự gần gũi

00:02:14.995 --> 00:02:17.954
của Shakira với những thành viên khác 
trong gia đình.

00:02:17.954 --> 00:02:21.018
Nếu Shakira ở cách xa gia đình 
hơn 6 mét,

00:02:21.018 --> 00:02:25.608
cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo 
biến âm giai đoạn đầu lớn.

00:02:25.608 --> 00:02:28.403
Nếu khoảng cách nhỏ hơn 6 mét,

00:02:28.403 --> 00:02:32.751
cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo
biến âm giai đoạn đầu nhỏ.

00:02:32.751 --> 00:02:34.849
Đó là một vài kiểu 
"chiếp" và huýt sáo,

00:02:34.849 --> 00:02:37.739
Shakira muốn biểu diễn nhiều hơn
bằng cách cho bạn thấy

00:02:37.739 --> 00:02:40.644
một ngày của cô diễn ra thế nào
với những tiếng kêu đó.

NOTE Paragraph

00:02:40.644 --> 00:02:44.076
Khi lao đến một cái cây 
để ăn bữa ăn đầu tiên trong ngày,

00:02:44.076 --> 00:02:46.611
cô ấy nói, (âm thanh của khỉ),

00:02:46.611 --> 00:02:50.273
tiếng kêu thường được dùng 
trong những cuộc tìm kiếm dễ dàng.

00:02:50.273 --> 00:02:54.259
Thình lình, cô ấy thấy bóng 
của một con diều hâu.

00:02:54.259 --> 00:02:56.749
"E chiếp" để cảnh báo.

00:02:56.749 --> 00:03:00.142
Tiếng kêu này báo động cho gia đình 
về sự hiện diện của kẻ săn mồi,

00:03:00.142 --> 00:03:03.371
Shakira nhảy lên 
một cành cây phía trong, an toàn hơn.

00:03:03.371 --> 00:03:05.141
Bên ngoài có vẻ đã ổn rồi

00:03:05.141 --> 00:03:07.511
thế nên Shakira 
chạy về phía cha mình.

00:03:07.511 --> 00:03:09.239
Chờ đã... Ai vậy nhỉ?

00:03:09.239 --> 00:03:11.950
À, đó là em trai cô, Carlos.

00:03:11.950 --> 00:03:15.452
Khỉ sóc đầu trắng thường ré lên 
trong khi chơi đấu vật.

00:03:15.452 --> 00:03:20.963
Ồ. Cậu nhóc chơi hơi thô bạo, 
và Shakira hét lên,

00:03:20.963 --> 00:03:23.258
báo cho cha mẹ tới giúp đỡ.

00:03:23.258 --> 00:03:26.266
Cha của cô 
chạy về phía trái bóng lông đang lăn

00:03:26.266 --> 00:03:27.766
và chú khỉ em dừng lại.

00:03:27.766 --> 00:03:29.219
Shakira lắc người

00:03:29.219 --> 00:03:32.785
và chải lại cho gọn
phần lông trên đầu.

00:03:32.785 --> 00:03:36.524
Sau đó, Shakira phát hiện 
một nhóm khỉ lạ

00:03:36.524 --> 00:03:39.205
và nghe thấy tiếng kêu dài của chúng.

00:03:39.205 --> 00:03:42.541
Cô chạy về nhà.

00:03:42.541 --> 00:03:46.779
Nghe thấy không? 
Đầu tiên là tiếng "chiếp" rồi huýt sáo.

00:03:46.779 --> 00:03:49.864
Đó là sự kết hợp tiếng kêu,

00:03:49.864 --> 00:03:53.398
một cụm từ bao gồm 
cả tiếng "chiếp" và huýt sáo.

00:03:53.398 --> 00:03:57.519
Hai tiếng kêu được kết hợp 
để truyền tải một thông điệp.

00:03:57.519 --> 00:03:59.592
Sự kết hợp này

00:03:59.592 --> 00:04:02.455
cảnh báo cho gia đình 
về sự hiện diện của một nhóm khác,

00:04:02.455 --> 00:04:05.964
"F chiếp", và khoảng cách với chúng,

00:04:05.964 --> 00:04:07.826
tiếng huýt sáo dài.

00:04:07.826 --> 00:04:11.073
Nói cách khác, Shakira vừa nói cả câu.

00:04:11.073 --> 00:04:14.090
Biểu hiện đơn giản đó 
chỉ là phần nổi của tảng băng.

00:04:14.090 --> 00:04:18.715
Còn có cả âm rung, tiếng ríu rít, 
nhiều hồi huýt sáo,

00:04:18.715 --> 00:04:23.390
nhiều kiểu kết hợp tiếng kêu, 
thậm chí cả tiếng líu lo.

00:04:23.390 --> 00:04:26.060
Thật đáng buồn, 
chúng ta có thể không nghe được

00:04:26.060 --> 00:04:28.324
tất cả những điều 
cô ấy muốn nói.

00:04:28.324 --> 00:04:31.289
Lẫn trong bản sonata tiếng "chiếp", 
trên cao kia

00:04:31.289 --> 00:04:35.056
là tiếng động liên tục 
phát ra từ những cái dao rựa.

00:04:35.056 --> 00:04:38.996
Nơi ở của Shakira tại Columbia 
đang bị chặt phá, từng mảnh một,

00:04:38.996 --> 00:04:40.814
và nếu 
không có động thái bảo vệ

00:04:40.814 --> 00:04:43.331
loài khỉ sóc đầu trắng 
đang gặp nguy hiểm này

00:04:43.331 --> 00:04:45.529
sẽ bị tuyệt chủng.

00:04:45.529 --> 00:04:48.329
Nếu tiếng "chiếp" từ chú khỉ sóc 
đến chú khỉ khác

00:04:48.329 --> 00:04:51.190
được chứng minh là 
mang nhiều ý nghĩa hơn chuyện phiếm,

00:04:51.190 --> 00:04:53.973
tưởng tượng xem 
còn bao nhiêu điều đợi ta khám phá.

00:04:53.973 --> 00:04:58.004
Tưởng tượng xem những gì
mà Shakira còn có thể nói cho chúng ta.