WEBVTT

00:00:00.760 --> 00:00:03.730
Patrząc nocą na gwiazdy,

00:00:03.730 --> 00:00:05.210
możemy zobaczyć niezwykłe,

00:00:05.210 --> 00:00:06.690
piękne rzeczy.

00:00:06.690 --> 00:00:09.800
To, czego zobaczyć nie można,
jest jeszcze piękniejsze.

00:00:09.800 --> 00:00:14.610
Wiemy, że dookoła każdej
lub prawie każdej gwiazdy

00:00:14.610 --> 00:00:15.896
jest planeta,

00:00:15.896 --> 00:00:17.096
a może i kilka.

NOTE Paragraph

00:00:18.120 --> 00:00:20.210
To zdjęcie nie pokaże nam planet,

00:00:20.210 --> 00:00:23.580
o których wiemy, że istnieją.

00:00:24.280 --> 00:00:27.490
Mówiąc planeta, często
myślimy o czymś odległym,

00:00:27.490 --> 00:00:29.360
odmiennym od tego, co znamy.

00:00:29.360 --> 00:00:31.790
Jednak jesteśmy na planecie.

00:00:31.790 --> 00:00:35.130
Ziemia proponuje wiele
niesamowitych rzeczy,

00:00:35.130 --> 00:00:39.320
dlatego szukamy czegoś
podobnego tak daleko.

00:00:39.320 --> 00:00:42.850
Poszukując, odkrywamy ciekawostki.

00:00:42.850 --> 00:00:47.090
Oto jedna z ciekawostek o Ziemi.

00:00:47.090 --> 00:00:49.840
W każdej minucie

00:00:49.840 --> 00:00:52.280
około 180 kg wodoru

00:00:52.280 --> 00:00:54.930
i około 3 kg helu

00:00:54.930 --> 00:00:57.800
ucieka w przestrzeń kosmiczną

00:00:58.800 --> 00:01:02.760
i nigdy nie wraca.

00:01:03.440 --> 00:01:06.440
Wodór, hel i wiele innych gazów

00:01:06.440 --> 00:01:09.330
tworzą atmosferę ziemską.

00:01:09.330 --> 00:01:13.170
Ta niebieska linia to
zdjęcie atmosfery ziemskiej

00:01:13.170 --> 00:01:18.780
zrobione przez astronautę
z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.

00:01:19.200 --> 00:01:22.560
Ten cienki paseczek

00:01:22.560 --> 00:01:24.930
pozwala życiu na Ziemi rozwijać się.

00:01:24.930 --> 00:01:27.800
Chroni ją przed uderzeniami

00:01:27.800 --> 00:01:29.840
meteorytów i tym podobnych.

00:01:29.840 --> 00:01:33.650
Fakt, że atmosfera ziemska znika,

00:01:33.650 --> 00:01:36.480
jest niesamowity

00:01:36.480 --> 00:01:39.320
i powinien nieco przerażać.

NOTE Paragraph

00:01:40.160 --> 00:01:43.450
Jest to proces, który badam.

00:01:43.450 --> 00:01:45.720
Nazwany jest parowaniem atmosfer.

00:01:46.680 --> 00:01:51.230
Parowanie atmosfer występuje też
na innych planetach.

00:01:51.230 --> 00:01:55.010
Jest jednym z czynników
pozwalających nazwać coś planetą.

00:01:55.010 --> 00:01:58.760
Planety we wszechświecie

00:01:58.760 --> 00:02:01.960
mogą doświadczać tego.

00:02:01.960 --> 00:02:07.400
Proces ten mówi wiele o planecie.

00:02:07.920 --> 00:02:10.570
Myśląc o Układzie Słonecznym,

00:02:10.570 --> 00:02:12.640
zapewne widzicie to.

00:02:13.800 --> 00:02:17.200
Osiem lub dziewięć planet.

00:02:17.200 --> 00:02:19.730
Dodam dziewiąta planetę,

00:02:19.730 --> 00:02:21.130
jeśli jej brak was drażni.

NOTE Paragraph

00:02:21.130 --> 00:02:22.370
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:02:22.370 --> 00:02:25.970
Uwzględniamy Plutona dzięki
sondzie kosmicznej New Horizons.

00:02:26.150 --> 00:02:30.130
W zamyśle prelekcji i parowania atmosfer,

00:02:30.130 --> 00:02:32.170
uważam Plutona za planetę.

00:02:32.170 --> 00:02:36.130
Tak samo, jak planetami są obiekty

00:02:36.130 --> 00:02:37.930
krążące dookoła innych gwiazd.

00:02:37.930 --> 00:02:40.640
Podstawową cechą planet

00:02:40.640 --> 00:02:43.680
jest utrzymywanie formy

00:02:43.680 --> 00:02:45.530
poprzez grawitację.

00:02:45.530 --> 00:02:48.030
Wiele części utrzymywanych razem

00:02:48.030 --> 00:02:49.680
siłą przyciągania.

00:02:50.240 --> 00:02:53.090
Te formy są wielkie
i posiadają silną grawitację,

00:02:53.090 --> 00:02:54.400
dlatego są okrągłe.

00:02:54.400 --> 00:02:56.040
Wszystkie z tych planet,

00:02:56.040 --> 00:02:57.290
włącznie z Plutonem

00:02:57.290 --> 00:02:58.520
są okrągłe.

NOTE Paragraph

00:02:59.000 --> 00:03:01.710
Grawitacja ma znaczenie.

00:03:01.710 --> 00:03:04.270
Kolejna podstawowa cecha planet

00:03:04.270 --> 00:03:06.810
to niewidoczna na ekranie gwiazda,

00:03:06.810 --> 00:03:09.400
Słońce,

00:03:09.400 --> 00:03:12.560
wokół którego krążą planety.

00:03:13.200 --> 00:03:16.920
Słońce napędza parowanie atmosfer.

00:03:17.760 --> 00:03:23.090
Centralne gwiazdy
napędzają parowanie atmosfer,

00:03:23.090 --> 00:03:28.480
ponieważ wysyłają 
światło i ciepło powodujące,

00:03:28.480 --> 00:03:31.610
że atmosfera znika.

00:03:31.610 --> 00:03:33.440
Balony na ogrzane powietrze

00:03:33.440 --> 00:03:37.600
czy lampiony na festiwalu w Tajlandii

00:03:37.600 --> 00:03:41.120
są popychane w górę za
sprawą gorącego powietrza.

00:03:41.120 --> 00:03:44.760
Słońce daje wystarczającą
ilość energii i ogrzewania,

00:03:44.770 --> 00:03:48.680
by lekki gaz, trzymany 
jedynie przez grawitację

00:03:48.680 --> 00:03:50.480
odleciał w przestrzeń kosmiczną.

00:03:51.600 --> 00:03:55.520
To powód parowania atmosfer

00:03:55.520 --> 00:03:58.250
na Ziemi i innych planetach.

00:03:58.250 --> 00:04:00.970
Oddziaływanie ogrzewania z gwiazdy

00:04:00.970 --> 00:04:04.320
przezwycięża grawitację na planecie.

NOTE Paragraph

00:04:05.000 --> 00:04:06.730
Jak powiedziałam,

00:04:06.730 --> 00:04:10.090
każda minuta kosztuje
około 180 kg wodoru

00:04:10.090 --> 00:04:12.200
i około 3 kg helu.

00:04:13.040 --> 00:04:14.690
Jak to wygląda?

00:04:14.690 --> 00:04:16.530
Już w latach 80.

00:04:16.530 --> 00:04:18.280
wykonywano zdjęcia Ziemi

00:04:18.280 --> 00:04:19.760
w ultrafiolecie

00:04:19.760 --> 00:04:22.680
podczas misji Dynamic Explorer.

00:04:22.680 --> 00:04:24.520
Widoczna na ekranie

00:04:24.520 --> 00:04:27.256
czerwona poświata

00:04:27.256 --> 00:04:29.570
to uciekający wodór.

00:04:29.570 --> 00:04:33.190
Widzimy również tlen i azot

00:04:33.190 --> 00:04:34.680
w jasnym okręgu

00:04:34.680 --> 00:04:37.050
ukazującym zorzę polarną

00:04:37.050 --> 00:04:39.970
oraz jako wiązki dookoła zwrotników.

00:04:39.970 --> 00:04:43.010
Te zdjęcia pokazują,

00:04:43.010 --> 00:04:46.730
że atmosfera ziemska nie jest
ciasno związana z Ziemią.

00:04:46.730 --> 00:04:50.370
Wypływa daleko w przestrzeń kosmiczną

00:04:50.370 --> 00:04:52.320
w niepokojącym tempie.

NOTE Paragraph

00:04:53.080 --> 00:04:56.890
Nie tylko Ziemia ma ten problem.

00:04:56.890 --> 00:05:00.370
Mars jest dużo mniejszy od Ziemi,

00:05:00.370 --> 00:05:04.170
więc ma słabszą grawitację 
utrzymującą atmosferę.

00:05:04.170 --> 00:05:06.400
Atmosfera Marsa

00:05:06.400 --> 00:05:08.640
jest znacznie cieńsza.

00:05:08.640 --> 00:05:10.590
Liczne kratery na powierzchni

00:05:10.590 --> 00:05:12.740
oznaczają brak atmosfery

00:05:12.740 --> 00:05:15.490
mogącej zatrzymać uderzenia z zewnątrz.

00:05:15.490 --> 00:05:18.920
Parowanie atmosfer ma swój wkład w to,

00:05:18.920 --> 00:05:22.440
że Mars jest czerwoną planetą.

00:05:22.440 --> 00:05:26.040
Uważamy, że na Marsie było więcej wody.

00:05:26.040 --> 00:05:30.640
Energia rozłożyła ją na wodór i tlen.

00:05:30.640 --> 00:05:34.410
Lekki wodór odleciał
w przestrzeń kosmiczną,

00:05:34.410 --> 00:05:36.350
pozostawiając tlen,

00:05:36.350 --> 00:05:38.210
który utlenił ziemię,

00:05:38.210 --> 00:05:41.960
tworząc znany, rdzawoczerwony kolor.

NOTE Paragraph

00:05:42.960 --> 00:05:44.880
Patrząc na zdjęcie, można powiedzieć,

00:05:44.880 --> 00:05:47.370
że parowanie atmosfer
miało miejsce na Marsie.

00:05:47.370 --> 00:05:51.490
Sztuczny satelita Marsa
nazwany MAVEN jest sondą NASA,

00:05:51.490 --> 00:05:55.030
badającą parowanie atmosfer.

00:05:55.030 --> 00:05:59.630
Rozwinięcie skrótu to "ewolucja
atmosfery Marsa i jej ulatywania."

00:05:59.630 --> 00:06:03.310
Rezultatem są obrazy podobne do tych

00:06:03.310 --> 00:06:05.230
widzianych na Ziemi.

00:06:05.230 --> 00:06:07.760
Od dawna wiadomo,
że Mars tracił atmosferę.

00:06:07.760 --> 00:06:09.560
Posiadamy oszałamiające zdjęcia.

00:06:09.560 --> 00:06:12.720
W czerwonym okręgu

00:06:12.720 --> 00:06:14.250
zaznaczony jest Mars.

00:06:14.250 --> 00:06:18.450
Kolor niebieski 
to wodór ulatujący z planety.

00:06:18.450 --> 00:06:22.000
Ulatuje wystarczająco daleko,

00:06:22.000 --> 00:06:24.730
by zerwać powiązanie z planetą.

00:06:24.730 --> 00:06:26.710
Ucieka w przestrzeń kosmiczną.

00:06:26.710 --> 00:06:28.970
Pomaga to potwierdzić koncepcję,

00:06:28.970 --> 00:06:31.760
dlaczego Mars jest
czerwony od utraty wodoru.

00:06:32.520 --> 00:06:35.090
Wodór nie jest jedynym ulatującym gazem.

00:06:35.090 --> 00:06:38.280
Jak mówiłam, na Ziemi jest
to także hel, tlen i azot.

00:06:38.280 --> 00:06:42.090
MAVEN pokazuje nam również
tlen ulatujący z Marsa.

00:06:42.090 --> 00:06:44.560
Tlen jest cięższy,

00:06:44.560 --> 00:06:47.720
dlatego nie ulatuje tak daleko, jak wodór.

00:06:47.720 --> 00:06:49.930
Mimo wszystko ucieka z planety.

00:06:49.930 --> 00:06:53.040
Nie jest ograniczony do
tego czerwonego okręgu.

NOTE Paragraph

00:06:53.800 --> 00:06:57.810
Fakt, że parowanie atmosfer
występuje na innych planetach

00:06:57.810 --> 00:07:01.440
i możliwe jest badanie tego za
pomocą statków kosmicznych,

00:07:01.440 --> 00:07:04.560
daje nam wiedzę o planetach.

00:07:04.560 --> 00:07:06.850
Pozwala poznać ich przeszłość,

00:07:06.850 --> 00:07:08.630
ale również przyszłość Ziemi.

00:07:08.630 --> 00:07:11.330
Możemy poznawać przyszłość

00:07:11.330 --> 00:07:14.440
dzięki odległym planetom.

00:07:15.440 --> 00:07:18.490
Powinnam zaznaczyć na początku,

00:07:18.490 --> 00:07:20.970
że nie pokażę podobnych zdjęć Plutona.

00:07:20.970 --> 00:07:22.410
To może być rozczarowujące,

00:07:22.410 --> 00:07:24.280
jednak nie ma jeszcze takich zdjęć.

00:07:24.280 --> 00:07:26.750
Sonda New Horizons przeprowadza badania

00:07:26.750 --> 00:07:29.100
w kierunku parowania atmosfer na Plutonie.

00:07:29.100 --> 00:07:30.840
Bądźcie czujni i doglądajcie tego.

00:07:31.560 --> 00:07:33.680
Chciałam powiedzieć coś o planetach

00:07:33.680 --> 00:07:36.016
znanych jako egzoplanety.

NOTE Paragraph

00:07:36.016 --> 00:07:39.802
Planety krążące 
dookoła gwiazdy innej niż Słońce

00:07:39.802 --> 00:07:42.750
znane są jako egzoplanety
lub planety pozasłoneczne.

00:07:42.750 --> 00:07:45.250
Ciekawą metodą poszukiwania takich planet

00:07:45.250 --> 00:07:46.520
jest tranzyt.

00:07:46.520 --> 00:07:48.640
Patrząc na gwiazdę na środku ekranu,

00:07:48.640 --> 00:07:51.056
widzimy, że mruga.

00:07:51.060 --> 00:07:52.920
Powodem tego

00:07:52.920 --> 00:07:56.960
są mijające ją planety.

00:07:56.960 --> 00:07:59.120
Planety, mijając gwiazdę,

00:07:59.120 --> 00:08:01.930
blokują jej światło,

00:08:01.930 --> 00:08:04.240
dzięki czemu widzimy mruganie.

00:08:04.960 --> 00:08:07.810
Analizując nocne niebo,

00:08:07.810 --> 00:08:09.250
za sprawą mrugania

00:08:09.250 --> 00:08:10.930
możemy znajdować planety.

00:08:10.930 --> 00:08:15.120
Dzięki tej metodzie wykryliśmy
do tej pory ponad 5000 planet

NOTE Paragraph

00:08:15.120 --> 00:08:16.376
w naszej Drodze Mlecznej.

00:08:16.380 --> 00:08:19.256
Wiemy, że jest ich dużo więcej.

NOTE Paragraph

00:08:19.260 --> 00:08:22.150
Patrząc na światło z tych gwiazd,

00:08:22.150 --> 00:08:25.680
nie widzimy planet.

00:08:25.680 --> 00:08:27.770
Widzimy osłabienie jasności,

00:08:27.770 --> 00:08:29.440
które możemy nagrywać.

00:08:29.440 --> 00:08:32.889
Planeta przechodzi przez tarczę gwiazdy,

00:08:32.889 --> 00:08:35.320
tworząc mruganie.

00:08:35.320 --> 00:08:37.160
Nie tylko wykrywamy planety,

00:08:37.160 --> 00:08:40.009
ale obserwujemy światło
o innych długościach fal.

00:08:40.009 --> 00:08:44.135
Wspominałam o obserwacji
Ziemi i Marsa w ultrafiolecie.

00:08:44.139 --> 00:08:47.770
Używając Kosmicznego Teleskopu Hubble’a
do obserwacji tranzytu,

00:08:47.770 --> 00:08:49.896
widzimy w ultrafiolecie

00:08:49.900 --> 00:08:53.570
większe mruganie
i mniej światła z gwiazdy,

00:08:53.570 --> 00:08:55.370
gdy planeta przysłania ją.

00:08:55.370 --> 00:08:58.660
Powodem tego może być
rozciągająca się dookoła planety

00:08:58.660 --> 00:09:00.056
atmosfera pełna wodoru,

00:09:00.060 --> 00:09:01.576
co czyni ją napuchniętą

00:09:01.580 --> 00:09:04.440
i blokuje więcej światła,
które można zobaczyć.

NOTE Paragraph

00:09:04.880 --> 00:09:07.770
Metoda ta pozwoliła
na odkrycie kilku egzoplanet

00:09:07.770 --> 00:09:12.050
doświadczających parowania atmosfer.

00:09:12.050 --> 00:09:13.810
Takie planety

00:09:13.810 --> 00:09:16.520
zwane są gorącymi jowszami.

00:09:16.520 --> 00:09:19.130
Są to planety gazowe jak Jowisz,

00:09:19.130 --> 00:09:21.900
jednak są znacznie bliżej swojej gwiazdy,

00:09:21.900 --> 00:09:23.200
sto razy bliżej niż Jowisz.

00:09:23.200 --> 00:09:26.320
Wzmożone podgrzewanie tego lekkiego,

00:09:26.320 --> 00:09:28.400
podatnego na ulatywanie gazu,

00:09:28.400 --> 00:09:32.250
dramatycznie zwiększa 
prędkości parowania atmosfer.

00:09:32.250 --> 00:09:36.890
W odróżnieniu od 180 kg wodoru
ulatującego z Ziemi w każdej minucie,

00:09:36.890 --> 00:09:38.170
planety te

00:09:38.170 --> 00:09:42.280
tracą pół miliarda kilogramów na minutę.

NOTE Paragraph

00:09:43.320 --> 00:09:47.650
Pojawia się pytanie,
czy w związku z tym planeta znika?

00:09:47.650 --> 00:09:49.690
Ludzie zastanawiali się nad tym

00:09:49.690 --> 00:09:51.530
podczas oglądania Układu Słonecznego.

00:09:51.530 --> 00:09:53.880
Planety bliżej Słońca są skaliste,

00:09:53.880 --> 00:09:56.850
natomiast te odleglejsze
są większe i gazowe.

00:09:56.850 --> 00:09:59.240
Czy gdyby Jowisz

00:09:59.240 --> 00:10:00.960
był blisko Słońca,

00:10:00.960 --> 00:10:02.610
straciłby cały gaz?

00:10:02.610 --> 00:10:05.690
Zaczynając od czegoś 
pokroju gorących jowiszy,

00:10:05.690 --> 00:10:08.520
nie można skończyć z czymś,
jak Ziemia czy Merkury.

00:10:08.520 --> 00:10:10.730
Zaczynając z czymś mniejszym,

00:10:10.730 --> 00:10:13.520
możliwe, że uciekłoby tyle gazu,

00:10:13.520 --> 00:10:15.690
by zauważyć tego istotny wpływ

00:10:15.690 --> 00:10:19.050
i by powstało coś zupełnie innego
niż było to na początku.

NOTE Paragraph

00:10:19.050 --> 00:10:20.970
Brzmi to dość ogólnikowo.

00:10:20.970 --> 00:10:23.536
Można myśleć o Układzie Słonecznym,

00:10:23.540 --> 00:10:26.330
jednak jaki ma to wpływ na Ziemię?

00:10:26.330 --> 00:10:28.130
W odległej przyszłości

00:10:28.130 --> 00:10:30.270
Słońce stanie się jaśniejsze.

00:10:30.270 --> 00:10:31.536
Gdy do tego dojdzie,

00:10:31.540 --> 00:10:34.880
ogrzewanie ze Słońca
będzie bardziej intensywne.

00:10:35.600 --> 00:10:39.110
Gaz będzie ulatywał z Ziemi w tempie,

00:10:39.110 --> 00:10:42.296
w jakim obecnie tracą go gorące jowisze.

00:10:42.300 --> 00:10:44.490
Można oczekiwać,

00:10:44.490 --> 00:10:46.570
w pewien sposób przyszykować się,

00:10:46.570 --> 00:10:48.400
że w dalekiej przyszłości

00:10:48.400 --> 00:10:51.200
Ziemia będzie podobna do Marsa.

00:10:51.200 --> 00:10:53.960
Wodór zostanie odłączony od wody

00:10:53.960 --> 00:10:56.400
i odleci w przestrzeń kosmiczną.

00:10:56.400 --> 00:11:00.520
Ziemia stanie się suchą,
czerwonawą planetą.

NOTE Paragraph

00:11:00.960 --> 00:11:03.786
Bez obaw, mamy więcej
niż kilka miliardów lat,

00:11:03.786 --> 00:11:05.056
by przygotować się.

NOTE Paragraph

00:11:05.060 --> 00:11:06.130
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:11:06.130 --> 00:11:08.970
Chcę byście byli świadomi sytuacji.

00:11:08.970 --> 00:11:10.240
To nie tylko przyszłość,

00:11:10.240 --> 00:11:13.490
parowanie atmosfer dzieje się cały czas.

00:11:13.490 --> 00:11:18.990
Kosmos i odległe planety
przynoszą wiele wspaniałych rzeczy.

00:11:18.990 --> 00:11:22.210
Badamy te planety,
by lepiej poznawać świat.

00:11:22.210 --> 00:11:26.920
Badając Marsa czy egzoplanety,
takie jak gorące jowisze,

00:11:26.920 --> 00:11:29.970
odkrywamy rzeczy, jak parowanie atmosfer,

00:11:29.970 --> 00:11:33.720
uczące nas wiele o naszej planecie.

NOTE Paragraph

00:11:33.720 --> 00:11:37.810
Następnym razem pomyślcie o tym,
mówiąc o kosmosie, jako o czymś odległym.

NOTE Paragraph

00:11:37.810 --> 00:11:39.050
Dziękuję.

NOTE Paragraph

00:11:39.050 --> 00:11:42.120
(Brawa)