Als je 's nachts naar de sterren kijkt,
is het verbazingwekkend wat je ziet.
Het is mooi.
Maar wat nog verbazingwekkender is,
is wat je niet ziet.
We weten nu
dat bij elke ster, of vrijwel elke ster,
een planeet zit,
en waarschijnlijk meerdere.
Dus wat dit plaatje je niet laat zien,
zijn alle planeten die we kennen
daar in het heelal.
Wanneer we denken aan planeten,
denken we snel aan dingen ver weg
die erg anders zijn
dan wat we hier kennen.
Maar hier zijn we op een planeet
en er zijn zo veel dingen
die verbazingwekkend zijn aan de Aarde
dat we oneindig ver zoeken
naar dingen die daarop lijken.
En tijdens onze zoektocht
vinden we verbazingwekkende dingen.
Maar ik wil jullie vertellen
over iets verbazingwekkends hier op Aarde.
En dat is dat per minuut
zo'n 180 kilo waterstof
en drie kilo helium
van de Aarde ontsnappen, het heelal in.
Deze gassen verdwijnen
en komen nooit meer terug.
Waterstof, helium en nog wat dingen
vormen samen de atmosfeer van de Aarde.
De atmosfeer is niet meer dan gassen
die deze dunne blauwe lijn vormen,
zoals hier te zien
vanaf het International Space Station
op een foto gemaakt door astronauten.
En deze ijle fineerlaag om onze planeet
is waardoor het leven hier goed gedijt.
Het beschermt onze planeet
tegen al te veel inslagen
van meteorieten en dergelijke.
En het is zo'n verbazingwekkend fenomeen
dat het feit dat het aan het verdwijnen is
je zorgen zou moeten baren.
Op z'n minst een beetje.
Ik bestudeer dit proces
van ontsnapping uit de atmosfeer.
Ontsnapping uit de atmosfeer
is niet specifiek iets van de Aarde.
Het is volgens mij
inherent aan planeet-zijn,
omdat planeten, niet alleen de Aarde
maar overal in het universum,
onderhevig kunnen zijn
aan ontsnapping uit de atmosfeer.
En de manier waarop dat gebeurt,
vertelt ons iets over de planeet zelf.
Als je denkt aan het zonnestelsel,
denk je wellicht aan dit plaatje.
En dan zeg je dat er acht planeten zijn,
of misschien negen.
Voor degenen die zich bij dit plaatje
ongemakkelijk voelen,
voeg ik wat toe.
(Gelach)
Met dank aan New Horizons
tellen we Pluto mee.
Voor het doel van deze talk
en het fenomeen
van ontsnapping uit de atmosfeer
is Pluto een planeet,
net zoals planeten om andere sterren
die we niet kunnen zien
ook planeten zijn.
Een fundamentele eigenschap van planeten
is dat het lichamen zijn
die bij elkaar gehouden worden
door zwaartekracht.
Het is een hoop materiaal
aan elkaar geklonterd
door deze aantrekkingskracht.
Deze lichamen zijn enorm groot
en hebben heel veel zwaartekracht.
Daardoor zijn ze rond.
Als je naar al deze planeten kijkt,
inclusief Pluto,
dan zijn ze rond.
Je kunt dus zien dat er zwaartekracht is.
Een andere eigenschap van planeten
kun je hier niet zien.
Dat is de ster, de Zon,
waar alle planeten
in het zonnestelsel omheen draaien.
En dat is de oorzaak
van ontsnapping uit de atmosfeer.
De reden dat sterren ontsnapping
uit de atmosfeer veroorzaken,
is dat sterren aan planeten
deeltjes en licht en warmte bieden
die de atmosfeer kunnen laten verdwijnen.
Als je denkt aan een heteluchtballon
of je kijkt naar deze foto
van lantaarns op een festival in Thailand,
kun je zien dat warme lucht
gassen naar boven laat gaan.
En als je genoeg energie en warmte hebt,
zoals onze Zon,
dan kan het gas, wat erg licht is
en alleen gebonden is door zwaartekracht,
ontsnappen naar het heelal.
Dit is wat ontsnapping
uit de atmosfeer veroorzaakt,
zowel op Aarde als op andere planeten --
dit samenspel tussen
opwarming door de ster
en het overwinnen
van de zwaartekracht van de planeet.
Ik heb je verteld dat dit gebeurt
met een snelheid van 180 kilo
per minuut voor waterstof
en drie kilo per minuut voor helium.
Maar hoe ziet dat er dan uit?
Al in de jaren 80
fotografeerden we de Aarde
in het ultraviolette spectrum met
de Dynamic Explorer-satelliet van NASA.
Deze twee foto's van de Aarde
laten zien hoe de gloed
van ontsnappend waterstof eruitziet.
Dat is de rode gloed.
Je kunt ook andere dingen zien,
zoals zuurstof en stikstof
in dat witte schijnsel
in de ring met het noorderlicht
en ook wat slierten bij de evenaar.
Dit zijn foto's
die onomstotelijk laten zien
dat onze atmosfeer niet alleen
gebonden is aan ons hier op Aarde,
maar dat het ver het heelal in gaat.
En in een alarmerend tempo.
Niet alleen de Aarde
heeft last van deze ontsnappingen.
Mars, onze directe buur,
is veel kleiner dan de Aarde
en heeft veel minder zwaartekracht
waarmee het de atmosfeer vast kan houden.
Mars heeft een atmosfeer,
maar die is veel dunner
dan die van de Aarde.
Kijk maar naar het oppervlak.
Je ziet kraters die erop wijzen
dat er geen atmosfeer was
die de inslagen kon voorkomen.
We zien ook dat het de 'rode planeet' is.
Ontsnapping uit de atmosfeer
heeft er mede toe geleid
dat Mars rood is.
Dat is omdat we denken
dat Mars een natter verleden kent.
Wanneer water genoeg energie krijgt,
valt het uiteen in waterstof en zuurstof.
Waterstof is zo licht
dat het naar het heelal ontsnapte
en de zuurstof die overbleef,
liet de grond oxideren of roesten
waardoor we nu
de bekende rode kleur hebben.
We kunnen foto's van Mars bekijken
en concluderen dat sprake is
van ontsnapping uit de atmosfeer,
maar NASA heeft nu een sonde op Mars,
de MAVEN-satelliet,
die de ontsnapping uit de atmosfeer
daadwerkelijk onderzoekt.
MAVEN staat voor
'Mars Atmosphere and Volatile Evolution'.
De eerste foto's zijn vergelijkbaar
met wat we op Aarde zien.
We weten al lang
dat Mars atmosfeer verliest.
Toch blijven de foto's indrukwekkend.
Hier zie je in het rood de omvang van Mars
en in het blauw de waterstof die ontsnapt.
De waterstof komt tot tien keer verder
dan de grootte van de planeet.
Ver genoeg om niet langer
gebonden te zijn aan de planeet.
Het ontsnapt het heelal in.
Dit helpt om vermoedens te bevestigen,
bijvoorbeeld waarom Mars rood is
door het ontsnapte waterstof.
Maar waterstof is niet
het enige gas dat ontsnapt.
Ik noemde al helium op Aarde,
en zuurstof en stikstof.
MAVEN laat ons ook
het zuurstofverlies op Mars zien.
Omdat zuurstof zwaarder is dan waterstof
gaat het minder ver weg,
maar het ontsnapt wel.
Je ziet dat de zuurstof ook
buiten de rode cirkel is.
Dat we ontsnapping uit de atmosfeer
niet alleen bij onze eigen planeet zien
maar ook bij andere planeten,
stelt ons in staat om te leren
over het verleden van planeten.
Maar ook over planeten in het algemeen
en over de toekomst van de Aarde.
We kunnen leren over de toekomst
door planeten te onderzoeken
die we niet kunnen zien.
Voordat ik daar verder op inga,
waarschuw ik jullie dat ik van Pluto
niet zulke mooie foto's kan laten zien,
simpelweg omdat we die nog niet hebben.
Maar de New Horizons-missie bestudeert nu
de ontsnapping uit de atmosfeer bij Pluto.
Dus hou het in de gaten.
De planeten waar ik het over wil hebben,
zijn de overgaande exoplaneten.
Elke planeet die om een ster draait
anders dan onze Zon
wordt een exoplaneet genoemd.
En de planeten die we 'overgaand' noemen,
hebben als kenmerk
dat als je naar de ster kijkt,
deze knippert.
De oorzaak van het knipperen
is dat er planeten voorlangs gaan,
waardoor die planeten
het licht van de ster blokkeren
wat wij als knipperen zien.
Door de nachtelijke hemel af te speuren
op zoek naar knipperende sterren,
kunnen we planeten vinden.
Op deze manier hebben we
al ruim 5.000 planeten ontdekt
in onze eigen Melkweg
en we weten dat er nog veel meer zijn.
Als we kijken naar het licht
van deze sterren,
zien we dus niet de planeet zelf,
maar wel het wegvallen van licht.
Het licht vermindert
als de planeet voor de ster staat
en dat is het knipperen
wat we zojuist zagen.
We kunnen niet alleen
de planeten opsporen,
maar ook de verschillende
golflengten van het licht.
We kunnen ook naar de Aarde en naar Mars
kijken vanuit het ultraviolette spectrum.
Als we met de Hubble Space-telescoop
kijken naar de overgaande exoplaneten,
zien we in het ultraviolette spectrum
een veel nadrukkelijker knipperen,
veel minder licht van de ster
wanneer de planeet er voorlangs gaat.
We denken dat dit komt doordat er
een vergrote atmosfeer van waterstof
om de planeet zit,
waardoor deze opgezwollen lijkt
en meer licht blokkeert.
Met deze techniek hebben we
meerdere overgaande exoplaneten ontdekt
die onderhevig zijn aan
ontsnapping uit de atmosfeer.
Sommige van deze planeten
kunnen we hete Jupiters noemen,
omdat het gasplaneten zijn zoals Jupiter.
Maar ze staan erg dicht bij hun ster,
zo'n honderd keer dichterbij dan Jupiter.
Omdat er zoveel lichtgewicht gas is
dat kan ontsnappen
en door de opwarming van de zon,
heeft de ontsnapping uit de atmosfeer
een rampzalige snelheid.
In tegenstelling tot de waterstof die met
180 kilo per minuut ontsnapt aan de Aarde,
gaat het bij deze planeten
om ruim een half miljard kilo
waterstof per minuut.
Je vraagt je misschien af of dat
het einde van die planeten betekent.
Dat is de vraag die we ons ook stelden
toen we naar ons zonnestelsel keken,
omdat planeten dicht bij de Zon
rotsachtig zijn
en planeten verder weg
groter zijn en meer gas hebben.
Kan een planeet begonnen zijn als Jupiter
en al het gas verloren zijn?
We denken dat als je
iets als een hete Jupiter hebt,
dat niet een Mercurius of Aarde wordt.
Maar als je begint met iets kleiners,
is het mogelijk dat zoveel gas ontsnapt
dat je iets heel anders overhoudt.
Dit klinkt allemaal algemeen
en het is aardig om na te denken
over het zonnestelsel,
maar wat heeft het te maken
met ons op Aarde?
In de verre toekomst
wordt de Zon feller.
Wanneer dat gebeurt,
wordt de warmte die we
krijgen van de Zon erg hevig.
Op dezelfde manier als dat nu
gas wegstroomt van een hete Jupiter,
zal gas dan ontsnappen van de Aarde.
Waar we dus naar kunnen uitkijken,
of ons in ieder geval
op kunnen voorbereiden,
is het feit dat in de toekomst
de Aarde meer op Mars gaat lijken.
Onze waterstof, van water dat uiteen valt,
zal sneller het heelal in ontsnappen
en dan blijven we over
met een droge rode planeet.
Wees gerust, dat duurt
nog wel een paar miljard jaar,
dus we hebben tijd voor voorbereidingen.
(Gelach)
Maar ik wil dat je weet
wat er aan de hand is.
Niet alleen in de toekomst, maar
ontsnapping uit de atmosfeer gebeurt nu.
Je hoort over indrukwekkende wetenschap
die zich afspeelt in het heelal
en over planeten heel ver weg.
We onderzoeken die planeten
om over hun wereld te leren.
Maar terwijl we leren over Mars
of exoplaneten zoals hete Jupiters,
ontdekken we dingen
als ontsnapping uit de atmosfeer,
die ons veel leren
over onze eigen planeet, de Aarde.
Realiseer je dat, wanneer je weer eens
denkt dat het heelal ver weg is.
Dankjewel.
(Applaus)