0:00:00.760,0:00:02.990
Kur shikon yjet naten

0:00:02.990,0:00:05.426
ajo qe mund te shohesh[br]eshte e mrekullueshme.

0:00:05.426,0:00:06.696
Eshte e bukur.

0:00:06.720,0:00:09.816
Por, me mahnitese eshte ajo qe nuk shohim,

0:00:09.840,0:00:11.216
sepse nga ato qe dime tani,

0:00:11.240,0:00:14.616
rreth yjeve ose pothuajse cdo ylli,

0:00:14.640,0:00:15.896
ndodhet nje planet,

0:00:15.920,0:00:17.120
ose ndoshta disa.

0:00:18.120,0:00:20.216
Pra ajo qe kjo foto nuk po ju tregon

0:00:20.240,0:00:22.376
jane te gjithe planetet qe ne dime

0:00:22.400,0:00:23.800
qe jane ne hapesire.

0:00:24.280,0:00:27.496
Mendojme rreth planeteve per gjera qe jane

0:00:27.520,0:00:29.376
shume te ndryshme nga ai i joni.

0:00:29.400,0:00:31.816
Pra ja ku jemi ne nje planet,

0:00:31.840,0:00:35.136
dhe ka kaq shume fakte[br]qe jane mahnitese per Token

0:00:35.160,0:00:39.336
qe po i kerkojme gjere e gjate qe t'i gjejme.

0:00:39.360,0:00:42.856
Dhe gjate kerkimeve,[br]po gjejme gjera mahnitese.

0:00:42.880,0:00:47.096
Por, une dua t'ju flas[br]per nje fakt interesant ketu ne Toke.

0:00:47.120,0:00:49.856
Kjo eshte se cdo minute,

0:00:49.880,0:00:52.296
200 kg hidrogjen,

0:00:52.320,0:00:54.936
dhe pothuajse 3,5 kg helium

0:00:54.960,0:00:57.800
largohen nga Toka per ne hapesire.

0:00:58.800,0:01:02.760
Ky eshte gaz qe largohet[br]dhe nuk kthehet me pas.

0:01:03.440,0:01:06.456
Pra, hidrogjeni, heliumi [br]dhe disa gjera te tjera

0:01:06.480,0:01:09.336
perbejne ate qe quhet [br]atmosfera e Tokes.

0:01:09.360,0:01:13.176
Atmosfera jane thjeshte keto gazra,[br]qe formojne nje shtrese te holle blu

0:01:13.200,0:01:16.416
e shikuar ketu[br]nga Stacioni Nderkombetar Hapesinor

0:01:16.440,0:01:18.680
ku disa astronaute e fotografuan.

0:01:19.200,0:01:22.576
Kjo mbulese e parendesishme ne [br]planetin tone

0:01:22.600,0:01:24.936
ben qe jeta te vazhdoje.

0:01:24.960,0:01:27.816
Ajo e mbron planetin tone[br]nga shume rreziqe,

0:01:27.840,0:01:29.856
qe nga meteoritet dhe te tjera me rradhe.

0:01:29.880,0:01:33.656
Eshte aq fenomen mahnites

0:01:33.680,0:01:36.496
saqe fakti se po zhduket

0:01:36.520,0:01:39.320
duhet t'ju frikesoje juve, paksa.

0:01:40.160,0:01:43.456
Pra, ky proces eshte ajo qe une studioj

0:01:43.480,0:01:45.720
dhe quhet hollimi i atmosferes.

0:01:46.680,0:01:51.256
Hollimi i atmosferes[br]nuk eshte specifike vetem per Token.

0:01:51.280,0:01:55.016
Sipas meje, eshte dicka [br]qe u ndodh te gjitha planeteve

0:01:55.040,0:01:59.376
sepse planetet, jo vetem ketu ne Toke[br]por ne te gjithe universin,

0:01:59.400,0:02:01.976
i nenshtrohen hollimit te atmosferes.

0:02:02.000,0:02:07.400
Menyra sesi ndodh kjo na tregon ne[br]rreth vete planeteve.

0:02:07.920,0:02:10.576
Sepse kur mendon,[br]rreth sistemit diellor,

0:02:10.600,0:02:12.640
mund te mendosh si kjo fotoja ketu.

0:02:13.800,0:02:17.216
Dhe mund te thuash, ne rregull,[br]ka 8 planete, ose ndoshta 9.

0:02:17.240,0:02:19.736
Keshtu qe per ata qe ,[br]jane shqetesuar nga kjo foto,

0:02:19.760,0:02:21.136
po shtoj dicka per ju.

0:02:21.160,0:02:22.376
(Te qeshura)

0:02:22.400,0:02:25.280
Fale dashamiresise se misionit te NASA,[br]New Horizons, po perfshijme Plutonin.

0:02:26.160,0:02:27.376
Ceshtja ketu qendron se,

0:02:27.400,0:02:30.136
per qellimin e ketij fjalimi dhe [br]hollimit te atmosferes,

0:02:30.160,0:02:32.176
Plutoni eshte planet ne mendjen time,

0:02:32.200,0:02:36.136
sic jane te gjitha planetet e tjera[br]rreth yjeve qe ne nuk mund t'i shohim,

0:02:36.160,0:02:37.936
qe gjithashtu jane planete.

0:02:37.960,0:02:40.656
Karakteristike thelbesore e planeteve

0:02:40.680,0:02:43.550
eshte fakti se ata jane trupa

0:02:43.550,0:02:45.556
qe jane te lidhur se bashku nga graviteti.

0:02:45.560,0:02:48.056
Pra eshte gjithe ai material,[br]qe qendron i lidhur

0:02:48.080,0:02:49.680
me kete force terheqese.

0:02:50.240,0:02:53.096
Keta trupa jane kaq te medhenj[br]dhe kane shume gravitet.

0:02:53.120,0:02:54.416
Ja pse ata jane te rrumbullaket.

0:02:54.440,0:02:56.056
Pra, kur i shikon te gjithe ata,

0:02:56.080,0:02:57.296
perfshire edhe Plutonin,

0:02:57.320,0:02:58.520
ata jane te rrumbullaket.

0:02:58.540,0:03:01.736
Pra mund te shikosh qe graviteti[br]ka nje rol te rendesishem.

0:03:01.760,0:03:05.056
Por nje tjeter karakterisetike thelbesore[br]per planetet

0:03:05.080,0:03:06.816
eshte ajo qe nuk shikohet ketu,

0:03:06.840,0:03:09.416
dhe ky eshte ylli, Dielli,

0:03:09.440,0:03:12.560
rreth te cilit rrotullohen gjithe planetet[br]e sistemit diellor.

0:03:13.200,0:03:16.920
Kjo arsye po shton kryesisht [br]hollimin e atmosferes.

0:03:17.760,0:03:23.096
Arsyeja kryesore se pse yjet nxisin[br]hollimin e atmosferes nga planetet

0:03:23.120,0:03:28.496
eshte sepse yjet u ofrojne planeteve[br]grimca, drite dhe nxehtesi,

0:03:28.520,0:03:31.616
qe mund te shkaktoje [br]largimin e atmosferes.

0:03:31.640,0:03:33.456
Nese mendon per nje balone[br]me ajer te nxehte,

0:03:33.480,0:03:37.616
ose shikoni kete foto me[br]fanare ne nje festival ne Tajlande,

0:03:37.640,0:03:41.136
mund te vereni se ajri i nxehte[br]ve ne levizje gazrat perpjete.

0:03:41.160,0:03:43.416
Dhe nese ke mjaftueshem [br]energji dhe nxehtesi,

0:03:43.440,0:03:44.776
te cilat Dielli i ka,

0:03:44.800,0:03:48.696
ky gaz, i cili eshte shume i lehte[br]dhe lidhet vetem nga graviteti,

0:03:48.720,0:03:50.480
mund te largohet neper hapesire.

0:03:51.600,0:03:55.536
Ajo qe aktualisht po[br]shkakton hollimin e atmosferes

0:03:55.560,0:03:58.256
ne Toke por edhe ne planetet e tjera[br]gjithashtu--

0:03:58.280,0:04:00.976
eshte nderveprimi[br]midis nxehtesise nga yjet

0:04:01.000,0:04:04.320
dhe kapercimi i forces se gravitetit[br]ne planet.

0:04:05.000,0:04:06.736
Iu thashe se kjo ndodh

0:04:06.760,0:04:10.096
ne normen e 200 kg per min per hidrogjenin

0:04:10.120,0:04:12.200
dhe pothuajse 3,5 kg per min per heliumin.

0:04:13.040,0:04:14.696
Por si duket kjo?

0:04:14.720,0:04:16.536
Ne vitet '80

0:04:16.560,0:04:18.296
ne kemi bere foto te Tokes

0:04:18.320,0:04:19.776
te rrezeve ultraviolet

0:04:19.800,0:04:22.696
duke perdorur sonden e NASA-s[br]"Dynamic Explorer"

0:04:22.720,0:04:24.536
Pra, keto dy imazhe te Tokes

0:04:24.560,0:04:28.296
paraqesin se si digjet [br]hidrogjeni kur largohet,

0:04:28.320,0:04:29.576
i treguar me te kuqe.

0:04:29.600,0:04:33.216
Mund te shikoni karakteristika [br]te tjera si oksigjeni dhe nitrogjeni

0:04:33.240,0:04:34.696
ne ate dritezen e bardhe

0:04:34.720,0:04:37.056
rrethore qe na paraqesin aurorat

0:04:37.080,0:04:39.976
dhe gjithashtu disa fije [br]perreth tropikeve.

0:04:40.000,0:04:43.016
Pra, keto jane foto qe[br]perfundimisht na tregojne

0:04:43.040,0:04:46.736
qe atmosfera jone nuk eshte thjesht[br]e lidhur fort te planeti yne

0:04:46.760,0:04:50.376
por aktualisht[br]eshte duke u larguar ne hapesire,

0:04:50.400,0:04:52.320
ne menyre alarmante, sipas meje.

0:04:53.080,0:04:56.896
Por nuk eshte vetem Toka qe [br]po i nenshtrohet hollimit te atmosferes.

0:04:56.920,0:05:00.376
Marsi, fqinji yne me i afert[br]eshte shume me i vogel se Toka,

0:05:00.400,0:05:04.120
keshtu qe ka shume me pak gravitet, me [br]te cilin te mbaje atmosferen e tij.

0:05:04.120,0:05:06.360
Pra, edhe pse Marsi ka nje atmosfere,

0:05:06.390,0:05:08.766
shohim se shume me e holle se e Tokes.

0:05:08.766,0:05:10.136
Vetem shikoni siperfaqen.

0:05:10.160,0:05:13.616
Dallohen kratere qe tregojne [br]se nuk ka patur nje atmosfere

0:05:13.640,0:05:15.496
qe mund te ndalonte rreziqet.

0:05:15.520,0:05:18.296
Gjithashtu, shikojme se [br]eshte "planeti i kuq"

0:05:18.320,0:05:20.856
dhe hollimi atmosferik luan nje rol

0:05:20.880,0:05:22.456
qe Marsi te jete i kuq.

0:05:22.480,0:05:26.056
Ne mendojme se Marsi ka patur[br]nje te kaluar me lageshtire,

0:05:26.080,0:05:30.656
dhe kur uji kishte energji te mjaftueshme,[br]u nda ne hidrogjen dhe oksigjen,

0:05:30.680,0:05:34.416
mirepo duke qene i lehte[br]hidrogjeni u leshua per ne hapesire,

0:05:34.440,0:05:36.376
dhe oksigjeni qe ngeli

0:05:36.400,0:05:38.216
u oksidua ose ndryshku dheun,

0:05:38.240,0:05:41.960
qe u kthye ne kete ngjyren e kuqe[br]te ndryshkut qe shohim ne.

0:05:42.960,0:05:44.896
Pranohet te shikosh fotot e Marsit[br]

0:05:44.920,0:05:47.376
dhe te thuash se ndoshta [br]hollimi atmosferik ka ndodhur,

0:05:47.400,0:05:51.496
por NASA ka nje sonde qe ndodhet[br]ne Mars qe quhet sateliti MAVEN,

0:05:51.520,0:05:55.056
ku puna e tij eshte[br]te studioje hollimin e atmosferes.

0:05:55.080,0:05:59.656
Eshte Atmosfera e Marsit dhe[br]sonda Volatile Evolution.

0:05:59.680,0:06:03.336
Gjetjet atje kane treguar[br]foto qe jane shume te ngjashme

0:06:03.360,0:06:05.200
me ato qe keni pare ketu ne Toke.

0:06:05.200,0:06:07.776
E kemi ditur gjate qe [br]Marsi po e humbiste atmosferen,

0:06:07.800,0:06:09.576
por kemi disa foto shokuese.

0:06:09.600,0:06:12.736
Per shembull, ketu,[br]mund te shikoni ne rrethin e kuq

0:06:12.760,0:06:14.256
madhesine e Marsit,

0:06:14.280,0:06:18.456
dhe ne blu mund te shihni hidrogjenin[br]qe largohet nga planeti.

0:06:18.480,0:06:22.016
Pra, po arrin 10 fishin e[br]madhesise se planetit,

0:06:22.040,0:06:24.736
larg nga kufiri i ketij planeti.

0:06:24.760,0:06:26.736
Po leshohet neper hapesire.

0:06:26.760,0:06:28.976
Kjo na ndihmon te konfirmojme idete,

0:06:29.000,0:06:31.760
si ajo pse Marsi nga humbja e hidrogjenit,[br]eshte i kuq.

0:06:32.520,0:06:35.096
Por nuk eshte hidrogjeni[br]gazi i vetem qe po humb.

0:06:35.120,0:06:38.296
Permenda heliumin ne Toke[br]dhe pak oksigjen dhe nitrogjen,

0:06:38.320,0:06:42.096
por nga MAVEN mund te verejme [br]oksigjenin qe po largohet nga Marsi.

0:06:42.120,0:06:44.576
Mund te shikoni se ngaqe[br]oksigjeni eshte me i rende,

0:06:44.600,0:06:47.736
nuk mund te largohet aq larg sa hidrogjeni

0:06:47.760,0:06:49.936
por sidoqofte po largohet nga planeti.

0:06:49.960,0:06:53.040
Nuk shihet te jete i teri i permbledhur[br]ne ate rrethin e kuq.

0:06:53.800,0:06:57.816
Pra fakti qe nuk shohim hollim [br]atmosferik vetem ne Toke

0:06:57.840,0:07:01.456
por mund ta studiojme kudo [br]dhe te dergojme sonda

0:07:01.480,0:07:04.576
na lejon te mesojme[br]rreth te shkuares se planeteve

0:07:04.600,0:07:06.856
por gjithashtu per planetet ne pergjithesi

0:07:06.880,0:07:08.656
dhe per te ardhmen e Tokes.

0:07:08.680,0:07:11.336
Nje menyre qe mund te mesojme[br]per te ardhmen

0:07:11.360,0:07:14.440
eshte nga planetet e larget qe [br]ne nuk mund t'i shohim.

0:07:15.440,0:07:18.496
Me duhet te permend se, [br]para se te vazhdoj me kete,

0:07:18.520,0:07:20.976
nuk kam per t'iu treguar foto si Plutoni,

0:07:21.000,0:07:22.416
qe mund te duket zhgenjyese,

0:07:22.440,0:07:24.456
por kjo sepse nuk i kemi akoma fotot.

0:07:24.480,0:07:27.736
Por, misioni i New Horizons eshte[br]qe te studioje hollimin atmosferik

0:07:27.760,0:07:29.096
qe largohet nga planeti.

0:07:29.120,0:07:30.840
Keshtu qe kini mendjen per kete.

0:07:31.560,0:07:33.696
Planetet qe une dua te flas

0:07:33.720,0:07:36.016
jane te njohur si ekzoplanetet.

0:07:36.040,0:07:39.816
Keshtu qe cdo planet ne orbiten[br]e nje ylli qe nuk eshte Dielli

0:07:39.840,0:07:42.776
quhet ekzoplanet,[br]ose planet jashte sistemit solar.

0:07:42.800,0:07:45.256
Dhe keto planete qe ne i quajme kalimtare

0:07:45.280,0:07:46.536
kane karakteristiken se

0:07:46.560,0:07:48.656
nese shikon yllin ne mes

0:07:48.680,0:07:51.056
mund te shikosh se po vezullon.

0:07:51.080,0:07:52.936
Arsyeja se pse po vezullon

0:07:52.960,0:07:56.976
eshte sepse atje ka planete[br]qe kalojne me rradhe gjate gjithe kohes

0:07:57.000,0:07:59.136
dhe eshte nje orientim special

0:07:59.160,0:08:01.936
ku planetet bllokojne driten nga ylli

0:08:01.960,0:08:04.240
qe na lejon te shohim driten qe vezullon.

0:08:04.960,0:08:07.816
Duke survejuar yjet gjate nates

0:08:07.840,0:08:09.256
per kete vezullim levizez,

0:08:09.280,0:08:10.936
jemi ne gjendje te gjejme planetet.

0:08:10.960,0:08:15.136
Keshtu kemi qene ne gjendje[br]te zbulojme mbi 5000 planete

0:08:15.160,0:08:16.376
ne Rrugen e Qumeshtit,

0:08:16.400,0:08:19.256
dhe sic e permenda atje jane[br]shume me teper planete.

0:08:19.280,0:08:22.176
Kur shikojme driten nga keto yje

0:08:22.200,0:08:25.696
sic thashe, ajo qe shikojme,[br]nuk eshte vete planeti,

0:08:25.720,0:08:27.776
po aktualisht shikohet nje zbehje e drites

0:08:27.800,0:08:29.456
qe e regjistrojme ne kohe.

0:08:29.480,0:08:32.895
Drita bie sapo planetet dalin[br]perballe yllit

0:08:32.919,0:08:35.336
dhe kjo eshte vezullimi qe [br]pate me pare.

0:08:35.360,0:08:37.176
Jo vetem qe i zbulojme keto planete

0:08:37.200,0:08:40.015
por mund ta shikojme kete drite[br]ne gjatesi vale te ndryshme.

0:08:40.039,0:08:44.135
Une permenda shikimin e Tokes [br]dhe Marsit ne driten ultraviolet.

0:08:44.159,0:08:47.776
Nese e shikojme nje eksoplanet[br]me Teleskopin Hapesinor Hubble,

0:08:47.800,0:08:49.896
zbulojme se ne rrezet ultraviolet,

0:08:49.920,0:08:53.576
shikohen vezullime me te medha,[br]shume me pak drite nga ylli,

0:08:53.600,0:08:55.376
kur planeti i kalon perballe.

0:08:55.400,0:08:58.816
Ne mendojme se kjo ndodh se ka[br]nje atmosfere te mbushur me hidrogjen

0:08:58.840,0:09:00.056
perreth planetit

0:09:00.080,0:09:01.576
qe e ben te duket me te fryre

0:09:01.600,0:09:03.920
e bllokohet me shume drite[br]qe ne shikojme.

0:09:04.880,0:09:07.776
Nga perdorimi i kesaj teknike kemi[br]qene ne gjendje te zbulojme

0:09:07.800,0:09:12.056
disa eksoplanete kalimtare qe po[br]i nenshtrohen hollimit atmosferik.

0:09:12.080,0:09:14.896
Keto planete [br]mund te quhen Jupitere te nxehte,

0:09:14.920,0:09:16.536
per disa nga ato qe gjetem.

0:09:16.560,0:09:19.136
Kjo, sepse ndodhen disa[br]planete gazore si Jupiteri

0:09:19.160,0:09:20.936
por ato jane kaq afer me yllin e tyre,

0:09:20.960,0:09:23.216
rreth 100 here me afer se Jupiteri.

0:09:23.240,0:09:26.696
Per shkak se atje ndodhet gjithe[br]ky gaz i lehte qe eshte gati te largohet

0:09:26.720,0:09:28.416
dhe gjithe ajo nxehtesi nga ylli,

0:09:28.440,0:09:32.256
ka norma shume katastrofike[br]te hollimit atmosferik.

0:09:32.280,0:09:36.896
Ndryshe nga 200 kg per min te hidrogjenit[br]qe largohen ne Toke,

0:09:36.920,0:09:38.176
per keto planete,

0:09:38.200,0:09:42.280
humbasin 590 milion kg hidrogjen[br]cdo minute.

0:09:43.320,0:09:47.656
Pra ju mund te mendoni, a ben kjo qe [br]keto planete te ndalojne se ekzistuari?

0:09:47.680,0:09:49.696
Kjo eshte nje pyetje[br]qe i beri te mendonin njerezit

0:09:49.720,0:09:51.536
kur pane ne sistemin tone diellor,

0:09:51.560,0:09:53.896
sepse planetet sa me afer[br]Diellit jane shkembor

0:09:53.920,0:09:56.856
dhe planetet me larg jane me [br]te medhenj dhe gazor.

0:09:56.880,0:09:59.256
Mund ta filloje me dicka si Jupiteri

0:09:59.280,0:10:00.976
qe ishte aktualisht afer Diellit,

0:10:01.000,0:10:02.616
dhe te largosh gjithe gazin ne te?

0:10:02.640,0:10:05.696
Tani ne mendojme se nese e fillon me [br]dicka si Jupiteri i nxehte

0:10:05.720,0:10:08.536
nuk mund te perfundosh me [br]Merkurin apo me Token.

0:10:08.560,0:10:10.736
Por nese do ta nisje me dicka me te vogel,

0:10:10.760,0:10:13.536
eshte e mundur qe te largohej[br]mjaftueshem gaz

0:10:13.560,0:10:15.696
qe do te ndkonte ndjeshem

0:10:15.720,0:10:19.056
dhe do te t'ju linte me dicka shume[br]te ndryshme nga ajo qe e filluat.

0:10:19.080,0:10:20.976
Kjo tingellon si dicka e zakonshme,

0:10:21.000,0:10:23.536
dhe ne mund te mendojme rreth[br]sistemit diellor,

0:10:23.560,0:10:26.336
por cfare ka te beje kjo me ne[br]ketu ne Toke?

0:10:26.360,0:10:28.136
Ne te ardhmen e larget,

0:10:28.160,0:10:30.296
Dielli do te behet me i shndritshem.

0:10:30.320,0:10:31.536
Dhe ndersa kjo ndodh,

0:10:31.560,0:10:34.880
nxehtesia qe vjen nga Dielli [br]do te behet me e forte.

0:10:35.600,0:10:39.936
Ne te njejten menyre qe shikon [br]gazin te leshohet nga Jupiteri i nxehte,

0:10:39.960,0:10:42.296
gazi do te leshohet nga Toka.

0:10:42.320,0:10:44.496
Keshtu qe ajo qe mund te presim nga

0:10:44.520,0:10:46.576
ose te pakten te pergatitemi

0:10:46.600,0:10:48.416
eshte fakti se ne te ardhmen e larget,

0:10:48.440,0:10:51.216
Toka do te duket me shume si Marsi.

0:10:51.240,0:10:53.976
Hidrogjeni jone, nga uji qe[br]eshe i zberthyer,

0:10:54.000,0:10:56.416
ka per t'u leshuar[br]neper hapesire me shpejt,

0:10:56.440,0:11:00.520
dhe ne do te mbetemi me[br]kete planet te thate dhe te kuqerremte.

0:11:00.960,0:11:03.456
Mos u frikesoni, per disa miliarda vjet,

0:11:03.480,0:11:05.056
Pra kemi kohe per tu pergatitur.

0:11:05.080,0:11:06.136
(Te qeshura)

0:11:06.160,0:11:08.976
Por une doja t'ju vija [br]ne dijeni se cpo ndodh,

0:11:09.000,0:11:10.256
jo vetem ne te ardhmen,

0:11:10.280,0:11:13.496
por hollimi atmosferik po [br]ndodh teksa ne flasim.

0:11:13.520,0:11:17.016
Ka kaq shume shkence te mahnitshme[br]qe degjojme se po ndodh ne hapesire

0:11:17.040,0:11:18.976
dhe ne planete qe jane larg,

0:11:19.000,0:11:22.216
dhe ne po i studiojme keto planete[br]te mesojme me shume per keto bote.

0:11:22.240,0:11:26.936
Por teksa mesojme rreth Marsit apo[br]eksoplaneteve si Jupiteri i nxehte,

0:11:26.960,0:11:29.976
ne gjejme gjera si hollimi i atmosferes

0:11:30.000,0:11:33.736
qe na tregojne shume rreth planetit tone[br]ketu ne Toke.

0:11:33.760,0:11:37.816
Keshtu qe mendoni kete, heren tjeter qe [br]do te mendoni se hapesira eshte larg.

0:11:37.840,0:11:39.056
Faleminderit

0:11:39.080,0:11:42.120
(Duartrokitje)