WEBVTT

00:00:07.250 --> 00:00:09.202
Gdy owiana złą sławą postać fikcyjna

00:00:09.202 --> 00:00:13.315
Carrie White podpaliła
szkolną salę podczas studniówki,

00:00:13.315 --> 00:00:15.498
siejąc postrach w całym miasteczku,

00:00:15.498 --> 00:00:18.635
użyła do tego mocy telekinezy,

00:00:18.635 --> 00:00:24.868
czyli zdolności manipulowania przedmiotami
wyłącznie za pomocą umysłu.

00:00:24.868 --> 00:00:28.857
Choć Carrie to tylko filmowa fikcja
na podstawie fikcji książkowej,

00:00:28.857 --> 00:00:32.858
wiara w istnienie telekinezy
wcale nie jest fikcyjna.

00:00:32.858 --> 00:00:34.889
Od stuleci ludzie twierdzą,

00:00:34.889 --> 00:00:40.712
że umieją sterować przedmiotami
za pomocą umysłu.

00:00:40.712 --> 00:00:44.744
Lewitacja, otwieranie drzwi
siłą woli, czy wyginanie łyżek

00:00:44.744 --> 00:00:47.237
to intrygujące przykłady.

00:00:47.237 --> 00:00:51.097
Neo z filmu Matrix
zatrzymuje pociski w locie,

00:00:51.097 --> 00:00:54.463
a Yoda opanował
tę umiejętność do perfekcji.

00:00:54.463 --> 00:00:56.125
Ale czy telekineza jest prawdziwa,

00:00:56.125 --> 00:01:00.904
czy tylko tak samo fikcyjna,
jak Carrie, Yoda i Neo razem wzięci?

00:01:00.904 --> 00:01:04.304
Żeby to sprawdzić, musimy ocenić
założenia telekinezy

00:01:04.304 --> 00:01:08.477
z naukowej perspektywy,
używając metody naukowej.

00:01:08.477 --> 00:01:12.286
Telekineza jest częścią dyscypliny
zwanej parapsychologią,

00:01:12.286 --> 00:01:15.370
w ramach której uczeni badają
zjawiska paranormalne.

00:01:15.370 --> 00:01:18.514
Parapsychologowie
uważają swoje zajęcie za naukę,

00:01:18.514 --> 00:01:20.974
ale inni naukowcy się z tym nie zgadzają.

00:01:20.974 --> 00:01:23.461
Zacznijmy od kilku
podstawowych obserwacji.

00:01:23.461 --> 00:01:25.282
Pierwsza obserwacja:

00:01:25.282 --> 00:01:28.620
istnieje wiele anegdot
dotyczących telekinezy,

00:01:28.620 --> 00:01:31.569
ale nie ma żadnego
naukowego dowodu na jej istnienie.

00:01:31.569 --> 00:01:34.425
Żadne z badań przeprowadzonych
w oparciu o metodę naukową

00:01:34.425 --> 00:01:38.903
i powtórzonych w warunkach laboratoryjnych
nie potwierdza jej istnienia.

00:01:38.903 --> 00:01:43.871
W latach 30. ojciec parapsychologii
Joseph Banks Rhine

00:01:43.871 --> 00:01:47.169
sprawdzał w laboratorium,
czy telekinezą można sprawić,

00:01:47.169 --> 00:01:50.474
żeby na kostce do gry wypadła
wybrana z góry wartość.

00:01:50.474 --> 00:01:53.708
Jednak naukowcy nie byli w stanie
powtórzyć wyników badania,

00:01:53.708 --> 00:01:56.386
a ponieważ powtórzenia są kluczowe
w udowodnieniu idei,

00:01:56.386 --> 00:01:58.237
stanowiło to problem.

00:01:58.237 --> 00:01:59.688
Poza naukowcami

00:01:59.688 --> 00:02:02.970
jest wielu samozwańczych telekinetyków,

00:02:02.970 --> 00:02:06.347
ale wszyscy albo zostali
przyłapani na oszustwie,

00:02:06.347 --> 00:02:10.492
albo nie potrafią tego zrobić w warunkach,
w których nie mają pełnej kontroli,

00:02:10.492 --> 00:02:15.256
co sugeruje, że manipulują sytuacją,
żeby uzyskać pożądany rezultat.

00:02:15.256 --> 00:02:20.681
Wiele organizacji wyznaczyło
nagrody pieniężne dla tych,

00:02:20.681 --> 00:02:23.563
którzy udowodnią,
że zdolności paranormalne

00:02:23.563 --> 00:02:26.093
takie jak telekineza istnieją.

00:02:26.093 --> 00:02:29.024
Jeszcze nikt nie zgłosił się po nagrodę.

00:02:29.024 --> 00:02:30.659
Druga obserwacja:

00:02:30.659 --> 00:02:32.401
W badaniach telekinezy

00:02:32.401 --> 00:02:36.541
nie ma zgodnej opinii odnośnie tego,
co tak naprawdę jest mierzone.

00:02:36.541 --> 00:02:40.026
Czy w grę wchodzą potężne fale mózgowe,
takie jak te używane przez Yodę?

00:02:40.026 --> 00:02:43.996
Skoro nikt się z tym nie zgadza,
trudno jest zastosować wzorzec,

00:02:43.996 --> 00:02:46.759
co jest wymagane w pozostałych
dyscyplinach naukowych

00:02:46.759 --> 00:02:49.401
do sprawdzenia słuszności założeń.

00:02:49.401 --> 00:02:50.921
Trzecia obserwacja:

00:02:50.921 --> 00:02:54.025
celem nauki jest odkrywanie nieznanego,

00:02:54.025 --> 00:02:56.392
a w historii badań naukowych

00:02:56.392 --> 00:02:57.806
zdarzało się,

00:02:57.806 --> 00:03:01.391
że nowe odkrycia były sprzeczne
z ówczesną nauką,

00:03:01.391 --> 00:03:04.414
a nawet przewracały niektóre
dyscypliny nauki do góry nogami.

00:03:04.414 --> 00:03:07.668
Takich odkryć trzeba dowodzić
wyjątkowo starannie,

00:03:07.668 --> 00:03:10.135
żeby stawić opór sceptykom.

00:03:10.135 --> 00:03:11.717
Jeśli chodzi o telekinezę,

00:03:11.717 --> 00:03:14.270
jej założenia są sprzeczne z obecną nauką,

00:03:14.270 --> 00:03:17.493
ale brakuje silnych dowodów
na ich poparcie.

00:03:17.493 --> 00:03:21.130
Nasz wszechświat kontrolują
i objaśniają prawa fizyki.

00:03:21.130 --> 00:03:25.305
Jedno z nich mówi, że fale mózgowe
nie mogą sterować przedmiotami,

00:03:25.305 --> 00:03:28.271
bo nie są silne, ani nie mają
wystarczającego zasięgu,

00:03:28.271 --> 00:03:31.795
żeby wpłynąć na cokolwiek
poza obrębem naszej czaszki.

00:03:31.795 --> 00:03:34.974
Fizyka też wyjaśnia, że jedynymi siłami,
które mogą wpływać

00:03:34.974 --> 00:03:39.274
na przedmioty z odległości
są magnetyzm i grawitacja.

00:03:39.356 --> 00:03:43.280
Najbliższym odpowiednikiem telekinezy,
jaki potrafi wyjaśnić nauka,

00:03:43.280 --> 00:03:47.405
jest sterowanie ramieniem robota
za pomocą myśli.

00:03:47.405 --> 00:03:50.085
Do mózgu sparaliżowanych
na skutek udaru osób

00:03:50.085 --> 00:03:54.414
można wszczepić malutkie przewody
w rejony odpowiedzialne za ruch,

00:03:54.414 --> 00:03:58.396
a następnie nauczyć pacjentów koncentrować
się na poruszaniu robotycznym ramieniem,

00:03:58.396 --> 00:04:00.600
działającym jak przedłużenie ich mózgu.

00:04:00.600 --> 00:04:01.800
To faktycznie działa!

00:04:01.800 --> 00:04:04.480
To niesamowite, ale to nie telekineza.

00:04:04.480 --> 00:04:07.783
Myśli pacjentów nie są
nieokreślone czy niewykrywalne.

00:04:07.783 --> 00:04:09.607
To sygnały, które można zmierzyć

00:04:09.607 --> 00:04:12.972
i zamienić na sygnał
zrozumiały dla robota.

00:04:12.972 --> 00:04:16.123
Nauka może zmierzyć,
zbadać i wyjaśnić ten ruch,

00:04:16.123 --> 00:04:20.446
wykazując tym, że taki rodzaj sterowania
za pomocą umysłu jest prawdziwy.

00:04:20.446 --> 00:04:22.942
Nauka to żmudny proces zbierania

00:04:22.942 --> 00:04:27.120
dowodów za i przeciw danej idei.

00:04:27.120 --> 00:04:28.836
Gromadząc dowody,

00:04:28.836 --> 00:04:31.035
patrzymy, który stos jest wyższy,

00:04:31.035 --> 00:04:35.730
a w przypadku telekinezy jest to
stos, który nie dowodzi jej istnienia.

00:04:35.730 --> 00:04:39.858
Niektórzy twierdzą, że to zjawisko
mistyczne, wychodzące poza granice nauki,

00:04:39.858 --> 00:04:41.277
i nie ma w tym nic złego.

00:04:41.277 --> 00:04:45.467
Jednak w takim przypadku telekineza
staje się kwestią przekonania osobistego.

00:04:45.467 --> 00:04:47.758
Jeśli nie można czegoś
ocenić w sposób naukowy,

00:04:47.758 --> 00:04:50.584
nie można tego nazwać nauką.

00:04:50.584 --> 00:04:53.290
Wyniki naszego badania pokazują,

00:04:53.290 --> 00:04:57.393
że choć chcemy wierzyć w istnienie
tkwiącej w nas mocy,

00:04:57.943 --> 00:05:00.922
telekineza ma słabe poparcie naukowe.

00:05:00.922 --> 00:05:03.021
Przykro nam Neo, Carrie i mistrzu Yoda.

00:05:03.021 --> 00:05:07.158
Wasze zdolności są zadziwiające,
ale na razie zostają tylko w filmach.