"Kuğu Gölü"nün üçüncü perdesinde,
Siyah Kuğu sonu gelmez görünen
bir dizi dönüşü başarıyla tamamlar.
"Point"teki tek ayağı üzerinde
inip kalkarak
kendi etrafında döner,
döner ve döner, 32 kere.
Bu, baledeki en zor sekanslardan biridir
ve o otuz saniye boyunca
Siyah Kuğu, sürekli hareket hâlinde
olan bir "topaç insan" gibidir.
Bu olağanüstü dönüşlere
"fouetté"ler denir,
Fransızca'da çırpılmış
anlamına gelir,
dansçının durmadan hızla dönme
yeteneğini betimler.
Peki fouetté'ye şaşırırken bu olayın
fiziğini de çözebilir miyiz?
Dansçı fouetté'ye ayağını itip
dönme momenti sağlayarak başlar.
Ama zor kısmı dönmeyi sürdürmektir.
Döndükçe,
point ayakkabısı ve yer arasındaki
ve kısmen vücuduyla hava
arasındaki sürtünme,
momentini azaltır.
Peki öyleyse dönmeye nasıl
devam ediyor?
Her dönüş arasında,
dansçı bir an için durur
ve seyirciye döner.
Destekleyen ayağı düzleşir
ve tekrar point'e yükselirken döner,
ayağıyla yere basarak
küçük bir miktar
yeni dönme momenti yaratır.
Aynı zamanda kolları da dengesini
korumak için açılır.
Dönüşler ağırlık merkezi sabit
kaldığında en etkilidir
ve yetenekli bir dansçı
bu süreçte dönme aksını dik tutabilir.
Açılmış kollar ve dönme momenti
sağlayan ayak
fouetté'nin sürdürülmesini sağlar.
Ama anlık duraklamayı fark
etmememizin asıl sırrı ve nedeni
diğer ayağın hareketinin
hiç durmamasıdır.
Anlık duraklaması sırasında,
dansçının havadaki bacağı
önden yana doğru giderek düzleşir,
sonra tekrar dizine doğru kıvrılır.
Bu bacak harekette kalarak
dönüşün momentinin bir kısmını depolar.
Bacak tekrar vücuda çekildiğinde
depolanmış olan moment tekrar
dansçının gövdesine aktarılır
ve dansçı tekrar point'e yükseldiğinde
ona itici bir kuvvet sağlar.
Balerin her dönüşle bacağını
uzatıp geri çektikçe
moment bacak ve gövde
arasında gidip gelir,
balerini hareket hâlinde tutar.
Gerçekten hünerli bir balerin, iki yolla
her bacak uzatıştan birden
fazla dönüş çıkarabilir.
Birincisi, bacağını daha erken uzatabilir.
Bacak ne kadar uzun süre uzatılırsa
o kadar çok moment depolar
ve dize tekrar çekildiğinde o kadar
çok momenti gövdeye aktarabilir.
Daha fazla açısal moment,
dansçının sürtünmeyle kaybedilen
momenti yenilemeden
daha çok dönüş yapabileceği
anlamına gelir.
Dansçı için bir diğer seçenek de
pointe döndüğünde
kol veya bacaklarını gövdesine
daha çok çekmektir.
Peki bu nasıl işe yarıyor?
Baledeki her diğer dönüş gibi
fouetté de açısal momentle yönetilir,
bu da dansçının açısal hızı çarpı
rotasyonel eylemsizliğidir
ve sürtünmeyle kaybedilen dışında,
açısal moment dansçı point'teyken
sabit kalmak zorundadır.
Buna açısal momentin korunumu denir.
Rotasyonel eylemsizlik
vücudun dönme hareketine karşı
gösterdiği direnç olarak düşünülebilir.
Daha fazla kütle dönme ekseninden
daha uzağa dağıtıldıkça artar,
kütle dönme eksenine
yakınlaştıkça da azalır.
Öyleyse dansçı kollarını vücuduna
yaklaştırdıkça
rotasyonel eylemsizliği azalır.
Dolayısıyla açısal momenti korumak için
açısal hızı, yani dönme hızı
artmak zorundadır.
Bu da, depolanan aynı miktarda momentle
dansçının birden çok dönüş
yapmasını mümkün kılar.
Muhtemelen buz patencileri aynı
şeyi yaparken görmüşsünüzdür,
kollarını ve bacaklarını kendilerine
çekerek gitgide daha hızlı dönerler.
Tchaikovsky'nin balesinde, Siyah Kuğu
büyücü bir kadındır
ve 32 büyüleyici fouetté'si neredeyse
doğaüstü gözükmektedir.
Ama onları mümkün kılan büyü değil,
fiziktir.