WEBVTT

00:00:06.542 --> 00:00:09.560
Ile byłbyś gotowy zapłacić
za bukiet tulipanów?

00:00:09.560 --> 00:00:12.292
Parę dolarów? Sto dolarów?

00:00:12.292 --> 00:00:14.821
A może milion dolarów?

00:00:14.821 --> 00:00:16.142
Zapewne nie.

00:00:16.142 --> 00:00:19.002
A ile zapłaciłbyś za ten dom

00:00:19.002 --> 00:00:22.954
albo za udziały w stronie internetowej
sprzedającej artykuły dla zwierząt?

00:00:22.954 --> 00:00:25.072
Na przestrzeni lat

00:00:25.072 --> 00:00:28.925
tulipany, nieruchomości
i udziały w stronach www

00:00:28.925 --> 00:00:32.877
osiągały ceny dużo wyższe,
niż ich realna wartość.

00:00:32.877 --> 00:00:38.379
Za każdym razem cena rosła i rosła
po czym gwałtownie leciała w dół.

00:00:38.379 --> 00:00:40.742
Ekonomiści nazywają ten efekt "bańką".

00:00:40.742 --> 00:00:43.316
Na czym polega "bańka" spekulacyjna?

00:00:43.316 --> 00:00:47.067
Dla przybliżenia tego konceptu 
zacznijmy od tulipanów.

00:00:47.067 --> 00:00:51.787
W XVII wieku Holandia wkroczyła
w tak zwaną Złotą Epokę.

00:00:51.787 --> 00:00:57.188
W latach 30. tego stulecia Amsterdam 
był znaczącym portem i ośrodkiem handlu.

00:00:57.188 --> 00:01:01.203
Holenderskie statki przywoziły
ogromne ilości azjatyckich przypraw,

00:01:01.203 --> 00:01:03.381
sprzedawanych potem z zyskiem w Europie.

00:01:03.381 --> 00:01:07.893
W Amsterdamie roiło się od bogatych, 
zręcznych kupców i handlowców,

00:01:07.893 --> 00:01:11.350
który okazywali swój dostatek,

00:01:11.350 --> 00:01:14.182
otaczając pałace kwietnikami.

00:01:14.182 --> 00:01:17.387
Największym wzięciem cieszyły się

00:01:17.387 --> 00:01:18.906
tulipany.

00:01:18.906 --> 00:01:21.601
Tulipany przybyły do Europy

00:01:21.601 --> 00:01:23.372
na statkach handlowych ze Wschodu.

00:01:23.372 --> 00:01:28.347
Uchodziły za trudne do uprawy,
egzotyczne kwiaty,

00:01:28.347 --> 00:01:32.197
których kwitnienia 
czasami czekano wiele lat.

00:01:32.197 --> 00:01:36.149
W latach 30. XVII wieku wybuchła epidemia
wirusa pstrości tulipana,

00:01:36.149 --> 00:01:39.784
wywołującego kolorowe pręgi
na płatkach niektórych okazów,

00:01:39.784 --> 00:01:43.377
czyniąc je jeszcze piękniejszymi.

00:01:43.827 --> 00:01:47.070
Takie tulipany były rzadkością,

00:01:47.070 --> 00:01:53.340
więc ich cena i popularność rosły.

00:01:54.236 --> 00:01:58.009
Wkrótce stały się narodową sensacją

00:01:58.009 --> 00:02:00.776
i cały kraj ogarnęła tulipomania.

00:02:00.776 --> 00:02:04.196
"Mania" lub gorączka zakupowa pojawia się,
gdy przy wzroście cen,

00:02:04.196 --> 00:02:07.478
jednocześnie wzrasta chęć kupujących 
do wydania dużych sum pieniędzy

00:02:07.478 --> 00:02:11.508
na towar wyceniany znacznie powyżej 
jego realnej wartości.

00:02:11.508 --> 00:02:16.224
Niedawnym przykładem tego efektu
była bańka dot.com;

00:02:16.224 --> 00:02:21.424
udziały w nowo powstałych stronach www
stały się tulipanami lat 90. XX wieku.

00:02:21.424 --> 00:02:23.424
Wszyscy chcieli je mieć.

00:02:23.424 --> 00:02:27.240
Im przybywało kupców, 
tym bardziej rosła cena za tulipan.

00:02:27.240 --> 00:02:29.682
W pewnym momencie cebulka tulipana

00:02:29.682 --> 00:02:35.335
kosztowała 10 razy więcej, 
niż roczna pensja biegłego rzemieślnika.

00:02:35.335 --> 00:02:37.071
Na giełdzie papierów wartościowych

00:02:37.071 --> 00:02:41.071
cena udziałów bazuje na popycie 
i podaży ze strony inwestorów.

00:02:41.071 --> 00:02:43.930
Jeśli uznają, że dana firma
będzie przynosić większe zyski,

00:02:43.930 --> 00:02:46.426
ceny jej akcji wzrosną.

00:02:46.426 --> 00:02:49.147
Wówczas inwestorzy zakupią 
więcej udziałów,

00:02:49.147 --> 00:02:53.461
podnosząc tym samym kurs 
w związku ze zwiększonym popytem.

00:02:53.461 --> 00:02:57.528
Powstaje pętla sprzężenia zwrotnego, 
gdzie niesieni falą inwestorzy

00:02:57.528 --> 00:03:01.766
windują ceny znacznie powyżej 
realnej wartości,

00:03:01.766 --> 00:03:03.852
tworząc "bańkę".

00:03:03.852 --> 00:03:07.702
Ale gdy pojawi się zbiorowa świadomość,
że cena tulipana czy akcji

00:03:07.702 --> 00:03:11.068
znacznie przekracza ich wartość,

00:03:11.068 --> 00:03:14.210
euforia pryska, a wraz z nią i "bańka".

00:03:14.210 --> 00:03:16.791
Tak właśnie stało się
z obiema gorączkami zakupowymi.

00:03:16.791 --> 00:03:19.133
Popyt nagle się skończył,

00:03:19.133 --> 00:03:21.674
ceny spadły do szokującego poziomu

00:03:21.674 --> 00:03:22.918
i trach,

00:03:22.918 --> 00:03:26.038
"bańka" pękła, a rynek się załamał.

00:03:26.038 --> 00:03:31.278
Współcześni uczeni poświęcają dużo czasu
na próby przewidzenia przyczyny "baniek"

00:03:31.278 --> 00:03:33.323
i metody ich uniknięcia.

00:03:33.323 --> 00:03:35.736
Tuliopomania dobrze ilustruje

00:03:35.736 --> 00:03:39.414
zasady działania "baniek"

00:03:39.414 --> 00:03:42.285
i pozwala na zrozumienie 
najnowszych przypadków,

00:03:42.285 --> 00:03:46.100
takich jak krach na rynku nieruchomości
pod koniec pierwszej dekady XXI wieku.

00:03:46.100 --> 00:03:48.388
Gospodarka zawsze przechodzi

00:03:48.388 --> 00:03:50.595
przez fazy rozkwitu i załamań.

00:03:50.595 --> 00:03:52.952
Czekając na wybuch kolejnej manii

00:03:52.952 --> 00:03:54.932
i pryśnięcie kolejnej "bańki",

00:03:54.932 --> 00:03:57.220
podaruj sobie bukiet tulipanów.

00:03:57.220 --> 00:04:01.256
I ciesz się, że nie kosztuje majątku.