1
00:00:07,239 --> 00:00:10,734
Cùng với gia đình 
trên ngọn cây cao kia

2
00:00:10,734 --> 00:00:13,720
trong khu rừng nhiệt đới 
phía bắc Colombia

3
00:00:13,720 --> 00:00:15,800
bạn sẽ tìm thấy Shakira,

4
00:00:15,800 --> 00:00:19,557
cô khỉ sóc đầu trắng 
thích trò chuyện.

5
00:00:19,557 --> 00:00:22,159
Nói "Xin chào!" đi!

6
00:00:22,159 --> 00:00:23,732
Bạn có thể không nhận thấy,

7
00:00:23,732 --> 00:00:25,546
nhưng cô khỉ nặng 0.5 kg này

8
00:00:25,546 --> 00:00:27,821
giao tiếp bằng thứ ngôn ngữ 
hết sức tinh vi

9
00:00:27,821 --> 00:00:30,379
gồm 38 tiếng kêu khác nhau

10
00:00:30,379 --> 00:00:35,266
dựa trên sự biến đổi 
của những tiếng chiêm chiếp và huýt sáo.

11
00:00:35,266 --> 00:00:37,133
Phản ứng vừa rồi của cô ấy

12
00:00:37,133 --> 00:00:38,649
được gọi là "B chiếp",

13
00:00:38,649 --> 00:00:41,262
tiếng kêu thường hướng 
vào con người.

14
00:00:41,262 --> 00:00:44,356
Để hiểu ngôn ngữ của Shakira 
phức tạp như thế nào,

15
00:00:44,356 --> 00:00:47,062
hãy học một vài kiểu 
chiêm chiếp và huýt sáo,

16
00:00:47,062 --> 00:00:49,107
sau đó, nghiên cứu cách kết hợp

17
00:00:49,107 --> 00:00:52,190
để tạo nên những cấu trúc ngữ pháp.

18
00:00:52,190 --> 00:00:54,651
Tiếng "chiêm chiếp" Shakira dùng 
để chào chúng ta

19
00:00:54,651 --> 00:00:56,708
xuất phát từ nhóm tiếng kêu 
gọi là

20
00:00:56,708 --> 00:00:59,947
âm biến đổi tần số đơn.

21
00:00:59,947 --> 00:01:03,957
Loại này được hình thành từ 
những tiếng kêu ngắn, hoặc tiếng "chiếp",

22
00:01:03,957 --> 00:01:11,097
và những tiếng kêu kéo dài, 
như tiếng thét và tiếng ré.

23
00:01:11,097 --> 00:01:13,457
Những nhà nghiên cứu 
khám phá ra 8 dạng

24
00:01:13,457 --> 00:01:15,809
"chiêm chiếp" được phân loại bởi

25
00:01:15,809 --> 00:01:21,896
sự lên cao, độ dài, 
tần số cực đại và biến tần.

26
00:01:21,896 --> 00:01:25,868
Mỗi tiếng "chiếp" 
có một ý nghĩa nhất định.

27
00:01:25,868 --> 00:01:30,467
Ví dụ, Shakira sử dụng 
"C chiếp"

28
00:01:30,467 --> 00:01:32,352
khi đến gần thức ăn,

29
00:01:32,352 --> 00:01:36,770
trong khi "D chiếp" chỉ được dùng

30
00:01:36,770 --> 00:01:39,191
khi cầm thức ăn trong tay.

31
00:01:39,191 --> 00:01:43,167
Mỗi tiếng huýt sáo cũng biểu lộ 
một mục đích duy nhất

32
00:01:43,167 --> 00:01:45,475
nếu như có 8 loại "chiếp",

33
00:01:45,475 --> 00:01:47,486
thì cũng có 5 loại huýt sáo khác nhau.

34
00:01:47,486 --> 00:01:49,328
Dựa trên sự biến điệu tần số,

35
00:01:49,328 --> 00:01:53,162
mỗi tiếng huýt sáo 
được chia nhỏ thành 5 loại:

36
00:01:53,162 --> 00:01:59,506
tiếng "chít chít", tiếng huýt sáo 
được điều chỉnh giai đoạn đầu,

37
00:01:59,506 --> 00:02:05,248
giai đoạn cuối, và tiếng còi.

38
00:02:05,248 --> 00:02:07,736
Chất lượng ngôn ngữ 
với mục đích duy nhất

39
00:02:07,736 --> 00:02:09,713
được minh họa 
một cách tuyệt vời bởi

40
00:02:09,713 --> 00:02:11,993
tiếng huýt sáo 
biến âm giai đoạn đầu.

41
00:02:11,993 --> 00:02:14,995
Những âm thanh này biến đổi 
dựa trên sự gần gũi

42
00:02:14,995 --> 00:02:17,954
của Shakira với những thành viên khác 
trong gia đình.

43
00:02:17,954 --> 00:02:21,018
Nếu Shakira ở cách xa gia đình 
hơn 6 mét,

44
00:02:21,018 --> 00:02:25,608
cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo 
biến âm giai đoạn đầu lớn.

45
00:02:25,608 --> 00:02:28,403
Nếu khoảng cách nhỏ hơn 6 mét,

46
00:02:28,403 --> 00:02:32,751
cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo
biến âm giai đoạn đầu nhỏ.

47
00:02:32,751 --> 00:02:34,849
Đó là một vài kiểu 
"chiếp" và huýt sáo,

48
00:02:34,849 --> 00:02:37,739
Shakira muốn biểu diễn nhiều hơn
bằng cách cho bạn thấy

49
00:02:37,739 --> 00:02:40,644
một ngày của cô diễn ra thế nào
với những tiếng kêu đó.

50
00:02:40,644 --> 00:02:44,076
Khi lao đến một cái cây 
để ăn bữa ăn đầu tiên trong ngày,

51
00:02:44,076 --> 00:02:46,611
cô ấy nói, (âm thanh của khỉ),

52
00:02:46,611 --> 00:02:50,273
tiếng kêu thường được dùng 
trong những cuộc tìm kiếm dễ dàng.

53
00:02:50,273 --> 00:02:54,259
Thình lình, cô ấy thấy bóng 
của một con diều hâu.

54
00:02:54,259 --> 00:02:56,749
"E chiếp" để cảnh báo.

55
00:02:56,749 --> 00:03:00,142
Tiếng kêu này báo động cho gia đình 
về sự hiện diện của kẻ săn mồi,

56
00:03:00,142 --> 00:03:03,371
Shakira nhảy lên 
một cành cây phía trong, an toàn hơn.

57
00:03:03,371 --> 00:03:05,141
Bên ngoài có vẻ đã ổn rồi

58
00:03:05,141 --> 00:03:07,511
thế nên Shakira 
chạy về phía cha mình.

59
00:03:07,511 --> 00:03:09,239
Chờ đã... Ai vậy nhỉ?

60
00:03:09,239 --> 00:03:11,950
À, đó là em trai cô, Carlos.

61
00:03:11,950 --> 00:03:15,452
Khỉ sóc đầu trắng thường ré lên 
trong khi chơi đấu vật.

62
00:03:15,452 --> 00:03:20,963
Ồ. Cậu nhóc chơi hơi thô bạo, 
và Shakira hét lên,

63
00:03:20,963 --> 00:03:23,258
báo cho cha mẹ tới giúp đỡ.

64
00:03:23,258 --> 00:03:26,266
Cha của cô 
chạy về phía trái bóng lông đang lăn

65
00:03:26,266 --> 00:03:27,766
và chú khỉ em dừng lại.

66
00:03:27,766 --> 00:03:29,219
Shakira lắc người

67
00:03:29,219 --> 00:03:32,785
và chải lại cho gọn
phần lông trên đầu.

68
00:03:32,785 --> 00:03:36,524
Sau đó, Shakira phát hiện 
một nhóm khỉ lạ

69
00:03:36,524 --> 00:03:39,205
và nghe thấy tiếng kêu dài của chúng.

70
00:03:39,205 --> 00:03:42,541
Cô chạy về nhà.

71
00:03:42,541 --> 00:03:46,779
Nghe thấy không? 
Đầu tiên là tiếng "chiếp" rồi huýt sáo.

72
00:03:46,779 --> 00:03:49,864
Đó là sự kết hợp tiếng kêu,

73
00:03:49,864 --> 00:03:53,398
một cụm từ bao gồm 
cả tiếng "chiếp" và huýt sáo.

74
00:03:53,398 --> 00:03:57,519
Hai tiếng kêu được kết hợp 
để truyền tải một thông điệp.

75
00:03:57,519 --> 00:03:59,592
Sự kết hợp này

76
00:03:59,592 --> 00:04:02,455
cảnh báo cho gia đình 
về sự hiện diện của một nhóm khác,

77
00:04:02,455 --> 00:04:05,964
"F chiếp", và khoảng cách với chúng,

78
00:04:05,964 --> 00:04:07,826
tiếng huýt sáo dài.

79
00:04:07,826 --> 00:04:11,073
Nói cách khác, Shakira vừa nói cả câu.

80
00:04:11,073 --> 00:04:14,090
Biểu hiện đơn giản đó 
chỉ là phần nổi của tảng băng.

81
00:04:14,090 --> 00:04:18,715
Còn có cả âm rung, tiếng ríu rít, 
nhiều hồi huýt sáo,

82
00:04:18,715 --> 00:04:23,390
nhiều kiểu kết hợp tiếng kêu, 
thậm chí cả tiếng líu lo.

83
00:04:23,390 --> 00:04:26,060
Thật đáng buồn, 
chúng ta có thể không nghe được

84
00:04:26,060 --> 00:04:28,324
tất cả những điều 
cô ấy muốn nói.

85
00:04:28,324 --> 00:04:31,289
Lẫn trong bản sonata tiếng "chiếp", 
trên cao kia

86
00:04:31,289 --> 00:04:35,056
là tiếng động liên tục 
phát ra từ những cái dao rựa.

87
00:04:35,056 --> 00:04:38,996
Nơi ở của Shakira tại Columbia 
đang bị chặt phá, từng mảnh một,

88
00:04:38,996 --> 00:04:40,814
và nếu 
không có động thái bảo vệ

89
00:04:40,814 --> 00:04:43,331
loài khỉ sóc đầu trắng 
đang gặp nguy hiểm này

90
00:04:43,331 --> 00:04:45,529
sẽ bị tuyệt chủng.

91
00:04:45,529 --> 00:04:48,329
Nếu tiếng "chiếp" từ chú khỉ sóc 
đến chú khỉ khác

92
00:04:48,329 --> 00:04:51,190
được chứng minh là 
mang nhiều ý nghĩa hơn chuyện phiếm,

93
00:04:51,190 --> 00:04:53,973
tưởng tượng xem 
còn bao nhiêu điều đợi ta khám phá.

94
00:04:53,973 --> 00:04:58,004
Tưởng tượng xem những gì
mà Shakira còn có thể nói cho chúng ta.