“สวัสดี บ๊อบ” “อรุณสวัสดิ์เคลลี ดอกทิวลิปดูสวยดีนะ” คุณเคยสงสัยไหมว่าเจ้าตูบของคุณ รับรู้สิ่งต่าง ๆ ในโลกได้อย่างไร สิ่งที่เธอมองเห็นเป็นแบบนี้ ก็ดูไม่ค่อยน่าสนใจเท่าไหร่ แต่สิ่งที่เธอได้กลิ่นนี่สิ ต่างกันอย่างสิ้นเชิง เริ่มต้นจากจมูกที่พัฒนาการมาอย่างน่าทึ่ง เมื่อสุนัขสัมผัสอากาศบริสุทธิ์เพียงน้อยนิด ผิวนอกของจมูกที่เปียกชื้นและเป็นรู ช่วยมันตรวจหากลิ่นที่พัดมาตามลม รูจมูกแต่ละรูสามารถดมกลิ่นแยกจากกันได้ โดยการดมกลิ่นจะเป็นแบบสามมิติ ซึ่งช่วยบอกทิศทางต้นกำเนิดของกลิ่น ดังนั้น พอดมฟุดฟิดเพียงครู่เดียว สุนัขไม่เพียงแค่รู้ว่าเป็นกลิ่นของอะไร แต่ยังรู้ว่าต้นตอของกลิ่นอยู่ที่ไหน เพราะเมื่ออากาศเข้าไปในจมูก เนื้อเยื่อที่พับไปมาขนาดเล็ก จะแบ่งจมูกออกเป็นสองช่อง ช่องแรกสำหรับหายใจ และอีกช่องสำหรับดมกลิ่น ช่องที่สองนี้นำไปสู่ส่วนที่เต็มไปด้วย เซลล์ประสาทที่รับกลิ่นโดยเฉพาะ ซึ่งมีเป็นร้อยล้านเซลล์เลย เมื่อเทียบกับคนเราที่มีแค่ห้าล้านเซลล์ และขณะที่เราหายใจเข้าและออก ผ่านรูจมูกเดียวกัน เจ้าตูบจะหายใจออกผ่านช่องแคบ ๆ ข้างจมูก ทำให้เกิดลมหมุนที่ช่วยดึงโมเลกุลกลิ่นใหม่ เข้ามาใกล้จมูก พอดมไปหลาย ๆ ครั้งก็เกิดกลิ่นที่เข้มข้นขึ้น แต่โครงสร้างจมูกที่น่าทึ่งนี้ อาจไม่มีประโยชน์มากเท่าไหร่ หากไม่มีสิ่งที่ประมวลผลข้อมูลมากมาย ที่จมูกดึงเข้ามา นั่นคือระบบประสาทรับกลิ่นสำหรับประมวลผล ซึ่งมีขนาดใหญ่กว่าของคนเราหลายเท่า ทั้งหมดนี้ทำให้เจ้าตูบสามารถแยกแยะ และจดจำกลิ่นเฉพาะได้มากมาย แม้กลิ่นจะเจือจางกว่าที่จมูกมนุษย์ สัมผัสได้ถึง 100 ล้านเท่า เช่นหากคุณได้กลิ่นน้ำหอมอ่อน ๆ ในห้องเล็ก ๆ สุนัขจะสัมผัสกลิ่นดังกล่าว ในสนามกีฬาได้สบาย ๆ แถมยังแยกส่วนผสมของกลิ่นนั้นได้อีกด้วย ทุก ๆ อย่างบนท้องถนน ผู้คนและรถทุกคันที่สัญจรไปมา ของทุกอย่างในถังขยะของเพื่อนบ้าน ต้นไม้แต่ละชนิด รวมทั้งนกและแมลงทุกอย่างบนต้นไม้ กลิ่นเฉพาะของสิ่งของต่าง ๆ ทำให้เจ้าตูบรู้ว่าเป็นกลิ่นอะไร อยู่ที่ไหน และเคลื่อนที่มาจากทางไหน นอกจากการรับรู้กลิ่นที่เหนือกว่าเราแล้ว ประสาทรับกลิ่นของสุนัขยังรับรู้ ถึงสิ่งที่มองไม่เห็นได้ด้วย และระบบประสาทรับกลิ่นทั้งหมดนี้ เรียกว่า โวมีโรนาซอล ออแกน (vomeronasal organ) ซึ่งอยู่เหนือบริเวณปาก สามารถสัมผัสฮอร์โมนที่สิ่งมีชีวิตต่าง ๆ หลั่งออกมาได้ด้วย สามารถทำให้เจ้าตูบหาคู่ได้ หรือแยกแยะสัตว์ที่เป็นมิตรหรือศัตรูได้ สามารถรับรู้อารมณ์ของเราได้ และยังบอกได้ด้วยว่าคนที่พบท้องหรือป่วย เนื่องมาจากประสาทการดมกลิ่น พัฒนาก่อนประสาทอื่น ๆ ส่งสัญญาณไปทางสมองส่วนธาลามัสและ เชื่อมโยงกับโครงสร้างสมองโดยตรง สัมพันธ์กับอารมณ์และสัญชาตญาณ อาจกล่าวได้ว่าการรับกลิ่นของสุนัข เป็นสัญชาตญาณที่ไวมากกว่าของคนเรา อีกหนึ่งสิ่งที่น่าฉงนที่สุดเกี่ยวกับจมูกสุนัข คือ มันสามารถย้อนเวลาได้ อดีต ปรากฏตามทางเดินที่ผู้คนสัญจรไปมา ความร้อนของรถที่เพิ่งจอด สิ่งที่หลงเลือกจากที่ที่คุณจากมา และสิ่งที่คุณเพิ่งจะทำ สิ่งที่สังเกตได้เช่นท่อดับเพลิงและต้นไม้ เป็นเหมือนป้ายประกาศ ที่บอกว่าใครผ่านมาทางนี้ พวกเขากินอะไรมา และพวกเขารู้สึกอย่างไร รวมทั้งอนาคตก็วนเวียนอยู่ในสายลม เตือนให้พวกมันรู้ว่าอะไรกำลังจะเข้ามา ก่อนที่เราจะเห็นด้วยซ้ำ ในขณะที่เรามองเห็น หรือได้ยินอะไรบางอย่างเพียงไม่นาน เจ้าตูบสัมผัสได้ถึงกลิ่น และรับรู้เรื่องราวตั้งแต่ต้นจนจบ ตัวอย่างที่ดีที่สุดที่คนกับเจ้าตูบทำงานร่วมกัน คือ พวกมันสามารถรับรู้ และแสดงปฏิกิริยาต่อสิ่งเหล่านั้น พวกมันแสดงออกอย่างอ่อนโยน ต่อคนที่ที่กำลังกังวล หรือก้าวร้าวต่อสิ่งที่เป็นภัย เนื่องจากความเครียดและความโกรธ แสดงออกทางฮอร์โมน ที่จมูกสุนัขรับรู้ได้ ถ้าหากมีการฝึกฝนที่ดี พวกมันจะสามารถเตือนเรา ให้รับรู้ถึงภัยที่จะมาถึง ตั้งแต่ระเบิด จนถึงมะเร็ง สำหรับเพื่อนที่ดีที่สุดของเรา ไม่ใช่เพียงร่วมรับรู้ ประสบการณ์ต่าง ๆ ด้วยกัน แต่จมูกที่น่าอัศจรรย์นั้นสามารถสัมผัส ประสบการณ์ได้มากกว่าที่ตาเรามองเห็น