WEBVTT

00:00:06.142 --> 00:00:07.301
Herkese merhaba!

00:00:07.325 --> 00:00:09.100
Karşılaştırmalı anatomi uzmanıyım.

00:00:09.124 --> 00:00:10.960
Karşılaştırmalı anatomi uzmanı,

00:00:10.960 --> 00:00:13.997
birçok farklı hayvanın vücut yapıları 
üzerinde çalışan kişidir.

00:00:14.021 --> 00:00:15.910
Benim favori hayvanım ise balinalar.

00:00:15.910 --> 00:00:18.493
Balinalarla çalışmayı seviyorum
çünkü çok ilginçler.

00:00:18.493 --> 00:00:21.461
Su yaşamında 
eşsiz bir habitata uyum sağlıyorlar.

00:00:21.485 --> 00:00:24.779
Size anlatacağım şey ise, balinaların
yüzlerinden gaz çıkararak

00:00:24.803 --> 00:00:27.860
nasıl ses çıkardıkları.

00:00:27.872 --> 00:00:30.743
Bildiğiniz gibi gaz çıkarmayı
hava boşluğuyla yapıyorlar;

00:00:30.767 --> 00:00:32.102
havayı şöyle çıkarıyorlar

00:00:32.126 --> 00:00:34.378
ama havayı birçok farklı 
şekilde kullanıyorlar.

00:00:34.378 --> 00:00:37.118
Ses üretiminde kullanıyorlar 
ki bunun üzerinde duracağım

00:00:37.118 --> 00:00:40.754
ama baloncuk oluşturmamak için havayı 
kan dolaşımından uzak tutmak gibi

00:00:40.754 --> 00:00:43.166
havayı kullandıkları
diğer şeyleri de çalışıyorum,

00:00:43.166 --> 00:00:46.236
ki bu insan skuba dalgıçları
basınç hastalığına yakalanınca olur.

00:00:46.236 --> 00:00:47.294
Ben bu hayvanların

00:00:47.294 --> 00:00:50.221
gaz çıkarma sesi hikâyesiyle 
başlamak istiyorum.

00:00:50.221 --> 00:00:53.721
Bu hikâye, balinalara bakmanın 
ne kadar zor olduğunu anlamakla başlıyor

00:00:53.745 --> 00:00:56.364
çünkü su altında yaşıyorlar
ve gerçekten büyükler,

00:00:56.388 --> 00:00:58.206
bu yüzden incelemesi zor hayvanlar.

00:00:58.230 --> 00:01:00.917
Bu fotoğrafta--
ortadaki hayvanı görüyor musunuz?

00:01:00.941 --> 00:01:03.827
Bu çoktan bir otobüs büyüklüğüne 
ulaşmış bir bebek balina!

00:01:03.851 --> 00:01:06.549
Balinalara bakmaya
başlarının tepesinden başlayın,

00:01:06.573 --> 00:01:08.859
çünkü burunları dâhili şnorkel gibi

00:01:08.883 --> 00:01:10.419
başlarının tepesinde.

00:01:10.443 --> 00:01:12.304
Onunla nefes alırlar çünkü memeliler

00:01:12.304 --> 00:01:14.028
ve memeliler hava ile nefes alırlar.

00:01:14.062 --> 00:01:17.459
Burunları böyle kısarmış gibi 
açılıp kapanabilir.

00:01:17.516 --> 00:01:20.862
Görebileceğiniz gibi alt çerçevede 
kırmızı okların olduğu yerde açık.

00:01:20.862 --> 00:01:23.006
Tüm balinaların 
iki burun deliği olmayabilir.

00:01:23.006 --> 00:01:25.493
Balinalar, yunus
ve domuz balığı gruplarını da içerir

00:01:25.493 --> 00:01:27.975
ve yunuslar ve domuz balığının, 
küçük balinaların,

00:01:27.999 --> 00:01:30.333
sadece başlarının tepesinde 
bir burun deliği var

00:01:30.357 --> 00:01:32.606
ve özünde bu şekildeki 
üst dudaklarını alarak

00:01:32.606 --> 00:01:35.609
ve burunlarının üstünde 
geri döndürerek, bunun gibi,

00:01:35.633 --> 00:01:38.872
burun deliklerini açıp kapatırlar.

00:01:38.896 --> 00:01:41.054
Bu şekilde burunlarını açıp kapatırlar.

00:01:41.078 --> 00:01:43.054
Yani ses çıkardıklarında yaptıkları şey

00:01:43.054 --> 00:01:45.127
basit olarak ağızla 
gaz çıkarma sesi yapmak

00:01:45.127 --> 00:01:47.690
(Gaz çıkarma sesi)
ki bu biraz gaz çıkarmak gibi, değil mi?

00:01:47.714 --> 00:01:49.874
New York'ta dediğimiz gibi
Bronx kahkahası.

00:01:49.898 --> 00:01:51.223
Bunu yapma şekilleri

00:01:51.247 --> 00:01:54.175
o büyük dolgun bir dudağın
büyük dolgun şeklini alarak

00:01:54.199 --> 00:01:56.201
ki bunu bu fotoğrafta da görebilirsiniz,

00:01:56.225 --> 00:01:58.749
ki bu yunusun kafasının 
ortasında bulunabilir

00:01:58.773 --> 00:02:01.161
o büyük dolgun dudak büyük sarı bir alan

00:02:01.185 --> 00:02:04.448
ve onu burunlarının tepesinde 
ileri geri yuvarlarlar

00:02:04.472 --> 00:02:05.757
böylece titretirler

00:02:05.781 --> 00:02:08.126
tıpkı bir balondan dışarı
hava vermek

00:02:08.150 --> 00:02:10.087
ve onun garip titreşim sesi gibi.

00:02:10.111 --> 00:02:12.855
Bu gürültü yaptıklarında çıkan 
çıkardıkları ses

00:02:12.879 --> 00:02:13.899
(Titreşim sesi)

00:02:13.923 --> 00:02:16.371
Duydunuz mu? 
Kamerayı görünce tekrar yapacak.

00:02:16.395 --> 00:02:17.410
(Titreşim sesi)

00:02:17.410 --> 00:02:19.222
Su altında gaz sesi çıkarma sesi gibi.

00:02:19.222 --> 00:02:22.276
Bu yunusun asıl yaptığı şeyse ekolokasyon.

00:02:22.300 --> 00:02:24.389
Seri şekilde titreşimler yapar

00:02:24.413 --> 00:02:26.702
ve bunu yarasa sonarları gibi kullanır.

00:02:26.726 --> 00:02:29.558
Bir yarasa radar kullanır
ama su altında bu sonar olur.

00:02:29.582 --> 00:02:33.247
Yani bu hayvan dünyasını 
sesle görmek için sonar kullanır.

00:02:33.271 --> 00:02:36.086
Bunun nasıl çalıştığını anlamak için
bir ses sisteminin

00:02:36.110 --> 00:02:39.284
ses arttırıcılarına bakmanız gerek.

00:02:39.308 --> 00:02:41.863
Küçük dişli balinalar 
basit olarak "tiz hoparlörler"

00:02:41.887 --> 00:02:44.183
ve ses ileri geri hareket eden
o küçük burundan

00:02:44.183 --> 00:02:46.950
ve alınlarından gelir.

00:02:46.974 --> 00:02:49.594
Ama büyük balinalar 
ses arttırıcı sistemdeki

00:02:49.618 --> 00:02:52.181
büyük "bas hoparlörler" gibiler.

00:02:52.205 --> 00:02:55.236
Olan ise sesleri boğazlarından geliyor.

00:02:55.260 --> 00:02:57.380
Yani balina sesi çıkarmaya çalışırsanız--

00:02:57.404 --> 00:03:00.785
şimdi bir ses yapın ve "ahhhhh" deyin.

00:03:00.809 --> 00:03:03.897
Tamam, şimdi elinizi boğazınıza koyun,
adem elmanıza koyun.

00:03:03.921 --> 00:03:06.043
Bir titreşim hissediyor musunuz?

00:03:06.067 --> 00:03:07.978
Bu sizin için kaybedilmiş enerji,

00:03:08.002 --> 00:03:10.439
çünkü bu sizin 
iletişim kurma şekliniz değil.

00:03:10.463 --> 00:03:11.916
Dudaklarınızla yapıyorsunuz.

00:03:11.940 --> 00:03:14.757
Su altındayken ağzınızı açarsanız
kimse sizi duymaz.

00:03:14.781 --> 00:03:18.249
Bu enerjiyi alıp 
su altında büyütebilmelisiniz.

00:03:18.249 --> 00:03:19.484
Balinaların yaptığı bu.

00:03:19.484 --> 00:03:21.055
Onların sesini duyduğunuzda--

00:03:21.079 --> 00:03:22.392
(Cızırtılı ses)

00:03:22.416 --> 00:03:25.202
balondaki havayı gıcırdatmanız gibi.

00:03:25.226 --> 00:03:27.106
Yani birçok cızırtı sesi duyarlar

00:03:27.130 --> 00:03:28.606
ama aynı zamanda bu ses vardır:

00:03:28.630 --> 00:03:30.543
(Titreşim sesi)

00:03:30.567 --> 00:03:32.621
Gaz çıkarma sesi gibi, değil mi?

00:03:32.645 --> 00:03:36.013
Sanki boğazında şamatalı 
bir minder varmış gibi.

00:03:36.037 --> 00:03:38.425
Peki bir balinanın 
ne yaptığını nasıl bilirsiniz?

00:03:38.425 --> 00:03:42.371
Kumsalda ölen, karaya oturmuş 
balinalardan bize gelenleri araştırıyoruz.

00:03:42.649 --> 00:03:45.202
Yunus ve domuz balıkları gibi 
küçük balinalar kolay;

00:03:45.202 --> 00:03:46.712
onları laboratuvara alabiliriz.

00:03:46.736 --> 00:03:49.649
Büyük balinalarda ise-- 
laboratuvarı balinaya götürmek lazım.

00:03:49.673 --> 00:03:51.355
Bunun görünüşü böyle.

00:03:51.379 --> 00:03:54.114
Ben ortadaki kırmızı başlıklıyım.

00:03:54.138 --> 00:03:55.296
Uzun bir insan değilim,

00:03:55.296 --> 00:03:58.107
balinanın yanımda 
nasıl göründüğünü karşılaştırabilirsiniz.

00:03:58.107 --> 00:03:59.362
Balina 19,8 m uzunluğunda.

00:03:59.386 --> 00:04:02.123
Benim neşterim burada 
kenardaki küçük araç.

00:04:02.147 --> 00:04:05.521
Ucunda bıçak olan hokey çubuğuna benziyor.

00:04:05.545 --> 00:04:08.510
Balina kesimi yapmak çok zor bir süreç.

00:04:08.534 --> 00:04:10.493
Cidden işin içine girmek lazım.

00:04:10.517 --> 00:04:13.238
Sanki büyük kanlı inşaat alanı gibi.

00:04:13.262 --> 00:04:16.378
Kask giyip 
ağır makinalarla çalışıyorsunuz.

00:04:16.563 --> 00:04:17.896
Bu arada bu durumda

00:04:17.920 --> 00:04:20.738
bu mavi balinanın ses kutusu.

00:04:20.762 --> 00:04:21.913
Sadece ses kutusu.

00:04:21.937 --> 00:04:24.865
Benim boyum 1,52 m -- 
o ise gördüğünüz gibi 3,65 uzunlukta.

00:04:24.889 --> 00:04:26.373
Ne olduğunu nasıl biliyoruz?

00:04:26.397 --> 00:04:28.461
Ses kutusuna ya da gırtlağına bakar

00:04:28.485 --> 00:04:31.426
ve şunu görürüz-- bu bebek 
bir balinaya ait çünkü daha küçük.

00:04:31.450 --> 00:04:34.124
Maviyle çizdiğim u-şeklindeki şeye bakın.

00:04:34.148 --> 00:04:35.729
Bu titreşen kısım.

00:04:35.753 --> 00:04:37.376
Bizim ses tellerimiz gibi.

00:04:37.400 --> 00:04:40.004
Oraya elimi koyduğumda, 
mavi kolun olduğu yere,

00:04:40.004 --> 00:04:42.011
altında bir torba olduğunu görebilirsiniz.

00:04:42.011 --> 00:04:43.313
Bu şamatalı minder.

00:04:43.337 --> 00:04:45.344
Bu hava balonu ya da balon.

00:04:45.368 --> 00:04:47.008
Bu hayvanların yaptığı şey--

00:04:47.032 --> 00:04:50.001
ve boğazında büyük siyah bir balon 
olduğunu görebilirsiniz

00:04:50.025 --> 00:04:52.096
mavi sindirim kanalının

00:04:52.120 --> 00:04:54.927
açık mavi solunum kanalıyla buluştuğu yer

00:04:54.951 --> 00:04:56.957
ve sağda ortada siyah torba var.

00:04:56.981 --> 00:04:59.569
Hayvanlar bu torbayı kullanarak 
sesleri çıkarıyorlar.

00:04:59.593 --> 00:05:01.788
Bunu titreştirip gönderiyorlar.

00:05:01.812 --> 00:05:05.365
Küçük dişli balinaların da hava 
torbaları var; hepsi kafalarının üstünde,

00:05:05.365 --> 00:05:06.644
yani boş kafalılar gibi.

00:05:06.668 --> 00:05:08.809
Bunu olabildiği kadar hava yakalayıp

00:05:08.809 --> 00:05:11.298
daldıklarında aşağıya 
götürmek için kullanıyorlar

00:05:11.298 --> 00:05:13.021
çünkü dalınca basınç artar

00:05:13.045 --> 00:05:15.761
ve o zaman mümkün olan hava hacmi azalır.

00:05:15.785 --> 00:05:16.937
Fakat en önemlisi,

00:05:16.961 --> 00:05:20.257
bu torbanın olmasıyla kullanıp 
geri dönüştürdükleri hava mümkün

00:05:20.281 --> 00:05:22.008
çünkü hava değerli bir mal.

00:05:22.032 --> 00:05:25.050
Daha fazla almak için 
yüzeye gitmek istemezsin.

00:05:25.074 --> 00:05:27.768
Yani eğer balinaysanız, 
su altında ses yaptığınızda --

00:05:27.792 --> 00:05:30.332
"ahhh" diye ses yaptığınızı duyalım.

00:05:30.356 --> 00:05:32.980
Balinalar ağızlarını kapalı tutarlar, 
"ahhhmm" diyelim.

00:05:33.509 --> 00:05:35.189
Hepiniz geveliyorsunuz, değil mi?

00:05:35.213 --> 00:05:37.514
Balinalar burunlarını 
kapalı tutup "mmmm" der.

00:05:37.538 --> 00:05:38.688
(Ses yaparlar)

00:05:38.863 --> 00:05:40.387
Ne oldu?

00:05:40.411 --> 00:05:43.084
Burnunuzu kapatırsanız 
artık ses çıkaramazsınız,

00:05:43.108 --> 00:05:44.933
çünkü sistemi baskıladınız.

00:05:44.957 --> 00:05:48.567
Hava keseleri olan balinalar 
sistemi baskılamazlar,

00:05:48.591 --> 00:05:50.669
yani hava akımı devam eder

00:05:50.693 --> 00:05:52.971
ve eğer burnunuzun sonunda kese olsaydı,

00:05:52.995 --> 00:05:55.003
havanın akmasına izin verirdiniz.

00:05:55.027 --> 00:05:56.603
Umarım bunu beğendiniz.

00:05:56.627 --> 00:05:59.438
Karşılaştırmalı anatomi uzmanları 
geçinmek için bunu yapar.

00:05:59.438 --> 00:06:01.113
Hayvanların yapılarını inceleriz.

00:06:01.137 --> 00:06:03.962
Taklit etmeye uğraşırız; 
insan durumlarına tekrar koyarız,

00:06:03.986 --> 00:06:06.977
koruma cihazları için 
yeni teknolojiler yapabiliriz

00:06:07.001 --> 00:06:09.845
veya bu garip çevreleri 
taklit eden insan hastalıkları için

00:06:09.845 --> 00:06:12.275
ilaçlara yeni işleyişler bile yapabiliriz.

00:06:12.299 --> 00:06:14.145
Umarım bunu sevdiniz. Teşekkürler.

00:06:14.169 --> 00:06:15.319
(Alkış)