1
00:00:10,883 --> 00:00:14,860
Địa lý hành tinh của chúng ta 
biến đổi liên tục.

2
00:00:14,860 --> 00:00:19,914
Mỗi lục địa đã trôi dạt liên tục và 
va chạm một hoặc nhiều mảng kiến tạo khác,

3
00:00:19,914 --> 00:00:22,890
biến đổi khá nhanh chóng theo thời gian.

4
00:00:22,890 --> 00:00:25,013
Hôm nay, chúng ta sẽ tập trung vào Bắc Mỹ

5
00:00:25,013 --> 00:00:27,358
và cách mà quang cảnh và các đặc trưng
quen thuộc

6
00:00:27,358 --> 00:00:31,354
xuất hiện trong hàng trăm triệu năm qua.

7
00:00:31,354 --> 00:00:35,112
Câu chuyện của chúng tôi bắt đầu 
vào khoảng 750 triệu năm trước.

8
00:00:35,112 --> 00:00:38,480
Khi siêu lục địa Rodinia trở nên
không ổn định,

9
00:00:38,480 --> 00:00:42,395
nó nứt dọc theo phía mà nay là
bờ biển phía tây Bắc Mỹ

10
00:00:42,395 --> 00:00:44,757
và tạo ra đại dương Panthalassa.

11
00:00:44,757 --> 00:00:48,193
Bạn đang nhìn thấy 1 lục địa tổ tiên
gọi là Laurentia,

12
00:00:48,193 --> 00:00:51,357
được hình thành trong 
hơn vài trăm triệu năm sau

13
00:00:51,357 --> 00:00:55,983
khi mà các chuỗi đảo va chạm với nó
và tạo ra 1 vùng đất rộng lớn.

14
00:00:55,983 --> 00:00:58,820
Chúng ta hiện đang ở thời điểm 
400 triệu năm trước.

15
00:00:58,820 --> 00:01:03,077
Xa bờ phía đông ngày nay, mảng kiến tạo
Châu Phi to lớn dần dịch về phía tây,

16
00:01:03,077 --> 00:01:05,728
che lấp đại dương cổ Iapetus.

17
00:01:05,728 --> 00:01:10,446
Cuối cùng nó va vào Laurentia
vào khoảng 250 triệu năm

18
00:01:10,446 --> 00:01:13,726
để hình thành 1 siêu lục địa khác 
là Pangea.

19
00:01:13,726 --> 00:01:16,230
Áp suất lan rộng tạo ra những vết nứt
và nếp gấp,

20
00:01:16,230 --> 00:01:20,071
chồng các tảng đá lên nhau tạo thành
dãy núi Appalachian.

21
00:01:20,071 --> 00:01:22,365
Hãy tiến nhanh hơn 1 chút.

22
00:01:22,365 --> 00:01:25,545
Khoảng 100 triệu năm sau, Pangea gãy đôi,

23
00:01:25,545 --> 00:01:27,948
mở ra vùng phía nam Đại Tây Dương

24
00:01:27,948 --> 00:01:31,942
giữa mảng kiến tạo mới Bắc Mỹ 
và mảng kiến tạo Châu Phi.

25
00:01:31,942 --> 00:01:33,224
Chúng ta đi tiếp,

26
00:01:33,224 --> 00:01:35,757
và giờ là mảng kiến tạo 
đang trôi về phía đông - Farallon

27
00:01:35,757 --> 00:01:38,507
hội tụ với bờ biển phía tây ngày nay.

28
00:01:38,507 --> 00:01:43,014
Vận mệnh lớn lao hơn của mảng Farallon
khiến nó chìm dưới đáy Bắc Mỹ.

29
00:01:43,014 --> 00:01:44,580
Đây được gọi là sự hút chìm,

30
00:01:44,580 --> 00:01:48,041
và nó làm tràn nước vào lớp vỏ
đầy nham thạch

31
00:01:48,041 --> 00:01:50,956
Điều đó khiến
macma tan chảy dễ dàng hơn

32
00:01:50,956 --> 00:01:54,425
và làm nó tràn lên mảng kiến tạo
Bắc Mỹ nằm phía trên.

33
00:01:54,425 --> 00:01:58,007
Từ một tầng ngầm, macma đã nổi lên trên

34
00:01:58,007 --> 00:02:01,038
và theo đó là 1 chuỗi núi lửa phun trào.

35
00:02:01,038 --> 00:02:04,193
Dung nham vẫn nằm sâu dưới lòng đất 
thì nguội dần,

36
00:02:04,193 --> 00:02:07,041
kết tinh thành đá cứng,

37
00:02:07,041 --> 00:02:10,788
bao gồm đá granite mà giờ được tìm thấy
ở công viên quốc gia Yosemite

38
00:02:10,788 --> 00:02:12,756
và ở dãy núi Sierra Nevada.

39
00:02:12,756 --> 00:02:14,727
Chúng ta sẽ quay lại đó sau.

40
00:02:14,727 --> 00:02:17,038
Giờ, là 85 triệu năm trước.

41
00:02:17,038 --> 00:02:19,767
Mảng kiến tạo Farallon trở nên thoải hơn,

42
00:02:19,767 --> 00:02:24,044
khiến cho núi lửa trải dài về phía đông
và cuối cùng ngừng lại.

43
00:02:24,044 --> 00:02:26,165
Khi mảng Farallon chìm xuống,

44
00:02:26,165 --> 00:02:28,136
nó ép lên vùng Bắc Mỹ,

45
00:02:28,136 --> 00:02:30,726
đẩy các rặng núi như núi dãy Rockies lên,

46
00:02:30,726 --> 00:02:33,884
trải rộng ra hơn 3000 dặm.

47
00:02:33,884 --> 00:02:37,916
Không lâu sau đó, mảng kiến tạo Á - Âu
tách khỏi Bắc Mỹ,

48
00:02:37,916 --> 00:02:40,226
mở ra Bắc Đại Tây Dương.

49
00:02:40,226 --> 00:02:41,945
Chúng ta sẽ lại tiến nhanh 1 chút.

50
00:02:41,945 --> 00:02:44,725
Cao nguyên Colorado giờ được nâng lên,

51
00:02:44,725 --> 00:02:47,763
dường như là do sự kết hợp của dòng chảy
hướng lên của lớp vỏ

52
00:02:47,763 --> 00:02:50,540
và 1 mảng Bắc Mỹ dày.

53
00:02:50,540 --> 00:02:55,008
Hàng ngàn năm sau đó, sông Colorado 
cũng sẽ khoét sâu vào cao nguyên này

54
00:02:55,008 --> 00:02:57,134
tạo nên
hẻm núi Grand Cayon huyền thoại

55
00:02:57,134 --> 00:03:03,039
30 triệu năm trước, phần lớn mảng Farallon
chìm dưới phần vỏ,

56
00:03:03,039 --> 00:03:06,790
chỉ để lại những góc nhỏ vẫn đang chìm dần

57
00:03:06,790 --> 00:03:09,788
Mảng Thái Bình Dương và mảng Bắc Mỹ
cùng hội tụ

58
00:03:09,788 --> 00:03:13,637
và hình thành 1 ranh giới mới
gọi là đứt gãy San Andreas.

59
00:03:13,637 --> 00:03:16,666
Tại đây, Bắc Mỹ di chuyển về phía nam,

60
00:03:16,666 --> 00:03:20,039
trượt ngược lại mảng Thái Bình Dương
di dời về phía bắc.

61
00:03:20,039 --> 00:03:22,946
Ranh giới mảng kiến tạo này vẫn tồn tại
đến ngày nay,

62
00:03:22,946 --> 00:03:25,544
và dịch chuyển khoảng 30 mm mỗi năm

63
00:03:25,544 --> 00:03:28,916
có khả năng gây ra những trận động đất
khủng khiếp.

64
00:03:28,916 --> 00:03:32,193
San Andrea cũng kéo phía tây Bắc Mỹ ra

65
00:03:32,193 --> 00:03:34,506
qua 1 khu vực nứt gãy rộng lớn.

66
00:03:34,506 --> 00:03:38,666
Miền mở rộng này được gọi là Xứ Lòng Chảo
và Rặng Núi,

67
00:03:38,666 --> 00:03:40,568
và thông qua nâng địa hình và xói mòn,

68
00:03:40,568 --> 00:03:46,198
đã góp phần làm lộ ra đá granite ẩn dưới
công viên Yosemite và dãy Sierra Nevada,

69
00:03:46,198 --> 00:03:49,320
15 triệu năm nữa trôi qua,

70
00:03:49,320 --> 00:03:54,383
và macma từ lớp vỏ ăn mòn tạo ra 1 cái hố
khổng lồ ở phía tây Bắc Mỹ,

71
00:03:54,383 --> 00:03:57,452
phun trào lên mặt đất theo chu kì.

72
00:03:57,452 --> 00:04:00,819
Ngày nay, chảo lửa này tạo ra
1 siêu núi lửa vẫn đang hoạt động

73
00:04:00,819 --> 00:04:03,360
bên dưới công viên quốc gia Yellowstone.

74
00:04:03,360 --> 00:04:07,914
Nó đã không phun trào trong 174,000 năm
vừa qua,

75
00:04:07,914 --> 00:04:08,919
nhưng nếu hoạt động,

76
00:04:08,919 --> 00:04:12,509
sức mạnh kinh hoàng của nó có thể reo rắc
tro tàn lên hầu hết lục địa

77
00:04:12,509 --> 00:04:16,039
nhuộm đen bầu trời và đe dọa
sự sống nhân loại.

78
00:04:16,039 --> 00:04:19,007
Siêu núi lửa Yellowstone chỉ là 1 ví dụ

79
00:04:19,007 --> 00:04:22,832
nhắc nhở rằng trái đất vẫn luôn tiếp tục
sục sôi bên dưới chân chúng ta.

80
00:04:22,832 --> 00:04:26,443
Các mảng kiến tạo di động khiến hành tinh
luôn trong trạng thái dao động.

81
00:04:26,443 --> 00:04:28,887
Trong vài trăm triệu năm tới,

82
00:04:28,887 --> 00:04:32,511
ai mà biết được quang cảnh của Bắc Mỹ
sẽ thay đổi như nào.

83
00:04:32,511 --> 00:04:36,072
Bởi lục địa này vẫn đang chầm chậm
thay đổi thành những thứ mới mẻ,

84
00:04:36,072 --> 00:04:40,072
chỉ có thời gian địa chất mới có thể 
trả lời được.