1
00:00:16,833 --> 00:00:21,013
Musimy zmienić sytuację 
w aresztach i więzieniach,

2
00:00:21,013 --> 00:00:23,520
zwłaszcza wśród młodych więźniów.

3
00:00:23,520 --> 00:00:25,842
Nowy Jork to jeden
z zaledwie dwóch stanów w USA,

4
00:00:25,842 --> 00:00:30,340
gdzie aresztuje się i skazuje 
16- i 17-latków jako dorosłych.

5
00:00:30,950 --> 00:00:33,297
Kultura przemocy umieszcza młodych ludzi

6
00:00:33,297 --> 00:00:35,339
we wrogim otoczeniu,

7
00:00:35,339 --> 00:00:39,381
w którym pracownicy więzienia 
pozwalają praktycznie na wszystko.

8
00:00:40,385 --> 00:00:43,848
Więźniowie praktycznie nie mają szans 
na wypracowanie umiejętności,

9
00:00:43,848 --> 00:00:47,108
które ułatwiłyby im rehabilitację.

10
00:00:47,108 --> 00:00:50,544
Dopóki nie podniesiemy granicy wieku 
odpowiedzialności karnej do lat 18,

11
00:00:50,544 --> 00:00:54,145
musimy skupić się na zmianach
w ich codziennym życiu.

12
00:00:54,155 --> 00:00:56,369
Znam to z własnego doświadczenia.

13
00:00:56,369 --> 00:00:57,908
Zanim ukończyłem 18 lat,

14
00:00:57,908 --> 00:01:01,855
spędziłem około 400 dni w więzieniu 
na Rikers Island,

15
00:01:01,855 --> 00:01:06,969
w tym prawie 300 dni w odosobnieniu.

16
00:01:06,969 --> 00:01:08,898
Uwierzcie mi:

17
00:01:09,883 --> 00:01:12,768
wrzeszczenie cały dzień na drzwi celi,

18
00:01:12,768 --> 00:01:15,345
czy krzyczenie z całych sił przez okno

19
00:01:15,345 --> 00:01:17,267
robi się z czasem nudne.

20
00:01:17,267 --> 00:01:20,064
Jako że nie ma zbyt wiele do roboty,

21
00:01:20,064 --> 00:01:22,347
zaczynasz krążyć po celi,

22
00:01:22,347 --> 00:01:24,483
mówić do siebie,

23
00:01:24,483 --> 00:01:26,480
myśli zaczynają szaleć

24
00:01:26,480 --> 00:01:29,963
i stają się twoim najgorszym wrogiem.

25
00:01:29,963 --> 00:01:32,958
Celem więzień jest rehabilitacja,

26
00:01:32,958 --> 00:01:35,651
a nie wzniecanie gniewu,

27
00:01:35,651 --> 00:01:38,391
frustracji i poczucia beznadziei.

28
00:01:38,391 --> 00:01:42,294
Nikt nie pracuje nad wyjściem 
młodych na wolność,

29
00:01:42,294 --> 00:01:45,889
więc wracają do społeczeństwa z niczym.

30
00:01:47,168 --> 00:01:50,973
Niewiele ich powstrzymuje od recydywy.

31
00:01:51,823 --> 00:01:54,005
Wszystko zaczyna się od klawiszy.

32
00:01:54,545 --> 00:01:56,513
Łatwo jest niektórym klasyfikować

33
00:01:56,513 --> 00:01:59,207
klawiszy jako tych dobrych,

34
00:01:59,207 --> 00:02:01,482
a więźniów jako tych złych.

35
00:02:01,482 --> 00:02:03,178
Są tacy co myślą na odwrót.

36
00:02:03,178 --> 00:02:04,849
Ale to nie wszystko.

37
00:02:04,849 --> 00:02:07,844
Strażnicy to przeciętni ludzie.

38
00:02:07,844 --> 00:02:13,515
Pochodzą z tych samych środowisk, 
co więźniowie.

39
00:02:13,725 --> 00:02:15,597
Są normalnymi ludźmi.

40
00:02:15,597 --> 00:02:19,261
Nie są robotami, 
niczym się nie wyróżniają.

41
00:02:19,261 --> 00:02:23,023
Zajmują się tymi samymi sprawami,
co inni w społeczeństwie.

42
00:02:23,023 --> 00:02:26,922
Strażnicy chcą rozmawiać 
i flirtować ze strażniczkami,

43
00:02:26,922 --> 00:02:29,731
zupełnie jak licealiści.

44
00:02:29,731 --> 00:02:31,635
Rozmawiają o polityce.

45
00:02:31,635 --> 00:02:35,954
A strażniczki plotkują.

46
00:02:35,954 --> 00:02:41,944
Spędziłem wiele godzin z różnymi
pracownikami więzień.

47
00:02:41,944 --> 00:02:44,856
Opowiem wam o jednym o imieniu Monroe.

48
00:02:44,856 --> 00:02:47,694
Pewnego dnia zaciągnął mnie 
między drzwi oznaczone A i B,

49
00:02:47,694 --> 00:02:50,943
które oddzielają północną i południową
część mieszkalną więzienia.

50
00:02:50,943 --> 00:02:53,270
Zrobił to, bo wcześniej pobiłem się

51
00:02:53,270 --> 00:02:55,500
z jednym młodziakiem 
w moim bloku mieszkalnym,

52
00:02:55,500 --> 00:02:58,773
Na tym samym piętrze 
pracowała też strażniczka.

53
00:02:58,773 --> 00:03:01,258
Strażnik uznał, że zepsułem mu zmianę,

54
00:03:01,258 --> 00:03:03,545
więc zdzielił mnie pięścią
w klatkę piersiową.

55
00:03:03,545 --> 00:03:05,391
Nie mogłem złapać tchu.

56
00:03:05,391 --> 00:03:08,248
Nie zareagowałem impulsywnie,
przynajmniej nie od razu,

57
00:03:08,248 --> 00:03:10,896
bo wiedziałem, że jest u siebie,

58
00:03:10,896 --> 00:03:12,746
Miałem zerowe szanse.

59
00:03:12,746 --> 00:03:18,076
Wystarczyło, że wyciągnąłby gwizdek,
i pomoc zjawiłaby się natychmiast.

60
00:03:19,084 --> 00:03:21,645
Więc tylko popatrzyłem mu w oczy,

61
00:03:21,645 --> 00:03:24,904
a on dostrzegł w nich złość i frustrację

62
00:03:24,904 --> 00:03:26,869
i powiedział:

63
00:03:26,869 --> 00:03:29,331
"Takie oczy wpakują cię w kłopoty,

64
00:03:29,331 --> 00:03:31,837
wyglądasz jakbyś szukał zaczepki".

65
00:03:31,837 --> 00:03:34,206
Zaczął więc od zdjęcia pasa.

66
00:03:34,206 --> 00:03:36,297
Następnie zdjął koszulę i oznakę

67
00:03:36,297 --> 00:03:38,334
i powiedział: "Możemy walczyć".

68
00:03:38,334 --> 00:03:41,151
Zapytałem go: "Nie piśniesz?".

69
00:03:41,151 --> 00:03:44,064
Termin ten, używany na Rikers Island

70
00:03:44,064 --> 00:03:46,731
oznacza, że nikomu nic nie powiesz

71
00:03:46,731 --> 00:03:48,958
i nie doniesiesz, komu trzeba.

72
00:03:48,958 --> 00:03:52,735
Powiedział: "Będę milczał, a ty?".

73
00:03:52,735 --> 00:03:54,406
Nie odpowiedziałem,

74
00:03:54,406 --> 00:03:56,331
tylko uderzyłem go pięścią w twarz

75
00:03:56,331 --> 00:03:59,027
i z miejsca zaczęliśmy walkę.

76
00:03:59,027 --> 00:04:03,347
Pod koniec bójki rzucił mną o ścianę

77
00:04:03,347 --> 00:04:06,852
i zapytał: "Wystarczy ci?",

78
00:04:06,852 --> 00:04:08,617
jakby dał mi niezły wycisk.

79
00:04:08,617 --> 00:04:11,241
W duchu wiedziałem, 
że to ja mu dałem wycisk,

80
00:04:11,241 --> 00:04:13,244
więc hardo odparłem:

81
00:04:13,244 --> 00:04:15,372
"Mnie wystarczy, a tobie?".

82
00:04:15,372 --> 00:04:17,366
Powiedział: "Wystarczy, wystarczy".

83
00:04:17,366 --> 00:04:21,531
Puściliśmy, podaliśmy sobie rękę.
Powiedział, że mnie szanuje,

84
00:04:21,531 --> 00:04:24,903
dał mi papierosa i odesłał.

85
00:04:25,723 --> 00:04:29,464
Możecie mi nie wierzyć, 
ale niektórzy oficerowie na Rikers Island

86
00:04:29,464 --> 00:04:32,040
biją się z więźniami jeden na jednego.

87
00:04:32,040 --> 00:04:34,247
Myślą, że wszystko rozumieją,

88
00:04:34,247 --> 00:04:37,055
że ja im wyjdę naprzeciw.

89
00:04:37,055 --> 00:04:40,081
Jako że jest to typowy sposób 
na rozstrzygnięcie sporów,

90
00:04:40,081 --> 00:04:41,630
tego się właśnie oczekuje.

91
00:04:41,630 --> 00:04:44,974
Ja wychodzę z z tego jak mężczyzna,
ty wychodzisz z tego jak mężczyzna

92
00:04:44,974 --> 00:04:45,725
i tyle.

93
00:04:45,725 --> 00:04:48,807
Niektórzy oficerowie czują się, 
jakby odbywali karę wraz z tobą.

94
00:04:48,807 --> 00:04:51,047
Stąd takie myślenie i nastawienie,

95
00:04:51,047 --> 00:04:53,078
stąd takie postępowanie.

96
00:04:53,078 --> 00:04:56,543
W niektórych przypadkach jesteśmy 
w tej samej sytuacji, co oficerowie.

97
00:04:56,543 --> 00:04:59,617
Jednak instytucje muszą prawidłowo
wyszkolić pracowników więzień

98
00:04:59,617 --> 00:05:02,995
w odpowiednim traktowaniu młodzieży.

99
00:05:02,995 --> 00:05:05,820
Trzeba ich też szkolić w obchodzeniu się

100
00:05:05,820 --> 00:05:08,777
osobami chorymi psychicznie.

101
00:05:08,777 --> 00:05:12,041
Klawisze odgrywają dużą rolę
w życiu tych młodych ludzi,

102
00:05:12,041 --> 00:05:15,444
przez określony czas, 
do ogłoszenia wyroku.

103
00:05:15,444 --> 00:05:20,101
Czemu nie otoczyć opieką 
młodych w czasie pobytu w więzieniu?

104
00:05:21,072 --> 00:05:24,322
Dlaczego nie pokazać im 
możliwości zmian w życiu,

105
00:05:24,322 --> 00:05:27,783
tak, aby po wyjściu na wolność

106
00:05:27,783 --> 00:05:30,934
mogli zrobić coś pozytywnego?

107
00:05:32,085 --> 00:05:37,238
Nastolatkom w więzieniu 
mogą też pomóc lepsze programy.

108
00:05:37,626 --> 00:05:41,644
Najgorszym problemem
w Rikers Island jest izolatka.

109
00:05:41,644 --> 00:05:44,373
Celem izolatki na początku

110
00:05:44,373 --> 00:05:48,065
było złamanie więźnia umysłowo,
emocjonalnie i fizycznie.

111
00:05:48,065 --> 00:05:50,876
Takie było jej przeznaczenie.

112
00:05:51,756 --> 00:05:54,224
Prokurator federalny opracował raport,

113
00:05:54,224 --> 00:05:56,749
w którym jest mowa
o zaniechaniu użycia tych cel

114
00:05:56,749 --> 00:05:59,168
w stanie Nowy Jork dla nastolatków.

115
00:05:59,698 --> 00:06:03,900
Przetrwałem odosobnienie dzięki lekturom.

116
00:06:03,900 --> 00:06:06,802
Starałem się uczyć jak najwięcej.

117
00:06:06,802 --> 00:06:09,427
Czytałem wszystko, co wpadło mi w ręce.

118
00:06:09,427 --> 00:06:13,988
Poza tym komponowałem muzykę
i pisałem krótkie opowiadania.

119
00:06:13,988 --> 00:06:18,994
Moim zdaniem programy,
które pomogłyby młodym ludziom,

120
00:06:18,994 --> 00:06:21,245
takie jak zajęcia terapii sztuką

121
00:06:21,245 --> 00:06:24,310
dla tych, co lubią rysować i mają talent.

122
00:06:24,310 --> 00:06:28,252
A młodzież z uzdolnieniami muzycznymi?

123
00:06:28,252 --> 00:06:31,139
Może program muzyczny, który uczyłby ich

124
00:06:31,139 --> 00:06:33,536
jak pisać i tworzyć muzykę?

125
00:06:33,536 --> 00:06:34,960
To tylko jeden z pomysłów.

126
00:06:34,960 --> 00:06:37,169
Kiedy nastolatkowie
trafiają do Rikers Island,

127
00:06:37,169 --> 00:06:41,843
mieszkają w budynkach C74, RNDC.

128
00:06:41,843 --> 00:06:44,704
Nazywają je szkołą gladiatorów,

129
00:06:44,704 --> 00:06:47,586
bo chłopak prosto z ulicy,

130
00:06:47,586 --> 00:06:49,363
uważający się za twardziela,

131
00:06:49,363 --> 00:06:52,683
trafia do grupy innych chłopaków,

132
00:06:52,683 --> 00:06:56,327
którzy też mają się za twardzieli.

133
00:06:56,327 --> 00:07:00,322
Masz teraz grupę młodzików, 
którzy walą się w klaty

134
00:07:00,322 --> 00:07:03,712
i chcą dowieść, 
że są równie twardzi jak ty,

135
00:07:03,712 --> 00:07:06,146
albo i twardsi.

136
00:07:06,146 --> 00:07:07,734
Bądźmy szczerzy:

137
00:07:07,734 --> 00:07:12,625
ta kultura jest niebezpieczna
i działa na szkodę młodych ludzi.

138
00:07:12,625 --> 00:07:15,579
Musimy pomóc więzieniom
i młodym ludziom zdać sobie sprawę,

139
00:07:15,579 --> 00:07:18,874
że nie muszą żyć tak, jak przed wyrokiem

140
00:07:18,874 --> 00:07:22,311
i że ich życie może się zmienić.

141
00:07:22,311 --> 00:07:25,762
Z żalem muszę stwierdzić, 
że w więzieniu

142
00:07:25,762 --> 00:07:29,991
słyszałem przechwałki o tym,
co zrobią na wolności,

143
00:07:29,991 --> 00:07:33,079
jakie zbrodnie popełnią,

144
00:07:33,079 --> 00:07:35,703
jak będą znów u siebie.

145
00:07:35,703 --> 00:07:38,396
To były ich rozmowy:

146
00:07:39,616 --> 00:07:42,443
"Jak wyjdę, mój brat może mi to załatwić,

147
00:07:42,443 --> 00:07:43,891
albo tamto".

148
00:07:43,891 --> 00:07:46,735
lub: "Mój człowiek może mi to 
załatwić za niewielką sumkę.

149
00:07:46,735 --> 00:07:48,142
Wymieńmy się kontaktami".

150
00:07:48,142 --> 00:07:50,925
"Kiedy wyjdziemy to na całego".

151
00:07:50,925 --> 00:07:53,503
Myślałem sobie:

152
00:07:53,503 --> 00:07:56,716
Te typki naprawdę mówią 
o powrocie na ulicę

153
00:07:56,716 --> 00:07:58,248
i kolejnych przestępstwach.

154
00:07:58,248 --> 00:07:59,990
Nadałem temu nazwę:

155
00:07:59,990 --> 00:08:02,939
przepis na szybki powrót do kicia.

156
00:08:02,939 --> 00:08:06,523
No bo jak długo to mogło potrwać?

157
00:08:06,523 --> 00:08:08,883
Dorobisz się na tym emerytury?

158
00:08:08,883 --> 00:08:12,341
Państwowej, z giełdy?

159
00:08:12,341 --> 00:08:15,639
A co z ubezpieczeniem zdrowotnym?

160
00:08:15,639 --> 00:08:17,568
(Śmiech)

161
00:08:17,568 --> 00:08:19,424
Jedno wam powiem:

162
00:08:19,424 --> 00:08:21,166
będąc w poprawczaku i więzieniu

163
00:08:21,166 --> 00:08:24,788
spotkałem jednych z najbardziej 
inteligentnych, mądrych

164
00:08:24,788 --> 00:08:27,264
i utalentowanych ludzi w moim życiu.

165
00:08:27,264 --> 00:08:30,213
Widziałem tych, co potrafią wziąć
torbę chipsów ziemniaczanych

166
00:08:30,213 --> 00:08:32,433
i zrobić z nich przepiękną ramkę do zdjęć.

167
00:08:32,433 --> 00:08:35,546
Spotkałem takich, co z darmowych mydeł

168
00:08:35,546 --> 00:08:37,924
tworzyli tak piękne rzeźby,

169
00:08:37,924 --> 00:08:41,977
że Michał Anioł wyglądałby 
przy nich jak przedszkolak.

170
00:08:41,977 --> 00:08:45,304
W wieku 21 lat odsiadywałem wyrok
w więzieniu o zaostrzonym rygorze,

171
00:08:45,304 --> 00:08:47,107
zwanym Elmira Correctional Facility.

172
00:08:47,107 --> 00:08:49,415
Właśnie wychodziłem z siłowni,

173
00:08:49,415 --> 00:08:51,618
kiedy zobaczyłem znajomego, 
starszego faceta.

174
00:08:51,618 --> 00:08:54,453
Stał pośrodku placu i patrzył w niebo.

175
00:08:54,453 --> 00:08:58,649
Ten człowiek odsiadywał wyrok więzienia
w wymiarze minimum 33 lat.

176
00:08:58,649 --> 00:09:02,081
z czego odsiedział już 20 lat.

177
00:09:02,081 --> 00:09:03,895
Podszedłem i zapytałem:

178
00:09:03,895 --> 00:09:05,857
"O.G. co słychać, wszystko dobrze?".

179
00:09:05,857 --> 00:09:08,708
Spojrzał na mnie i powiedział:
"Dobrze, dobrze młodziku".

180
00:09:08,708 --> 00:09:11,441
"Więc dlaczego gapisz się w niebo?

181
00:09:11,441 --> 00:09:13,139
Co cię tam tak interesuje?"

182
00:09:13,139 --> 00:09:15,817
Powiedział: "Spójrz i powiedz co widzisz".

183
00:09:17,087 --> 00:09:20,615
"Chmury". (Śmiech)

184
00:09:20,615 --> 00:09:23,522
Powiedział: "Ok, co jeszcze?".

185
00:09:23,522 --> 00:09:26,023
W tym czasie przelatywał samolot.

186
00:09:26,023 --> 00:09:28,050
Powiedziałem: "Widzę samolot".

187
00:09:28,050 --> 00:09:32,206
A on na to: "A co jest w samolocie?".
"Ludzie".

188
00:09:32,206 --> 00:09:36,083
"Właśnie. A dokąd lecą?"

189
00:09:36,083 --> 00:09:37,569
"Nie wiem, a ty wiesz?

190
00:09:37,569 --> 00:09:40,816
Daj mi znać jak wiesz,
a potem numery totolotka".

191
00:09:42,236 --> 00:09:45,394
"Nie widzisz całej sytuacji" powiedział.

192
00:09:45,394 --> 00:09:47,739
"Samolot i ludzie dokądś lecą,

193
00:09:47,739 --> 00:09:50,317
tymczasem my tu tkwimy.

194
00:09:50,317 --> 00:09:52,151
Cała sytuacja polega na tym,

195
00:09:52,151 --> 00:09:54,519
że oni dokądś lecą,

196
00:09:54,519 --> 00:09:58,970
a nas życie mija za tymi murami".

197
00:10:02,252 --> 00:10:04,318
Od tego dnia coś mi zaświtało

198
00:10:04,318 --> 00:10:08,497
i postanowiłem, że czas na zmianę.

199
00:10:08,497 --> 00:10:11,794
Dorastając byłem zawsze dobrym,
mądrym dzieciakiem.

200
00:10:11,794 --> 00:10:16,743
Niektórzy mówili, że jestem
za mądry jak na swój wiek.

201
00:10:16,743 --> 00:10:22,290
Marzyło mi się zostać 
architektem lub archeologiem.

202
00:10:22,290 --> 00:10:24,473
Obecnie pracuję w Stowarzyszeniu Losu,

203
00:10:24,473 --> 00:10:27,182
programie zajmującym się 
powrotem do społeczeństwa.

204
00:10:27,182 --> 00:10:30,765
Pracuję z ludźmi, u których występuje
duże ryzyko recydywy.

205
00:10:30,765 --> 00:10:33,171
Pomagam im znaleźć odpowiednie instytucje,

206
00:10:33,171 --> 00:10:35,200
które im pomogą po wyjściu z więzienia,

207
00:10:35,200 --> 00:10:38,326
tak by ich powrót do społeczeństwa
był pozytywnym doświadczeniem.

208
00:10:38,326 --> 00:10:41,121
Gdybym spotkał siebie w wieku 15 lat,

209
00:10:41,121 --> 00:10:44,092
porozmawiałbym z sobą
i postarał się pomóc.

210
00:10:44,092 --> 00:10:48,037
Powiedziałbym mu: "To ja. To ty.

211
00:10:48,037 --> 00:10:50,431
To my. Jesteśmy jednym.

212
00:10:50,431 --> 00:10:53,473
Wiem z góry wszystko, co zamierzasz zrobić

213
00:10:53,473 --> 00:10:56,097
zanim to zrobisz,
bo ja przez to przeszedłem.

214
00:10:56,097 --> 00:10:59,734
Dałbym mu znać, że nie warto 
zadawać się z tym czy tamtym.

215
00:10:59,734 --> 00:11:02,540
Poradziłbym mu trzymać się 
z daleka od pewnych miejsc.

216
00:11:02,540 --> 00:11:04,916
Powiedziałbym mu: zostań w szkole,

217
00:11:04,916 --> 00:11:06,836
bo tam jest twoje miejsce,

218
00:11:06,836 --> 00:11:09,540
bo to cię gdzieś zaprowadzi w życiu.

219
00:11:09,540 --> 00:11:11,703
Podzieliłbym się tą mądrością

220
00:11:11,703 --> 00:11:13,576
z młodymi chłopakami i dziewczynami.

221
00:11:13,576 --> 00:11:17,504
Nie należy traktować ich jak dorosłych
i lokować w kulturze przemocy,

222
00:11:17,504 --> 00:11:20,203
z której nie ma ucieczki.

223
00:11:20,203 --> 00:11:22,268
Dziękuję.

224
00:11:22,268 --> 00:11:26,122
(Brawa)