0:00:07.239,0:00:10.734
Cùng với gia đình [br]trên ngọn cây cao kia

0:00:10.734,0:00:13.720
trong khu rừng nhiệt đới [br]phía bắc Colombia

0:00:13.720,0:00:15.800
bạn sẽ tìm thấy Shakira,

0:00:15.800,0:00:19.557
cô khỉ sóc đầu trắng [br]thích trò chuyện.

0:00:19.557,0:00:22.159
Nói "Xin chào!" đi!

0:00:22.159,0:00:23.732
Bạn có thể không nhận thấy,

0:00:23.732,0:00:25.546
nhưng cô khỉ nặng 0.5 kg này

0:00:25.546,0:00:27.821
giao tiếp bằng thứ ngôn ngữ [br]hết sức tinh vi

0:00:27.821,0:00:30.379
gồm 38 tiếng kêu khác nhau

0:00:30.379,0:00:35.266
dựa trên sự biến đổi [br]của những tiếng chiêm chiếp và huýt sáo.

0:00:35.266,0:00:37.133
Phản ứng vừa rồi của cô ấy

0:00:37.133,0:00:38.649
được gọi là "B chiếp",

0:00:38.649,0:00:41.262
tiếng kêu thường hướng [br]vào con người.

0:00:41.262,0:00:44.356
Để hiểu ngôn ngữ của Shakira [br]phức tạp như thế nào,

0:00:44.356,0:00:47.062
hãy học một vài kiểu [br]chiêm chiếp và huýt sáo,

0:00:47.062,0:00:49.107
sau đó, nghiên cứu cách kết hợp

0:00:49.107,0:00:52.190
để tạo nên những cấu trúc ngữ pháp.

0:00:52.190,0:00:54.651
Tiếng "chiêm chiếp" Shakira dùng [br]để chào chúng ta

0:00:54.651,0:00:56.708
xuất phát từ nhóm tiếng kêu [br]gọi là

0:00:56.708,0:00:59.947
âm biến đổi tần số đơn.

0:00:59.947,0:01:03.957
Loại này được hình thành từ [br]những tiếng kêu ngắn, hoặc tiếng "chiếp",

0:01:03.957,0:01:11.097
và những tiếng kêu kéo dài, [br]như tiếng thét và tiếng ré.

0:01:11.097,0:01:13.457
Những nhà nghiên cứu [br]khám phá ra 8 dạng

0:01:13.457,0:01:15.809
"chiêm chiếp" được phân loại bởi

0:01:15.809,0:01:21.896
sự lên cao, độ dài, [br]tần số cực đại và biến tần.

0:01:21.896,0:01:25.868
Mỗi tiếng "chiếp" [br]có một ý nghĩa nhất định.

0:01:25.868,0:01:30.467
Ví dụ, Shakira sử dụng [br]"C chiếp"

0:01:30.467,0:01:32.352
khi đến gần thức ăn,

0:01:32.352,0:01:36.770
trong khi "D chiếp" chỉ được dùng

0:01:36.770,0:01:39.191
khi cầm thức ăn trong tay.

0:01:39.191,0:01:43.167
Mỗi tiếng huýt sáo cũng biểu lộ [br]một mục đích duy nhất

0:01:43.167,0:01:45.475
nếu như có 8 loại "chiếp",

0:01:45.475,0:01:47.486
thì cũng có 5 loại huýt sáo khác nhau.

0:01:47.486,0:01:49.328
Dựa trên sự biến điệu tần số,

0:01:49.328,0:01:53.162
mỗi tiếng huýt sáo [br]được chia nhỏ thành 5 loại:

0:01:53.162,0:01:59.506
tiếng "chít chít", tiếng huýt sáo [br]được điều chỉnh giai đoạn đầu,

0:01:59.506,0:02:05.248
giai đoạn cuối, và tiếng còi.

0:02:05.248,0:02:07.736
Chất lượng ngôn ngữ [br]với mục đích duy nhất

0:02:07.736,0:02:09.713
được minh họa [br]một cách tuyệt vời bởi

0:02:09.713,0:02:11.993
tiếng huýt sáo [br]biến âm giai đoạn đầu.

0:02:11.993,0:02:14.995
Những âm thanh này biến đổi [br]dựa trên sự gần gũi

0:02:14.995,0:02:17.954
của Shakira với những thành viên khác [br]trong gia đình.

0:02:17.954,0:02:21.018
Nếu Shakira ở cách xa gia đình [br]hơn 6 mét,

0:02:21.018,0:02:25.608
cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo [br]biến âm giai đoạn đầu lớn.

0:02:25.608,0:02:28.403
Nếu khoảng cách nhỏ hơn 6 mét,

0:02:28.403,0:02:32.751
cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo[br]biến âm giai đoạn đầu nhỏ.

0:02:32.751,0:02:34.849
Đó là một vài kiểu [br]"chiếp" và huýt sáo,

0:02:34.849,0:02:37.739
Shakira muốn biểu diễn nhiều hơn[br]bằng cách cho bạn thấy

0:02:37.739,0:02:40.644
một ngày của cô diễn ra thế nào[br]với những tiếng kêu đó.

0:02:40.644,0:02:44.076
Khi lao đến một cái cây [br]để ăn bữa ăn đầu tiên trong ngày,

0:02:44.076,0:02:46.611
cô ấy nói, (âm thanh của khỉ),

0:02:46.611,0:02:50.273
tiếng kêu thường được dùng [br]trong những cuộc tìm kiếm dễ dàng.

0:02:50.273,0:02:54.259
Thình lình, cô ấy thấy bóng [br]của một con diều hâu.

0:02:54.259,0:02:56.749
"E chiếp" để cảnh báo.

0:02:56.749,0:03:00.142
Tiếng kêu này báo động cho gia đình [br]về sự hiện diện của kẻ săn mồi,

0:03:00.142,0:03:03.371
Shakira nhảy lên [br]một cành cây phía trong, an toàn hơn.

0:03:03.371,0:03:05.141
Bên ngoài có vẻ đã ổn rồi

0:03:05.141,0:03:07.511
thế nên Shakira [br]chạy về phía cha mình.

0:03:07.511,0:03:09.239
Chờ đã... Ai vậy nhỉ?

0:03:09.239,0:03:11.950
À, đó là em trai cô, Carlos.

0:03:11.950,0:03:15.452
Khỉ sóc đầu trắng thường ré lên [br]trong khi chơi đấu vật.

0:03:15.452,0:03:20.963
Ồ. Cậu nhóc chơi hơi thô bạo, [br]và Shakira hét lên,

0:03:20.963,0:03:23.258
báo cho cha mẹ tới giúp đỡ.

0:03:23.258,0:03:26.266
Cha của cô [br]chạy về phía trái bóng lông đang lăn

0:03:26.266,0:03:27.766
và chú khỉ em dừng lại.

0:03:27.766,0:03:29.219
Shakira lắc người

0:03:29.219,0:03:32.785
và chải lại cho gọn[br]phần lông trên đầu.

0:03:32.785,0:03:36.524
Sau đó, Shakira phát hiện [br]một nhóm khỉ lạ

0:03:36.524,0:03:39.205
và nghe thấy tiếng kêu dài của chúng.

0:03:39.205,0:03:42.541
Cô chạy về nhà.

0:03:42.541,0:03:46.779
Nghe thấy không? [br]Đầu tiên là tiếng "chiếp" rồi huýt sáo.

0:03:46.779,0:03:49.864
Đó là sự kết hợp tiếng kêu,

0:03:49.864,0:03:53.398
một cụm từ bao gồm [br]cả tiếng "chiếp" và huýt sáo.

0:03:53.398,0:03:57.519
Hai tiếng kêu được kết hợp [br]để truyền tải một thông điệp.

0:03:57.519,0:03:59.592
Sự kết hợp này

0:03:59.592,0:04:02.455
cảnh báo cho gia đình [br]về sự hiện diện của một nhóm khác,

0:04:02.455,0:04:05.964
"F chiếp", và khoảng cách với chúng,

0:04:05.964,0:04:07.826
tiếng huýt sáo dài.

0:04:07.826,0:04:11.073
Nói cách khác, Shakira vừa nói cả câu.

0:04:11.073,0:04:14.090
Biểu hiện đơn giản đó [br]chỉ là phần nổi của tảng băng.

0:04:14.090,0:04:18.715
Còn có cả âm rung, tiếng ríu rít, [br]nhiều hồi huýt sáo,

0:04:18.715,0:04:23.390
nhiều kiểu kết hợp tiếng kêu, [br]thậm chí cả tiếng líu lo.

0:04:23.390,0:04:26.060
Thật đáng buồn, [br]chúng ta có thể không nghe được

0:04:26.060,0:04:28.324
tất cả những điều [br]cô ấy muốn nói.

0:04:28.324,0:04:31.289
Lẫn trong bản sonata tiếng "chiếp", [br]trên cao kia

0:04:31.289,0:04:35.056
là tiếng động liên tục [br]phát ra từ những cái dao rựa.

0:04:35.056,0:04:38.996
Nơi ở của Shakira tại Columbia [br]đang bị chặt phá, từng mảnh một,

0:04:38.996,0:04:40.814
và nếu [br]không có động thái bảo vệ

0:04:40.814,0:04:43.331
loài khỉ sóc đầu trắng [br]đang gặp nguy hiểm này

0:04:43.331,0:04:45.529
sẽ bị tuyệt chủng.

0:04:45.529,0:04:48.329
Nếu tiếng "chiếp" từ chú khỉ sóc [br]đến chú khỉ khác

0:04:48.329,0:04:51.190
được chứng minh là [br]mang nhiều ý nghĩa hơn chuyện phiếm,

0:04:51.190,0:04:53.973
tưởng tượng xem [br]còn bao nhiêu điều đợi ta khám phá.

0:04:53.973,0:04:58.004
Tưởng tượng xem những gì[br]mà Shakira còn có thể nói cho chúng ta.