WEBVTT

00:00:00.100 --> 00:00:05.010
(muzyka w tle)

00:00:05.010 --> 00:00:07.803
Wyobraźmy sobie jak pięknie musiało to wyglądać,

00:00:07.803 --> 00:00:10.799
plac z olbrzymimi łukami pokrytymi trawertynem,

00:00:10.799 --> 00:00:15.610
wszystkie te posągi i piękne fontanny tryskające wodą,

00:00:15.610 --> 00:00:17.315
odbijające światło na trawertynie.

00:00:17.315 --> 00:00:19.465
Moglibyśmy porównać postrzeganie tego obiektu do

00:00:19.465 --> 00:00:22.199
postrzegania w dzisiejszych czasach Lincoln Centre - dokładnie -

00:00:22.199 --> 00:00:25.734
z fontannami umiejscowionymi pośrodku i lśniącymi kamieniami.

00:00:25.734 --> 00:00:27.291
Zacznijmy od powiedzenia co nieco na temat

00:00:27.291 --> 00:00:29.441
budowy i sposobu, w jaki zostało wybudowane Koloseum.

00:00:29.441 --> 00:00:31.853
Musimy sobie wyobrazić Koloseum jako olbrzymiego pączka z dziurką,

00:00:31.853 --> 00:00:34.009
którego wnętrze to arena.

00:00:34.009 --> 00:00:36.365
Słowo "arena" pochodzi z łaciny o oznacza "piasek".

00:00:36.365 --> 00:00:39.176
Na miejscu, gdzie walczyli gladiatorzy

00:00:39.176 --> 00:00:42.848
używano piasku, który pochłaniał krew i płyny limfatyczne.

00:00:42.848 --> 00:00:45.421
Niczym olbrzymia kuweta dla kota.

00:00:45.421 --> 00:00:47.840
A więc ... pomiędzy walkami

00:00:47.840 --> 00:00:50.542
w prosty sposób czyszczono arenę.

00:00:50.542 --> 00:00:53.921
Pierwotna nazwa tego obiektu to nie Koloseum.

00:00:53.921 --> 00:00:56.316
Koloseum to nazwa nadana później -

00:00:56.316 --> 00:00:58.111
nie dlatego, że był to kolosalny budynek,

00:00:58.111 --> 00:01:00.639
ale dlatego, że był zbudowany w sąsiedztwie

00:01:00.639 --> 00:01:03.429
kolosalnego posągu - pierwotnie na cześć Nerona -

00:01:03.429 --> 00:01:05.556
który był częścią dekoracji w jego domu.

00:01:05.556 --> 00:01:10.548
Z czasem nazwa Koloseum przylgnęła do owego budynku.

00:01:10.548 --> 00:01:14.049
Pierwotna nazwa to w rzeczywistości Amfiteatr Flawiuszów,

00:01:14.049 --> 00:01:15.616
co jest bardzo charakterystyczne

00:01:15.616 --> 00:01:17.714
nawet jeśli spojrzymy na budowle amerykańskie -

00:01:17.714 --> 00:01:19.044
mamy Lincoln Center,

00:01:19.044 --> 00:01:20.531
mamy Rockefeller Center -

00:01:20.531 --> 00:01:24.341
są one związane z nazwiskiem rodziny, która ufundowała ich budowę.

00:01:24.341 --> 00:01:27.503
Rodzina Flawiuszów zapłaciła za Koloseum.

00:01:27.503 --> 00:01:32.028
Amfiteatr Flawiuszów to nazwa techniczna związana z kształtem budynku.

00:01:32.028 --> 00:01:34.240
Z greckiego oznacza to po prostu "podwójny teatr".

00:01:34.240 --> 00:01:36.853
Typowe greckie teatry w rzeczywistości miały kształt podkowy

00:01:36.853 --> 00:01:38.637
z płaskim zakończeniem w postaci sceny.

00:01:38.637 --> 00:01:40.668
Jest to więc jakby połączenie dwóch takich teatrów.

00:01:40.668 --> 00:01:42.830
Przy użyciu łuków i betonu,

00:01:42.830 --> 00:01:45.823
Rzymianie byli w stanie zbudować amfiteatr,

00:01:45.823 --> 00:01:49.555
nawet podwójny teatr z trybunami umieszczonymi na płaskiej powierzchni.

00:01:49.555 --> 00:01:53.396
Włożona w budowę Koloseum praca inżynierów jest całkowicie zaskakująca,

00:01:53.396 --> 00:01:56.032
biorąc pod uwagę, że zostało ono zbudowane zaledwie w dziesięć lat.

00:01:56.032 --> 00:02:00.237
Koloseum mogło pomieścić pomiędzy 50 a 80 tysiącami ludzi,

00:02:00.237 --> 00:02:04.616
a jeśli spojrzymy na górną część każdego łuku,

00:02:04.616 --> 00:02:06.130
zobaczymy cyfrę rzymską.

00:02:06.130 --> 00:02:08.806
Są one ciemne i zniszczone.

00:02:08.806 --> 00:02:10.402
Widzimy tu XXIII (23),

00:02:10.402 --> 00:02:11.554
tutaj XXIV (24),

00:02:11.554 --> 00:02:12.781
z kolei tu jest XXV (25).

00:02:12.781 --> 00:02:14.000
Rosną one stopniowo.

00:02:14.000 --> 00:02:16.958
Te numery mogły znajdować się na biletach, które otrzymywali ludzie.

00:02:16.958 --> 00:02:18.072
Przypomina to trochę nowoczesny stadion -

00:02:18.072 --> 00:02:20.062
każdy miał przypisane miejsce i

00:02:20.062 --> 00:02:21.807
numer bramki. Miejsce

00:02:21.807 --> 00:02:23.967
było bardzo ważne dla Rzymian,

00:02:23.967 --> 00:02:26.221
nawet poszczególne miejsca były oznaczone według statusu społecznego.

00:02:26.221 --> 00:02:29.816
A więc najbliżej areny siedzą najważniejsi ludzie w społeczeństwie,

00:02:29.816 --> 00:02:33.944
najmniej znaczący - kobiety - znajdują się na górnych trybunach.

00:02:33.944 --> 00:02:36.657
Tutaj widzimy dokładnie styl, w jakim zostało zbudowane Koloseum.

00:02:36.657 --> 00:02:39.778
Mamy trzy kondygnacje łuków,

00:02:39.778 --> 00:02:43.268
i jedną kondygnację - czwarty poziom z oknami,

00:02:43.268 --> 00:02:45.798
a więc budynek zamykają małe okienka.

00:02:45.798 --> 00:02:47.773
Gdy popatrzymy na łuki

00:02:47.773 --> 00:02:50.558
widzimy, że są one okolone kolumnami.

00:02:50.558 --> 00:02:52.942
Dolny poziom to kolumny toskańskie,

00:02:52.942 --> 00:02:54.224
podobne do doryckich,

00:02:54.224 --> 00:02:57.096
ale bardziej rzymsko-doryckie.

00:02:57.096 --> 00:02:59.260
Zdaje się, że są nawet prostsze niż doryckie.

00:02:59.260 --> 00:03:00.328
Tak, tu mamy także podstawę -

00:03:00.328 --> 00:03:02.150
mam tu na myśli fakt, że doryckie kolumny nie mają podstawy,

00:03:02.150 --> 00:03:05.267
a toskańskie tak.

00:03:05.267 --> 00:03:07.569
I nie są one także żłobione, prawda? Nie.

00:03:07.569 --> 00:03:11.512
Następnie mamy drugi poziom i kolumny jońskie.

00:03:11.512 --> 00:03:13.381
Kolumny jońskie tak na prawdę są ...

00:03:13.381 --> 00:03:15.840
uważa się je za najbardziej kobiece ze wszystkich kolumn,

00:03:15.840 --> 00:03:18.177
ponieważ były smuklejsze

00:03:18.177 --> 00:03:19.741
i zakończone na szczycie korpusami spiralnymi -

00:03:19.741 --> 00:03:21.904
no i kobiety siadały na wyższym poziomie - dokładnie.

00:03:21.904 --> 00:03:24.446
Na najwyższym poziomie mamy kolumny korynckie.

00:03:24.446 --> 00:03:26.406
Są one oparte na roślinie zwanej akantem,

00:03:26.406 --> 00:03:29.086
która jest rodzimą rośliną Rzymu i można ją znaleźć w wielu ogrodach.

00:03:29.086 --> 00:03:31.540
Jest bardzo ładna, ma zielone listki -

00:03:31.540 --> 00:03:34.385
a więc mamy tu imitację kamienia

00:03:34.385 --> 00:03:36.653
pokrytego listkami i trawą.

00:03:36.653 --> 00:03:39.859
W środku każdego z łuków na drugim i trzecim poziomie

00:03:39.859 --> 00:03:41.268
znajdowały się posągi,

00:03:41.268 --> 00:03:43.729
a na najwyższym poziomie

00:03:43.729 --> 00:03:48.525
prawdopodobnie były tarcze z brązu w miejscu okien.

00:03:48.525 --> 00:03:51.274
Dokładnie, wyobraźmy sobie Koloseum jako pączka z dziurką.

00:03:51.274 --> 00:03:56.020
Zewnętrzne kręgi zostały zrobione z trawertynu,

00:03:56.020 --> 00:03:59.905
wnętrze "pączka" wykonano z betonu.

00:03:59.905 --> 00:04:01.668
Starożytni Rzymianie udoskonalili beton

00:04:01.668 --> 00:04:04.784
i jako pierwsi użyli go jako materiału budowlanego,

00:04:04.784 --> 00:04:08.161
co było czynnikiem kluczowym do budowania obiektów tej wielkości,

00:04:08.161 --> 00:04:10.736
również Panteonu.

00:04:10.736 --> 00:04:14.560
Udoskonalenie betonu było istotne z dwóch powodów.

00:04:14.560 --> 00:04:17.508
Po pierwsze, jeśli pracuje się z ciosanymi kamieniami:

00:04:17.508 --> 00:04:19.945
marmur, trawertyn czy tuf,

00:04:19.945 --> 00:04:22.059
potrzeba wyspecjalizowanych robotników,

00:04:22.059 --> 00:04:23.547
ponieważ należy wiedzieć, jak ciąć kamień.

00:04:23.547 --> 00:04:24.893
Jeśli zrobi się to nieprawidłowo,

00:04:24.893 --> 00:04:27.145
kamień rozpadnie się w rękach, prawda?

00:04:27.145 --> 00:04:31.520
Beton umożliwia osobom, które nie są specjalistami

00:04:31.520 --> 00:04:33.926
stworzenie czegoś bardziej trwałego,

00:04:33.926 --> 00:04:36.256
a jednocześnie tańszego.

00:04:36.256 --> 00:04:39.276
Wydobycie bloków marmurowych nie jest najtańsze,

00:04:39.276 --> 00:04:41.035
a beton mógł powstawać wszędzie.

00:04:41.035 --> 00:04:46.892
Potrzeba jedynie moździerza i kilku kamieni do łączenia oraz wody.

00:04:46.892 --> 00:04:50.634
Jest to więc bardzo proste, a otrzymany materiał jest sprężysty.

00:04:50.634 --> 00:04:55.057
Dzięki betonowi otrzymujemy swego rodzaju sprężystość i możemy formować wszystko,

00:04:55.057 --> 00:04:59.215
ponieważ ma konsystencję cieczy i można go kształtować w dowolny sposób.

00:04:59.215 --> 00:05:02.577
A więc budowano drewnianą formę

00:05:02.577 --> 00:05:05.255
w wybranym miejscu

00:05:05.255 --> 00:05:09.071
i następnie zalewano ją betonem.

00:05:09.071 --> 00:05:13.122
Dokładnie, a następnie można było to udekorować.

00:05:13.122 --> 00:05:16.523
Mogły być to cegiełki, stiuki czy cokolwiek innego.

00:05:16.523 --> 00:05:19.709
A więc beton umożliwił budowanie o wiele większych obiektów

00:05:19.709 --> 00:05:23.812
przy czym koszty budowy i samo wykonanie były do przyjęcia.

00:05:23.812 --> 00:05:25.774
Budowa była tańsza i szybsza.

00:05:25.774 --> 00:05:28.702
Dziesięć lat na zbudowanie Koloseum to niezłe osiągnięcie,

00:05:28.702 --> 00:05:31.350
a to dzięki użyciu betonu,

00:05:31.350 --> 00:05:34.364
a także dzięki nowemu spojrzeniu na architekturę

00:05:34.364 --> 00:05:38.357
pod względem kreowania wnętrz.

00:05:38.357 --> 00:05:39.473
Zwłaszcza wnętrz,

00:05:39.473 --> 00:05:41.249
ponieważ jeśli spojrzymy na architekturę grecką

00:05:41.249 --> 00:05:42.302
ujrzymy świątynie,

00:05:42.302 --> 00:05:44.953
których wnętrza są dość wąskie;

00:05:44.953 --> 00:05:49.696
jeśli pomyślimy o Panteonie, od razu znajdujemy się w tej niezwykłej wielkiej przestrzeni

00:05:49.696 --> 00:05:51.328
i jest to przestrzeń, którą Rzymianie stworzyli -

00:05:51.328 --> 00:05:53.953
kształtowanie wnętrza, a nie zewnętrznej struktury budynku,

00:05:53.953 --> 00:05:56.640
by stworzyć sklepienie,

00:05:56.640 --> 00:06:00.661
które umożliwi pozbycie się kolumn je podtrzymujących,

00:06:00.661 --> 00:06:03.107
stojących pośrodku, by wspierać dach.

00:06:03.107 --> 00:06:07.182
Odeszli oni od tradycyjnych rozwiązań na rzecz przestrzeni wewnętrznej,

00:06:07.182 --> 00:06:10.558
co dosłownie podwoiło słownictwo w zakresie architektury

00:06:10.558 --> 00:06:13.305
i unowocześniło rozwiązania budowlane,

00:06:13.305 --> 00:06:14.988
które istniały tysiące lat.

00:06:14.988 --> 00:06:18.594
Rzymianie wykorzystują beton na taką skalę,

00:06:18.594 --> 00:06:21.408
że umożliwia im to budowanie gdzie tylko zapragną.

00:06:21.408 --> 00:06:24.345
Nie byli ograniczani przez dostępną przestrzeń.

00:06:24.345 --> 00:06:26.261
Grecy nie mogli zbudować teatru gdzie tylko chcieli,

00:06:26.261 --> 00:06:27.346
potrzebowali stoku.

00:06:27.346 --> 00:06:30.556
A co jeśli mieszkało się w mieście, gdzie nie było stoku?

00:06:30.556 --> 00:06:32.381
Żadnego teatru, tak?

00:06:32.381 --> 00:06:34.848
Rzymianie byli w stanie zbudować teatr, amfiteatr

00:06:34.848 --> 00:06:38.730
albo cyrk, czy łaźnie gdziekolwiek zapragnęli.

00:06:38.730 --> 00:06:43.311
To prawda, że Grecy pasywnie wykorzystywali zasoby naturalne,

00:06:43.311 --> 00:06:46.858
a Rzymianie kształtowali krajobraz bardziej agresywnie.

00:06:46.858 --> 00:06:48.914
Mówiłaś, że znajdowało się tu jezioro.

00:06:48.914 --> 00:06:50.749
Wysuszyli je. Zbudowali w tym miejscu budynek.

00:06:50.749 --> 00:06:55.361
A więc przyroda służy człowiekowi, a nie vice versa.

00:06:55.361 --> 00:06:56.871
Słuszna uwaga.

00:06:56.871 --> 00:06:59.994
Prawdą jest, że chcieli kształtować przestrzeń,

00:06:59.994 --> 00:07:02.179
a więc pojawia się planowanie urbanistyczne -

00:07:02.179 --> 00:07:05.098
można było zbudować miasto tak, jak się chciało

00:07:05.098 --> 00:07:08.387
i nie było to zależne od krajobrazu.

00:07:08.387 --> 00:07:10.953
Uważam, że Rzymianie myślą o sobie

00:07:10.953 --> 00:07:13.610
w bardzo specyficzny sposób -

00:07:13.610 --> 00:07:16.313
jak o rządzących krajobrazem, dominujących.

00:07:16.313 --> 00:07:19.184
Wydaje mi się, że Rzymianie kształtowali krajobraz w taki sposób,

00:07:19.184 --> 00:07:22.853
który przemawia za tym, że posiadali wewnętrzną siłę.

00:07:22.853 --> 00:07:25.552
To, co odróżnia rzymskie społeczeństwo to fakt,

00:07:25.552 --> 00:07:27.035
że nie byli oni rasistami -

00:07:27.035 --> 00:07:28.778
nie patrzyli na kolor skóry.

00:07:28.778 --> 00:07:30.472
Nie przejmowali się tym.

00:07:30.472 --> 00:07:32.873
Było to społeczeństwo wielokulturowe,

00:07:32.873 --> 00:07:34.678
które tworzyli Rzymianie z Afryki,

00:07:34.678 --> 00:07:37.838
Rzymianie z Turcji, Rzymianie z Niemiec.

00:07:37.838 --> 00:07:41.303
To, co odróżniało ludzi to posiadanie statusu obywatela.

00:07:41.303 --> 00:07:44.134
Jeśli nie było się obywatelem, było się nikim,

00:07:44.134 --> 00:07:48.821
ale jeśli było się obywatelem Rzymu - kolor skóry nie miał znaczenia.

00:07:48.821 --> 00:07:52.059
Istniały jednak wyraźne różnice między obywatelami,

00:07:52.059 --> 00:07:54.336
istniał oczywiście podział klasowy.

00:07:54.336 --> 00:07:58.576
Ciekawostką jest fakt, że można było wspinać się po drabinie społecznej,

00:07:58.576 --> 00:08:02.293
podczas gdy w Grecji nie można było nawet nabyć obywatelstwa.

00:08:02.293 --> 00:08:05.740
Nabycie obywatelstwa było niezwykle rzadkie.

00:08:05.740 --> 00:08:09.838
W Rzymie nawet niewolnik mógł stać się wolnym człowiekiem,

00:08:09.838 --> 00:08:13.525
a następnie jego dzieci mogły stać się pełnoprawnymi obywatelami Rzymu.

00:08:13.525 --> 00:08:15.462
Tak jak dzieje się to w Ameryce. Jeśli przyjrzymy się Ameryce zauważymy, że

00:08:15.462 --> 00:08:18.725
podobnie wygląda sytuacja z drugim pokoleniem imigrantów.

00:08:18.725 --> 00:08:21.410
Zdali oni sobie sprawę z tego, że możliwość rozwoju i

00:08:21.410 --> 00:08:24.715
danie ludziom szansy na inne życie

00:08:24.715 --> 00:08:27.265
mogło wpływać pozytywnie na gospodarkę.

00:08:27.265 --> 00:08:33.713
(muzyka w tle)