0:00:16.833,0:00:21.013
Musimy zmienić sytuację [br]w aresztach i więzieniach,

0:00:21.013,0:00:23.520
zwłaszcza wśród młodych więźniów.

0:00:23.520,0:00:25.842
Nowy Jork to jeden[br]z zaledwie dwóch stanów w USA,

0:00:25.842,0:00:30.340
gdzie aresztuje się i skazuje [br]16- i 17-latków jako dorosłych.

0:00:30.950,0:00:33.297
Kultura przemocy umieszcza młodych ludzi

0:00:33.297,0:00:35.339
we wrogim otoczeniu,

0:00:35.339,0:00:39.381
w którym pracownicy więzienia [br]pozwalają praktycznie na wszystko.

0:00:40.385,0:00:43.848
Więźniowie praktycznie nie mają szans [br]na wypracowanie umiejętności,

0:00:43.848,0:00:47.108
które ułatwiłyby im rehabilitację.

0:00:47.108,0:00:50.544
Dopóki nie podniesiemy granicy wieku [br]odpowiedzialności karnej do lat 18,

0:00:50.544,0:00:54.145
musimy skupić się na zmianach[br]w ich codziennym życiu.

0:00:54.155,0:00:56.369
Znam to z własnego doświadczenia.

0:00:56.369,0:00:57.908
Zanim ukończyłem 18 lat,

0:00:57.908,0:01:01.855
spędziłem około 400 dni w więzieniu [br]na Rikers Island,

0:01:01.855,0:01:06.969
w tym prawie 300 dni w odosobnieniu.

0:01:06.969,0:01:08.898
Uwierzcie mi:

0:01:09.883,0:01:12.768
wrzeszczenie cały dzień na drzwi celi,

0:01:12.768,0:01:15.345
czy krzyczenie z całych sił przez okno

0:01:15.345,0:01:17.267
robi się z czasem nudne.

0:01:17.267,0:01:20.064
Jako że nie ma zbyt wiele do roboty,

0:01:20.064,0:01:22.347
zaczynasz krążyć po celi,

0:01:22.347,0:01:24.483
mówić do siebie,

0:01:24.483,0:01:26.480
myśli zaczynają szaleć

0:01:26.480,0:01:29.963
i stają się twoim najgorszym wrogiem.

0:01:29.963,0:01:32.958
Celem więzień jest rehabilitacja,

0:01:32.958,0:01:35.651
a nie wzniecanie gniewu,

0:01:35.651,0:01:38.391
frustracji i poczucia beznadziei.

0:01:38.391,0:01:42.294
Nikt nie pracuje nad wyjściem [br]młodych na wolność,

0:01:42.294,0:01:45.889
więc wracają do społeczeństwa z niczym.

0:01:47.168,0:01:50.973
Niewiele ich powstrzymuje od recydywy.

0:01:51.823,0:01:54.005
Wszystko zaczyna się od klawiszy.

0:01:54.545,0:01:56.513
Łatwo jest niektórym klasyfikować

0:01:56.513,0:01:59.207
klawiszy jako tych dobrych,

0:01:59.207,0:02:01.482
a więźniów jako tych złych.

0:02:01.482,0:02:03.178
Są tacy co myślą na odwrót.

0:02:03.178,0:02:04.849
Ale to nie wszystko.

0:02:04.849,0:02:07.844
Strażnicy to przeciętni ludzie.

0:02:07.844,0:02:13.515
Pochodzą z tych samych środowisk, [br]co więźniowie.

0:02:13.725,0:02:15.597
Są normalnymi ludźmi.

0:02:15.597,0:02:19.261
Nie są robotami, [br]niczym się nie wyróżniają.

0:02:19.261,0:02:23.023
Zajmują się tymi samymi sprawami,[br]co inni w społeczeństwie.

0:02:23.023,0:02:26.922
Strażnicy chcą rozmawiać [br]i flirtować ze strażniczkami,

0:02:26.922,0:02:29.731
zupełnie jak licealiści.

0:02:29.731,0:02:31.635
Rozmawiają o polityce.

0:02:31.635,0:02:35.954
A strażniczki plotkują.

0:02:35.954,0:02:41.944
Spędziłem wiele godzin z różnymi[br]pracownikami więzień.

0:02:41.944,0:02:44.856
Opowiem wam o jednym o imieniu Monroe.

0:02:44.856,0:02:47.694
Pewnego dnia zaciągnął mnie [br]między drzwi oznaczone A i B,

0:02:47.694,0:02:50.943
które oddzielają północną i południową[br]część mieszkalną więzienia.

0:02:50.943,0:02:53.270
Zrobił to, bo wcześniej pobiłem się

0:02:53.270,0:02:55.500
z jednym młodziakiem [br]w moim bloku mieszkalnym,

0:02:55.500,0:02:58.773
Na tym samym piętrze [br]pracowała też strażniczka.

0:02:58.773,0:03:01.258
Strażnik uznał, że zepsułem mu zmianę,

0:03:01.258,0:03:03.545
więc zdzielił mnie pięścią[br]w klatkę piersiową.

0:03:03.545,0:03:05.391
Nie mogłem złapać tchu.

0:03:05.391,0:03:08.248
Nie zareagowałem impulsywnie,[br]przynajmniej nie od razu,

0:03:08.248,0:03:10.896
bo wiedziałem, że jest u siebie,

0:03:10.896,0:03:12.746
Miałem zerowe szanse.

0:03:12.746,0:03:18.076
Wystarczyło, że wyciągnąłby gwizdek,[br]i pomoc zjawiłaby się natychmiast.

0:03:19.084,0:03:21.645
Więc tylko popatrzyłem mu w oczy,

0:03:21.645,0:03:24.904
a on dostrzegł w nich złość i frustrację

0:03:24.904,0:03:26.869
i powiedział:

0:03:26.869,0:03:29.331
"Takie oczy wpakują cię w kłopoty,

0:03:29.331,0:03:31.837
wyglądasz jakbyś szukał zaczepki".

0:03:31.837,0:03:34.206
Zaczął więc od zdjęcia pasa.

0:03:34.206,0:03:36.297
Następnie zdjął koszulę i oznakę

0:03:36.297,0:03:38.334
i powiedział: "Możemy walczyć".

0:03:38.334,0:03:41.151
Zapytałem go: "Nie piśniesz?".

0:03:41.151,0:03:44.064
Termin ten, używany na Rikers Island

0:03:44.064,0:03:46.731
oznacza, że nikomu nic nie powiesz

0:03:46.731,0:03:48.958
i nie doniesiesz, komu trzeba.

0:03:48.958,0:03:52.735
Powiedział: "Będę milczał, a ty?".

0:03:52.735,0:03:54.406
Nie odpowiedziałem,

0:03:54.406,0:03:56.331
tylko uderzyłem go pięścią w twarz

0:03:56.331,0:03:59.027
i z miejsca zaczęliśmy walkę.

0:03:59.027,0:04:03.347
Pod koniec bójki rzucił mną o ścianę

0:04:03.347,0:04:06.852
i zapytał: "Wystarczy ci?",

0:04:06.852,0:04:08.617
jakby dał mi niezły wycisk.

0:04:08.617,0:04:11.241
W duchu wiedziałem, [br]że to ja mu dałem wycisk,

0:04:11.241,0:04:13.244
więc hardo odparłem:

0:04:13.244,0:04:15.372
"Mnie wystarczy, a tobie?".

0:04:15.372,0:04:17.366
Powiedział: "Wystarczy, wystarczy".

0:04:17.366,0:04:21.531
Puściliśmy, podaliśmy sobie rękę.[br]Powiedział, że mnie szanuje,

0:04:21.531,0:04:24.903
dał mi papierosa i odesłał.

0:04:25.723,0:04:29.464
Możecie mi nie wierzyć, [br]ale niektórzy oficerowie na Rikers Island

0:04:29.464,0:04:32.040
biją się z więźniami jeden na jednego.

0:04:32.040,0:04:34.247
Myślą, że wszystko rozumieją,

0:04:34.247,0:04:37.055
że ja im wyjdę naprzeciw.

0:04:37.055,0:04:40.081
Jako że jest to typowy sposób [br]na rozstrzygnięcie sporów,

0:04:40.081,0:04:41.630
tego się właśnie oczekuje.

0:04:41.630,0:04:44.974
Ja wychodzę z z tego jak mężczyzna,[br]ty wychodzisz z tego jak mężczyzna

0:04:44.974,0:04:45.725
i tyle.

0:04:45.725,0:04:48.807
Niektórzy oficerowie czują się, [br]jakby odbywali karę wraz z tobą.

0:04:48.807,0:04:51.047
Stąd takie myślenie i nastawienie,

0:04:51.047,0:04:53.078
stąd takie postępowanie.

0:04:53.078,0:04:56.543
W niektórych przypadkach jesteśmy [br]w tej samej sytuacji, co oficerowie.

0:04:56.543,0:04:59.617
Jednak instytucje muszą prawidłowo[br]wyszkolić pracowników więzień

0:04:59.617,0:05:02.995
w odpowiednim traktowaniu młodzieży.

0:05:02.995,0:05:05.820
Trzeba ich też szkolić w obchodzeniu się

0:05:05.820,0:05:08.777
osobami chorymi psychicznie.

0:05:08.777,0:05:12.041
Klawisze odgrywają dużą rolę[br]w życiu tych młodych ludzi,

0:05:12.041,0:05:15.444
przez określony czas, [br]do ogłoszenia wyroku.

0:05:15.444,0:05:20.101
Czemu nie otoczyć opieką [br]młodych w czasie pobytu w więzieniu?

0:05:21.072,0:05:24.322
Dlaczego nie pokazać im [br]możliwości zmian w życiu,

0:05:24.322,0:05:27.783
tak, aby po wyjściu na wolność

0:05:27.783,0:05:30.934
mogli zrobić coś pozytywnego?

0:05:32.085,0:05:37.238
Nastolatkom w więzieniu [br]mogą też pomóc lepsze programy.

0:05:37.626,0:05:41.644
Najgorszym problemem[br]w Rikers Island jest izolatka.

0:05:41.644,0:05:44.373
Celem izolatki na początku

0:05:44.373,0:05:48.065
było złamanie więźnia umysłowo,[br]emocjonalnie i fizycznie.

0:05:48.065,0:05:50.876
Takie było jej przeznaczenie.

0:05:51.756,0:05:54.224
Prokurator federalny opracował raport,

0:05:54.224,0:05:56.749
w którym jest mowa[br]o zaniechaniu użycia tych cel

0:05:56.749,0:05:59.168
w stanie Nowy Jork dla nastolatków.

0:05:59.698,0:06:03.900
Przetrwałem odosobnienie dzięki lekturom.

0:06:03.900,0:06:06.802
Starałem się uczyć jak najwięcej.

0:06:06.802,0:06:09.427
Czytałem wszystko, co wpadło mi w ręce.

0:06:09.427,0:06:13.988
Poza tym komponowałem muzykę[br]i pisałem krótkie opowiadania.

0:06:13.988,0:06:18.994
Moim zdaniem programy,[br]które pomogłyby młodym ludziom,

0:06:18.994,0:06:21.245
takie jak zajęcia terapii sztuką

0:06:21.245,0:06:24.310
dla tych, co lubią rysować i mają talent.

0:06:24.310,0:06:28.252
A młodzież z uzdolnieniami muzycznymi?

0:06:28.252,0:06:31.139
Może program muzyczny, który uczyłby ich

0:06:31.139,0:06:33.536
jak pisać i tworzyć muzykę?

0:06:33.536,0:06:34.960
To tylko jeden z pomysłów.

0:06:34.960,0:06:37.169
Kiedy nastolatkowie[br]trafiają do Rikers Island,

0:06:37.169,0:06:41.843
mieszkają w budynkach C74, RNDC.

0:06:41.843,0:06:44.704
Nazywają je szkołą gladiatorów,

0:06:44.704,0:06:47.586
bo chłopak prosto z ulicy,

0:06:47.586,0:06:49.363
uważający się za twardziela,

0:06:49.363,0:06:52.683
trafia do grupy innych chłopaków,

0:06:52.683,0:06:56.327
którzy też mają się za twardzieli.

0:06:56.327,0:07:00.322
Masz teraz grupę młodzików, [br]którzy walą się w klaty

0:07:00.322,0:07:03.712
i chcą dowieść, [br]że są równie twardzi jak ty,

0:07:03.712,0:07:06.146
albo i twardsi.

0:07:06.146,0:07:07.734
Bądźmy szczerzy:

0:07:07.734,0:07:12.625
ta kultura jest niebezpieczna[br]i działa na szkodę młodych ludzi.

0:07:12.625,0:07:15.579
Musimy pomóc więzieniom[br]i młodym ludziom zdać sobie sprawę,

0:07:15.579,0:07:18.874
że nie muszą żyć tak, jak przed wyrokiem

0:07:18.874,0:07:22.311
i że ich życie może się zmienić.

0:07:22.311,0:07:25.762
Z żalem muszę stwierdzić, [br]że w więzieniu

0:07:25.762,0:07:29.991
słyszałem przechwałki o tym,[br]co zrobią na wolności,

0:07:29.991,0:07:33.079
jakie zbrodnie popełnią,

0:07:33.079,0:07:35.703
jak będą znów u siebie.

0:07:35.703,0:07:38.396
To były ich rozmowy:

0:07:39.616,0:07:42.443
"Jak wyjdę, mój brat może mi to załatwić,

0:07:42.443,0:07:43.891
albo tamto".

0:07:43.891,0:07:46.735
lub: "Mój człowiek może mi to [br]załatwić za niewielką sumkę.

0:07:46.735,0:07:48.142
Wymieńmy się kontaktami".

0:07:48.142,0:07:50.925
"Kiedy wyjdziemy to na całego".

0:07:50.925,0:07:53.503
Myślałem sobie:

0:07:53.503,0:07:56.716
Te typki naprawdę mówią [br]o powrocie na ulicę

0:07:56.716,0:07:58.248
i kolejnych przestępstwach.

0:07:58.248,0:07:59.990
Nadałem temu nazwę:

0:07:59.990,0:08:02.939
przepis na szybki powrót do kicia.

0:08:02.939,0:08:06.523
No bo jak długo to mogło potrwać?

0:08:06.523,0:08:08.883
Dorobisz się na tym emerytury?

0:08:08.883,0:08:12.341
Państwowej, z giełdy?

0:08:12.341,0:08:15.639
A co z ubezpieczeniem zdrowotnym?

0:08:15.639,0:08:17.568
(Śmiech)

0:08:17.568,0:08:19.424
Jedno wam powiem:

0:08:19.424,0:08:21.166
będąc w poprawczaku i więzieniu

0:08:21.166,0:08:24.788
spotkałem jednych z najbardziej [br]inteligentnych, mądrych

0:08:24.788,0:08:27.264
i utalentowanych ludzi w moim życiu.

0:08:27.264,0:08:30.213
Widziałem tych, co potrafią wziąć[br]torbę chipsów ziemniaczanych

0:08:30.213,0:08:32.433
i zrobić z nich przepiękną ramkę do zdjęć.

0:08:32.433,0:08:35.546
Spotkałem takich, co z darmowych mydeł

0:08:35.546,0:08:37.924
tworzyli tak piękne rzeźby,

0:08:37.924,0:08:41.977
że Michał Anioł wyglądałby [br]przy nich jak przedszkolak.

0:08:41.977,0:08:45.304
W wieku 21 lat odsiadywałem wyrok[br]w więzieniu o zaostrzonym rygorze,

0:08:45.304,0:08:47.107
zwanym Elmira Correctional Facility.

0:08:47.107,0:08:49.415
Właśnie wychodziłem z siłowni,

0:08:49.415,0:08:51.618
kiedy zobaczyłem znajomego, [br]starszego faceta.

0:08:51.618,0:08:54.453
Stał pośrodku placu i patrzył w niebo.

0:08:54.453,0:08:58.649
Ten człowiek odsiadywał wyrok więzienia[br]w wymiarze minimum 33 lat.

0:08:58.649,0:09:02.081
z czego odsiedział już 20 lat.

0:09:02.081,0:09:03.895
Podszedłem i zapytałem:

0:09:03.895,0:09:05.857
"O.G. co słychać, wszystko dobrze?".

0:09:05.857,0:09:08.708
Spojrzał na mnie i powiedział:[br]"Dobrze, dobrze młodziku".

0:09:08.708,0:09:11.441
"Więc dlaczego gapisz się w niebo?

0:09:11.441,0:09:13.139
Co cię tam tak interesuje?"

0:09:13.139,0:09:15.817
Powiedział: "Spójrz i powiedz co widzisz".

0:09:17.087,0:09:20.615
"Chmury". (Śmiech)

0:09:20.615,0:09:23.522
Powiedział: "Ok, co jeszcze?".

0:09:23.522,0:09:26.023
W tym czasie przelatywał samolot.

0:09:26.023,0:09:28.050
Powiedziałem: "Widzę samolot".

0:09:28.050,0:09:32.206
A on na to: "A co jest w samolocie?".[br]"Ludzie".

0:09:32.206,0:09:36.083
"Właśnie. A dokąd lecą?"

0:09:36.083,0:09:37.569
"Nie wiem, a ty wiesz?

0:09:37.569,0:09:40.816
Daj mi znać jak wiesz,[br]a potem numery totolotka".

0:09:42.236,0:09:45.394
"Nie widzisz całej sytuacji" powiedział.

0:09:45.394,0:09:47.739
"Samolot i ludzie dokądś lecą,

0:09:47.739,0:09:50.317
tymczasem my tu tkwimy.

0:09:50.317,0:09:52.151
Cała sytuacja polega na tym,

0:09:52.151,0:09:54.519
że oni dokądś lecą,

0:09:54.519,0:09:58.970
a nas życie mija za tymi murami".

0:10:02.252,0:10:04.318
Od tego dnia coś mi zaświtało

0:10:04.318,0:10:08.497
i postanowiłem, że czas na zmianę.

0:10:08.497,0:10:11.794
Dorastając byłem zawsze dobrym,[br]mądrym dzieciakiem.

0:10:11.794,0:10:16.743
Niektórzy mówili, że jestem[br]za mądry jak na swój wiek.

0:10:16.743,0:10:22.290
Marzyło mi się zostać [br]architektem lub archeologiem.

0:10:22.290,0:10:24.473
Obecnie pracuję w Stowarzyszeniu Losu,

0:10:24.473,0:10:27.182
programie zajmującym się [br]powrotem do społeczeństwa.

0:10:27.182,0:10:30.765
Pracuję z ludźmi, u których występuje[br]duże ryzyko recydywy.

0:10:30.765,0:10:33.171
Pomagam im znaleźć odpowiednie instytucje,

0:10:33.171,0:10:35.200
które im pomogą po wyjściu z więzienia,

0:10:35.200,0:10:38.326
tak by ich powrót do społeczeństwa[br]był pozytywnym doświadczeniem.

0:10:38.326,0:10:41.121
Gdybym spotkał siebie w wieku 15 lat,

0:10:41.121,0:10:44.092
porozmawiałbym z sobą[br]i postarał się pomóc.

0:10:44.092,0:10:48.037
Powiedziałbym mu: "To ja. To ty.

0:10:48.037,0:10:50.431
To my. Jesteśmy jednym.

0:10:50.431,0:10:53.473
Wiem z góry wszystko, co zamierzasz zrobić

0:10:53.473,0:10:56.097
zanim to zrobisz,[br]bo ja przez to przeszedłem.

0:10:56.097,0:10:59.734
Dałbym mu znać, że nie warto [br]zadawać się z tym czy tamtym.

0:10:59.734,0:11:02.540
Poradziłbym mu trzymać się [br]z daleka od pewnych miejsc.

0:11:02.540,0:11:04.916
Powiedziałbym mu: zostań w szkole,

0:11:04.916,0:11:06.836
bo tam jest twoje miejsce,

0:11:06.836,0:11:09.540
bo to cię gdzieś zaprowadzi w życiu.

0:11:09.540,0:11:11.703
Podzieliłbym się tą mądrością

0:11:11.703,0:11:13.576
z młodymi chłopakami i dziewczynami.

0:11:13.576,0:11:17.504
Nie należy traktować ich jak dorosłych[br]i lokować w kulturze przemocy,

0:11:17.504,0:11:20.203
z której nie ma ucieczki.

0:11:20.203,0:11:22.268
Dziękuję.

0:11:22.268,0:11:26.122
(Brawa)