[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:07.25,0:00:09.87,Default,,0000,0000,0000,,Był rok 1816.
Dialogue: 0,0:00:09.87,0:00:12.38,Default,,0000,0000,0000,,Europa i Ameryka Północna
Dialogue: 0,0:00:12.38,0:00:15.28,Default,,0000,0000,0000,,były zniszczone przez liczne wojny.
Dialogue: 0,0:00:15.28,0:00:18.26,Default,,0000,0000,0000,,Sytuacja powoli zaczęła się poprawiać,
Dialogue: 0,0:00:18.26,0:00:20.76,Default,,0000,0000,0000,,ale natura miała inne plany.
Dialogue: 0,0:00:20.76,0:00:23.35,Default,,0000,0000,0000,,Po dwóch latach kiepskich zbiorów,
Dialogue: 0,0:00:23.35,0:00:26.29,Default,,0000,0000,0000,,wiosna przyniosła ciężkie deszcze i chłód.
Dialogue: 0,0:00:26.29,0:00:29.27,Default,,0000,0000,0000,,Rzeki wylewały, powodując nieurodzaj
Dialogue: 0,0:00:29.27,0:00:31.85,Default,,0000,0000,0000,,od Wysp Brytyjskich po Szwajcarię.
Dialogue: 0,0:00:31.85,0:00:35.64,Default,,0000,0000,0000,,Śnieg o dziwnym kolorze padał \Nna Węgrzech i we Włoszech.
Dialogue: 0,0:00:35.64,0:00:40.49,Default,,0000,0000,0000,,Nastąpił głód i epidemie,\Nludzie walczyli o jedzenie.
Dialogue: 0,0:00:40.49,0:00:42.66,Default,,0000,0000,0000,,W tym samym czasie Nową Anglię
Dialogue: 0,0:00:42.66,0:00:44.35,Default,,0000,0000,0000,,pokryła dziwna mgła,
Dialogue: 0,0:00:44.35,0:00:46.03,Default,,0000,0000,0000,,która nie chciała się rozproszyć,
Dialogue: 0,0:00:46.03,0:00:47.49,Default,,0000,0000,0000,,a ziemia była mocno zmarznięta
Dialogue: 0,0:00:47.49,0:00:49.41,Default,,0000,0000,0000,,jeszcze w czerwcu.
Dialogue: 0,0:00:49.41,0:00:52.79,Default,,0000,0000,0000,,Był to tak zwany "rok bez lata".
Dialogue: 0,0:00:52.79,0:00:55.33,Default,,0000,0000,0000,,Czasem uważano, że to\Npoczątek apokalipsy.
Dialogue: 0,0:00:55.33,0:00:58.59,Default,,0000,0000,0000,,Nastrój uchwycił poemat \NLorda Byrona "Ciemność":
Dialogue: 0,0:00:58.59,0:01:01.96,Default,,0000,0000,0000,,"Miałem dziwny sen, \Nmoże i nie całkiem senny.
Dialogue: 0,0:01:01.96,0:01:04.72,Default,,0000,0000,0000,,Zdało mi się, że nagle\Nzagasnął blask dzienny,
Dialogue: 0,0:01:04.72,0:01:08.55,Default,,0000,0000,0000,,A gwiazdy, w nieskończoność \Nbiorąc lot niezwykły,
Dialogue: 0,0:01:08.55,0:01:10.67,Default,,0000,0000,0000,,Zbłąkawszy się, olsnąwszy, \Nuciekły i znikły
Dialogue: 0,0:01:10.67,0:01:13.94,Default,,0000,0000,0000,,Bez nadziei powrotu. Ziemia lodowata
Dialogue: 0,0:01:13.94,0:01:15.80,Default,,0000,0000,0000,,Wisiała ślepa pośród zaćmionego świata.
Dialogue: 0,0:01:15.80,0:01:19.88,Default,,0000,0000,0000,,Ranki weszły, minęły, ale dnia nie było".
Dialogue: 0,0:01:19.88,0:01:20.86,Default,,0000,0000,0000,,Nie mieli pojęcia,
Dialogue: 0,0:01:20.86,0:01:22.78,Default,,0000,0000,0000,,że źródło tych nieszczęsnych zjawisk
Dialogue: 0,0:01:22.78,0:01:27.00,Default,,0000,0000,0000,,miało miejsce rok wcześniej, \Ntysiące kilometrów dalej.
Dialogue: 0,0:01:27.00,0:01:30.62,Default,,0000,0000,0000,,W roku 1815 wybuchł wulkan Tambora
Dialogue: 0,0:01:30.62,0:01:33.33,Default,,0000,0000,0000,,na indonezyjskiej wyspie Sumbawa.
Dialogue: 0,0:01:33.33,0:01:35.96,Default,,0000,0000,0000,,Nazywany go obecnie superwulkanem
Dialogue: 0,0:01:35.96,0:01:38.96,Default,,0000,0000,0000,,przez ilość wyrzucanego \Nprzy erupcji materiału,
Dialogue: 0,0:01:38.96,0:01:42.56,Default,,0000,0000,0000,,wielokrotnie większą \Nniż w zwykłym wulkanie.
Dialogue: 0,0:01:42.56,0:01:45.25,Default,,0000,0000,0000,,Zwykle wyobrażamy sobie erupcję
Dialogue: 0,0:01:45.25,0:01:47.97,Default,,0000,0000,0000,,jako roztopione skały \Npochłaniające okolicę.
Dialogue: 0,0:01:47.97,0:01:50.51,Default,,0000,0000,0000,,Tymczasem znacznie większe zniszczenie
Dialogue: 0,0:01:50.51,0:01:52.85,Default,,0000,0000,0000,,powoduje to, co zostaje w powietrzu.
Dialogue: 0,0:01:52.85,0:01:55.20,Default,,0000,0000,0000,,Wulkaniczny pył, niesiony wiatrem,
Dialogue: 0,0:01:55.20,0:01:57.30,Default,,0000,0000,0000,,może zakryć niebo na wiele dni.
Dialogue: 0,0:01:57.30,0:02:00.22,Default,,0000,0000,0000,,Toksyczne gazy, jak dwutlenek siarki,
Dialogue: 0,0:02:00.22,0:02:01.84,Default,,0000,0000,0000,,tworzą reakcje w stratosferze,
Dialogue: 0,0:02:01.84,0:02:03.52,Default,,0000,0000,0000,,blokując promienie słoneczne,
Dialogue: 0,0:02:03.52,0:02:06.51,Default,,0000,0000,0000,,dramatycznie ochładzając atmosferę.
Dialogue: 0,0:02:06.51,0:02:08.69,Default,,0000,0000,0000,,Wynikająca z tego zima wulkaniczna
Dialogue: 0,0:02:08.69,0:02:11.33,Default,,0000,0000,0000,,wraz z innymi efektami,\Ntakimi jak kwaśne deszcze,
Dialogue: 0,0:02:11.33,0:02:12.95,Default,,0000,0000,0000,,wpływa na wiele kontynentów,
Dialogue: 0,0:02:12.95,0:02:14.50,Default,,0000,0000,0000,,zakłócając naturalne cykle,
Dialogue: 0,0:02:14.50,0:02:17.46,Default,,0000,0000,0000,,degenerując życie roślin \Ni innych zależnych organizmów,
Dialogue: 0,0:02:17.46,0:02:20.50,Default,,0000,0000,0000,,w tym ludzi.
Dialogue: 0,0:02:20.50,0:02:23.52,Default,,0000,0000,0000,,Uwalniając blisko \N160 kilometrów sześciennych
Dialogue: 0,0:02:23.52,0:02:25.51,Default,,0000,0000,0000,,skał, pyłów i gazów,
Dialogue: 0,0:02:25.51,0:02:27.30,Default,,0000,0000,0000,,erupcja Tambory
Dialogue: 0,0:02:27.30,0:02:29.76,Default,,0000,0000,0000,,była największą w spisanej historii,
Dialogue: 0,0:02:29.76,0:02:32.68,Default,,0000,0000,0000,,powodując śmierć 90 000 osób.
Dialogue: 0,0:02:32.68,0:02:35.40,Default,,0000,0000,0000,,Wcześniejsze erupcje były \Njeszcze bardziej zabójcze.
Dialogue: 0,0:02:35.40,0:02:38.88,Default,,0000,0000,0000,,W 1600 w Peru wybuchł \Nwulkan Huaynaputina.
Dialogue: 0,0:02:38.88,0:02:41.22,Default,,0000,0000,0000,,Prawdopodobnie spowodował \Nklęskę głodu w Rosji,
Dialogue: 0,0:02:41.22,0:02:43.32,Default,,0000,0000,0000,,która zabiła prawie dwa miliony osób.
Dialogue: 0,0:02:43.32,0:02:46.74,Default,,0000,0000,0000,,Starożytne erupcje mogły powodować\Nwielkie zdarzenia dziejowe,
Dialogue: 0,0:02:46.74,0:02:49.30,Default,,0000,0000,0000,,takie jak upadek chińskiej dynastii Xia,
Dialogue: 0,0:02:49.30,0:02:52.30,Default,,0000,0000,0000,,zniknięcie kultury minojskiej.
Dialogue: 0,0:02:52.30,0:02:55.23,Default,,0000,0000,0000,,czy nawet efekt wąskiego gardła \Nw ewolucji człowieka,
Dialogue: 0,0:02:55.23,0:02:58.46,Default,,0000,0000,0000,,który wziął się stąd, \Nże ledwie kilka tysięcy ludzi,
Dialogue: 0,0:02:58.46,0:03:01.54,Default,,0000,0000,0000,,przetrwało zagładę 70 000 lat temu.
Dialogue: 0,0:03:01.54,0:03:04.34,Default,,0000,0000,0000,,Jednym z najniebezpieczniejszych \Ntypów superwulkanu
Dialogue: 0,0:03:04.34,0:03:06.56,Default,,0000,0000,0000,,jest kaldera, uformowana wtedy,
Dialogue: 0,0:03:06.56,0:03:08.93,Default,,0000,0000,0000,,gdy góra wulkaniczna zapada się
Dialogue: 0,0:03:08.93,0:03:10.84,Default,,0000,0000,0000,,po erupcji tak wielkiej,
Dialogue: 0,0:03:10.84,0:03:12.85,Default,,0000,0000,0000,,że pusta komnata po magmie
Dialogue: 0,0:03:12.85,0:03:14.97,Default,,0000,0000,0000,,nie może utrzymać już ciężaru góry.
Dialogue: 0,0:03:14.97,0:03:17.85,Default,,0000,0000,0000,,Ale choć wulkan nad ziemią znika,
Dialogue: 0,0:03:17.85,0:03:20.94,Default,,0000,0000,0000,,podziemna aktywność nie ustaje.
Dialogue: 0,0:03:20.94,0:03:22.72,Default,,0000,0000,0000,,Nie mając żadnej drogi ujścia,
Dialogue: 0,0:03:22.72,0:03:24.94,Default,,0000,0000,0000,,magma i gazy wulkaniczne
Dialogue: 0,0:03:24.94,0:03:27.88,Default,,0000,0000,0000,,kumulują się, zwiększając\Nobjętość i ciśnienie,
Dialogue: 0,0:03:27.88,0:03:31.30,Default,,0000,0000,0000,,aż nagła, ogromna erupcja
Dialogue: 0,0:03:31.30,0:03:33.46,Default,,0000,0000,0000,,jest nieunikniona.
Dialogue: 0,0:03:33.46,0:03:36.92,Default,,0000,0000,0000,,Jedna z największych aktywnych kalder
Dialogue: 0,0:03:36.92,0:03:39.63,Default,,0000,0000,0000,,leży tuż pod \NParkiem Narodowym Yellowstone.
Dialogue: 0,0:03:39.63,0:03:43.18,Default,,0000,0000,0000,,Ostatnio wybuchła 650 000 lat temu.
Dialogue: 0,0:03:43.18,0:03:45.12,Default,,0000,0000,0000,,Większość Ameryki Północnej
Dialogue: 0,0:03:45.12,0:03:47.96,Default,,0000,0000,0000,,pokryło prawie dwa metry pyłów i skał.
Dialogue: 0,0:03:47.96,0:03:50.28,Default,,0000,0000,0000,,Naukowcy cały czas monitorują
Dialogue: 0,0:03:50.28,0:03:51.93,Default,,0000,0000,0000,,aktywne wulkany na świecie.
Dialogue: 0,0:03:51.93,0:03:53.89,Default,,0000,0000,0000,,Procedury przewidywania wybuchów,
Dialogue: 0,0:03:53.89,0:03:57.31,Default,,0000,0000,0000,,ewakuacji, czy przekierowania \Npłynącej lawy\N
Dialogue: 0,0:03:57.31,0:03:59.46,Default,,0000,0000,0000,,są stale ulepszane.
Dialogue: 0,0:03:59.46,0:04:01.55,Default,,0000,0000,0000,,Ale ogromna skala i globalny zasięg
Dialogue: 0,0:04:01.55,0:04:02.96,Default,,0000,0000,0000,,superwulkanu
Dialogue: 0,0:04:02.96,0:04:06.26,Default,,0000,0000,0000,,spowoduje, że nie będzie dokąd uciekać.
Dialogue: 0,0:04:06.26,0:04:08.72,Default,,0000,0000,0000,,Na szczęście, aktualne dane nie wykazują,
Dialogue: 0,0:04:08.72,0:04:11.95,Default,,0000,0000,0000,,by taka erupcja miała nastąpić \Nprzez następne kilka tysięcy lat.
Dialogue: 0,0:04:11.95,0:04:14.49,Default,,0000,0000,0000,,Ale obraz nagłej i nieuniknionej,
Dialogue: 0,0:04:14.49,0:04:16.91,Default,,0000,0000,0000,,niszczącej całe cywilizacje zagłady,
Dialogue: 0,0:04:16.91,0:04:19.37,Default,,0000,0000,0000,,która powstała na drugim końcu świata,
Dialogue: 0,0:04:19.37,0:04:21.96,Default,,0000,0000,0000,,pozostanie przerażającą wizją.
Dialogue: 0,0:04:21.96,0:04:24.38,Default,,0000,0000,0000,,Mniej fantastyczną niż nam się wydaje.
Dialogue: 0,0:04:24.38,0:04:27.76,Default,,0000,0000,0000,,"Wicher w stęchłym powietrzu \Nuwiązł i zastygnął.
Dialogue: 0,0:04:27.76,0:04:29.63,Default,,0000,0000,0000,,Znikły chmury –
Dialogue: 0,0:04:29.63,0:04:32.36,Default,,0000,0000,0000,,to dawne ciemności narzędzie\NStało się niepotrzebnym –
Dialogue: 0,0:04:32.36,0:04:35.55,Default,,0000,0000,0000,,ciemność była wszędzie". - Lord Byron\N(przekład: Adam Mickiewicz)