1
00:00:00,100 --> 00:00:05,010
(muzyka w tle)

2
00:00:05,010 --> 00:00:07,803
Wyobraźmy sobie jak pięknie musiało to wyglądać,

3
00:00:07,803 --> 00:00:10,799
plac z olbrzymimi łukami pokrytymi trawertynem,

4
00:00:10,799 --> 00:00:15,610
wszystkie te posągi i piękne fontanny tryskające wodą,

5
00:00:15,610 --> 00:00:17,315
odbijające światło na trawertynie.

6
00:00:17,315 --> 00:00:19,465
Moglibyśmy porównać postrzeganie tego obiektu do

7
00:00:19,465 --> 00:00:22,199
postrzegania w dzisiejszych czasach Lincoln Centre - dokładnie -

8
00:00:22,199 --> 00:00:25,734
z fontannami umiejscowionymi pośrodku i lśniącymi kamieniami.

9
00:00:25,734 --> 00:00:27,291
Zacznijmy od powiedzenia co nieco na temat

10
00:00:27,291 --> 00:00:29,441
budowy i sposobu, w jaki zostało wybudowane Koloseum.

11
00:00:29,441 --> 00:00:31,853
Musimy sobie wyobrazić Koloseum jako olbrzymiego pączka z dziurką,

12
00:00:31,853 --> 00:00:34,009
którego wnętrze to arena.

13
00:00:34,009 --> 00:00:36,365
Słowo "arena" pochodzi z łaciny o oznacza "piasek".

14
00:00:36,365 --> 00:00:39,176
Na miejscu, gdzie walczyli gladiatorzy

15
00:00:39,176 --> 00:00:42,848
używano piasku, który pochłaniał krew i płyny limfatyczne.

16
00:00:42,848 --> 00:00:45,421
Niczym olbrzymia kuweta dla kota.

17
00:00:45,421 --> 00:00:47,840
A więc ... pomiędzy walkami

18
00:00:47,840 --> 00:00:50,542
w prosty sposób czyszczono arenę.

19
00:00:50,542 --> 00:00:53,921
Pierwotna nazwa tego obiektu to nie Koloseum.

20
00:00:53,921 --> 00:00:56,316
Koloseum to nazwa nadana później -

21
00:00:56,316 --> 00:00:58,111
nie dlatego, że był to kolosalny budynek,

22
00:00:58,111 --> 00:01:00,639
ale dlatego, że był zbudowany w sąsiedztwie

23
00:01:00,639 --> 00:01:03,429
kolosalnego posągu - pierwotnie na cześć Nerona -

24
00:01:03,429 --> 00:01:05,556
który był częścią dekoracji w jego domu.

25
00:01:05,556 --> 00:01:10,548
Z czasem nazwa Koloseum przylgnęła do owego budynku.

26
00:01:10,548 --> 00:01:14,049
Pierwotna nazwa to w rzeczywistości Amfiteatr Flawiuszów,

27
00:01:14,049 --> 00:01:15,616
co jest bardzo charakterystyczne

28
00:01:15,616 --> 00:01:17,714
nawet jeśli spojrzymy na budowle amerykańskie -

29
00:01:17,714 --> 00:01:19,044
mamy Lincoln Center,

30
00:01:19,044 --> 00:01:20,531
mamy Rockefeller Center -

31
00:01:20,531 --> 00:01:24,341
są one związane z nazwiskiem rodziny, która ufundowała ich budowę.

32
00:01:24,341 --> 00:01:27,503
Rodzina Flawiuszów zapłaciła za Koloseum.

33
00:01:27,503 --> 00:01:32,028
Amfiteatr Flawiuszów to nazwa techniczna związana z kształtem budynku.

34
00:01:32,028 --> 00:01:34,240
Z greckiego oznacza to po prostu "podwójny teatr".

35
00:01:34,240 --> 00:01:36,853
Typowe greckie teatry w rzeczywistości miały kształt podkowy

36
00:01:36,853 --> 00:01:38,637
z płaskim zakończeniem w postaci sceny.

37
00:01:38,637 --> 00:01:40,668
Jest to więc jakby połączenie dwóch takich teatrów.

38
00:01:40,668 --> 00:01:42,830
Przy użyciu łuków i betonu,

39
00:01:42,830 --> 00:01:45,823
Rzymianie byli w stanie zbudować amfiteatr,

40
00:01:45,823 --> 00:01:49,555
nawet podwójny teatr z trybunami umieszczonymi na płaskiej powierzchni.

41
00:01:49,555 --> 00:01:53,396
Włożona w budowę Koloseum praca inżynierów jest całkowicie zaskakująca,

42
00:01:53,396 --> 00:01:56,032
biorąc pod uwagę, że zostało ono zbudowane zaledwie w dziesięć lat.

43
00:01:56,032 --> 00:02:00,237
Koloseum mogło pomieścić pomiędzy 50 a 80 tysiącami ludzi,

44
00:02:00,237 --> 00:02:04,616
a jeśli spojrzymy na górną część każdego łuku,

45
00:02:04,616 --> 00:02:06,130
zobaczymy cyfrę rzymską.

46
00:02:06,130 --> 00:02:08,806
Są one ciemne i zniszczone.

47
00:02:08,806 --> 00:02:10,402
Widzimy tu XXIII (23),

48
00:02:10,402 --> 00:02:11,554
tutaj XXIV (24),

49
00:02:11,554 --> 00:02:12,781
z kolei tu jest XXV (25).

50
00:02:12,781 --> 00:02:14,000
Rosną one stopniowo.

51
00:02:14,000 --> 00:02:16,958
Te numery mogły znajdować się na biletach, które otrzymywali ludzie.

52
00:02:16,958 --> 00:02:18,072
Przypomina to trochę nowoczesny stadion -

53
00:02:18,072 --> 00:02:20,062
każdy miał przypisane miejsce i

54
00:02:20,062 --> 00:02:21,807
numer bramki. Miejsce

55
00:02:21,807 --> 00:02:23,967
było bardzo ważne dla Rzymian,

56
00:02:23,967 --> 00:02:26,221
nawet poszczególne miejsca były oznaczone według statusu społecznego.

57
00:02:26,221 --> 00:02:29,816
A więc najbliżej areny siedzą najważniejsi ludzie w społeczeństwie,

58
00:02:29,816 --> 00:02:33,944
najmniej znaczący - kobiety - znajdują się na górnych trybunach.

59
00:02:33,944 --> 00:02:36,657
Tutaj widzimy dokładnie styl, w jakim zostało zbudowane Koloseum.

60
00:02:36,657 --> 00:02:39,778
Mamy trzy kondygnacje łuków,

61
00:02:39,778 --> 00:02:43,268
i jedną kondygnację - czwarty poziom z oknami,

62
00:02:43,268 --> 00:02:45,798
a więc budynek zamykają małe okienka.

63
00:02:45,798 --> 00:02:47,773
Gdy popatrzymy na łuki

64
00:02:47,773 --> 00:02:50,558
widzimy, że są one okolone kolumnami.

65
00:02:50,558 --> 00:02:52,942
Dolny poziom to kolumny toskańskie,

66
00:02:52,942 --> 00:02:54,224
podobne do doryckich,

67
00:02:54,224 --> 00:02:57,096
ale bardziej rzymsko-doryckie.

68
00:02:57,096 --> 00:02:59,260
Zdaje się, że są nawet prostsze niż doryckie.

69
00:02:59,260 --> 00:03:00,328
Tak, tu mamy także podstawę -

70
00:03:00,328 --> 00:03:02,150
mam tu na myśli fakt, że doryckie kolumny nie mają podstawy,

71
00:03:02,150 --> 00:03:05,267
a toskańskie tak.

72
00:03:05,267 --> 00:03:07,569
I nie są one także żłobione, prawda? Nie.

73
00:03:07,569 --> 00:03:11,512
Następnie mamy drugi poziom i kolumny jońskie.

74
00:03:11,512 --> 00:03:13,381
Kolumny jońskie tak na prawdę są ...

75
00:03:13,381 --> 00:03:15,840
uważa się je za najbardziej kobiece ze wszystkich kolumn,

76
00:03:15,840 --> 00:03:18,177
ponieważ były smuklejsze

77
00:03:18,177 --> 00:03:19,741
i zakończone na szczycie korpusami spiralnymi -

78
00:03:19,741 --> 00:03:21,904
no i kobiety siadały na wyższym poziomie - dokładnie.

79
00:03:21,904 --> 00:03:24,446
Na najwyższym poziomie mamy kolumny korynckie.

80
00:03:24,446 --> 00:03:26,406
Są one oparte na roślinie zwanej akantem,

81
00:03:26,406 --> 00:03:29,086
która jest rodzimą rośliną Rzymu i można ją znaleźć w wielu ogrodach.

82
00:03:29,086 --> 00:03:31,540
Jest bardzo ładna, ma zielone listki -

83
00:03:31,540 --> 00:03:34,385
a więc mamy tu imitację kamienia

84
00:03:34,385 --> 00:03:36,653
pokrytego listkami i trawą.

85
00:03:36,653 --> 00:03:39,859
W środku każdego z łuków na drugim i trzecim poziomie

86
00:03:39,859 --> 00:03:41,268
znajdowały się posągi,

87
00:03:41,268 --> 00:03:43,729
a na najwyższym poziomie

88
00:03:43,729 --> 00:03:48,525
prawdopodobnie były tarcze z brązu w miejscu okien.

89
00:03:48,525 --> 00:03:51,274
Dokładnie, wyobraźmy sobie Koloseum jako pączka z dziurką.

90
00:03:51,274 --> 00:03:56,020
Zewnętrzne kręgi zostały zrobione z trawertynu,

91
00:03:56,020 --> 00:03:59,905
wnętrze "pączka" wykonano z betonu.

92
00:03:59,905 --> 00:04:01,668
Starożytni Rzymianie udoskonalili beton

93
00:04:01,668 --> 00:04:04,784
i jako pierwsi użyli go jako materiału budowlanego,

94
00:04:04,784 --> 00:04:08,161
co było czynnikiem kluczowym do budowania obiektów tej wielkości,

95
00:04:08,161 --> 00:04:10,736
również Panteonu.

96
00:04:10,736 --> 00:04:14,560
Udoskonalenie betonu było istotne z dwóch powodów.

97
00:04:14,560 --> 00:04:17,508
Po pierwsze, jeśli pracuje się z ciosanymi kamieniami:

98
00:04:17,508 --> 00:04:19,945
marmur, trawertyn czy tuf,

99
00:04:19,945 --> 00:04:22,059
potrzeba wyspecjalizowanych robotników,

100
00:04:22,059 --> 00:04:23,547
ponieważ należy wiedzieć, jak ciąć kamień.

101
00:04:23,547 --> 00:04:24,893
Jeśli zrobi się to nieprawidłowo,

102
00:04:24,893 --> 00:04:27,145
kamień rozpadnie się w rękach, prawda?

103
00:04:27,145 --> 00:04:31,520
Beton umożliwia osobom, które nie są specjalistami

104
00:04:31,520 --> 00:04:33,926
stworzenie czegoś bardziej trwałego,

105
00:04:33,926 --> 00:04:36,256
a jednocześnie tańszego.

106
00:04:36,256 --> 00:04:39,276
Wydobycie bloków marmurowych nie jest najtańsze,

107
00:04:39,276 --> 00:04:41,035
a beton mógł powstawać wszędzie.

108
00:04:41,035 --> 00:04:46,892
Potrzeba jedynie moździerza i kilku kamieni do łączenia oraz wody.

109
00:04:46,892 --> 00:04:50,634
Jest to więc bardzo proste, a otrzymany materiał jest sprężysty.

110
00:04:50,634 --> 00:04:55,057
Dzięki betonowi otrzymujemy swego rodzaju sprężystość i możemy formować wszystko,

111
00:04:55,057 --> 00:04:59,215
ponieważ ma konsystencję cieczy i można go kształtować w dowolny sposób.

112
00:04:59,215 --> 00:05:02,577
A więc budowano drewnianą formę

113
00:05:02,577 --> 00:05:05,255
w wybranym miejscu

114
00:05:05,255 --> 00:05:09,071
i następnie zalewano ją betonem.

115
00:05:09,071 --> 00:05:13,122
Dokładnie, a następnie można było to udekorować.

116
00:05:13,122 --> 00:05:16,523
Mogły być to cegiełki, stiuki czy cokolwiek innego.

117
00:05:16,523 --> 00:05:19,709
A więc beton umożliwił budowanie o wiele większych obiektów

118
00:05:19,709 --> 00:05:23,812
przy czym koszty budowy i samo wykonanie były do przyjęcia.

119
00:05:23,812 --> 00:05:25,774
Budowa była tańsza i szybsza.

120
00:05:25,774 --> 00:05:28,702
Dziesięć lat na zbudowanie Koloseum to niezłe osiągnięcie,

121
00:05:28,702 --> 00:05:31,350
a to dzięki użyciu betonu,

122
00:05:31,350 --> 00:05:34,364
a także dzięki nowemu spojrzeniu na architekturę

123
00:05:34,364 --> 00:05:38,357
pod względem kreowania wnętrz.

124
00:05:38,357 --> 00:05:39,473
Zwłaszcza wnętrz,

125
00:05:39,473 --> 00:05:41,249
ponieważ jeśli spojrzymy na architekturę grecką

126
00:05:41,249 --> 00:05:42,302
ujrzymy świątynie,

127
00:05:42,302 --> 00:05:44,953
których wnętrza są dość wąskie;

128
00:05:44,953 --> 00:05:49,696
jeśli pomyślimy o Panteonie, od razu znajdujemy się w tej niezwykłej wielkiej przestrzeni

129
00:05:49,696 --> 00:05:51,328
i jest to przestrzeń, którą Rzymianie stworzyli -

130
00:05:51,328 --> 00:05:53,953
kształtowanie wnętrza, a nie zewnętrznej struktury budynku,

131
00:05:53,953 --> 00:05:56,640
by stworzyć sklepienie,

132
00:05:56,640 --> 00:06:00,661
które umożliwi pozbycie się kolumn je podtrzymujących,

133
00:06:00,661 --> 00:06:03,107
stojących pośrodku, by wspierać dach.

134
00:06:03,107 --> 00:06:07,182
Odeszli oni od tradycyjnych rozwiązań na rzecz przestrzeni wewnętrznej,

135
00:06:07,182 --> 00:06:10,558
co dosłownie podwoiło słownictwo w zakresie architektury

136
00:06:10,558 --> 00:06:13,305
i unowocześniło rozwiązania budowlane,

137
00:06:13,305 --> 00:06:14,988
które istniały tysiące lat.

138
00:06:14,988 --> 00:06:18,594
Rzymianie wykorzystują beton na taką skalę,

139
00:06:18,594 --> 00:06:21,408
że umożliwia im to budowanie gdzie tylko zapragną.

140
00:06:21,408 --> 00:06:24,345
Nie byli ograniczani przez dostępną przestrzeń.

141
00:06:24,345 --> 00:06:26,261
Grecy nie mogli zbudować teatru gdzie tylko chcieli,

142
00:06:26,261 --> 00:06:27,346
potrzebowali stoku.

143
00:06:27,346 --> 00:06:30,556
A co jeśli mieszkało się w mieście, gdzie nie było stoku?

144
00:06:30,556 --> 00:06:32,381
Żadnego teatru, tak?

145
00:06:32,381 --> 00:06:34,848
Rzymianie byli w stanie zbudować teatr, amfiteatr

146
00:06:34,848 --> 00:06:38,730
albo cyrk, czy łaźnie gdziekolwiek zapragnęli.

147
00:06:38,730 --> 00:06:43,311
To prawda, że Grecy pasywnie wykorzystywali zasoby naturalne,

148
00:06:43,311 --> 00:06:46,858
a Rzymianie kształtowali krajobraz bardziej agresywnie.

149
00:06:46,858 --> 00:06:48,914
Mówiłaś, że znajdowało się tu jezioro.

150
00:06:48,914 --> 00:06:50,749
Wysuszyli je. Zbudowali w tym miejscu budynek.

151
00:06:50,749 --> 00:06:55,361
A więc przyroda służy człowiekowi, a nie vice versa.

152
00:06:55,361 --> 00:06:56,871
Słuszna uwaga.

153
00:06:56,871 --> 00:06:59,994
Prawdą jest, że chcieli kształtować przestrzeń,

154
00:06:59,994 --> 00:07:02,179
a więc pojawia się planowanie urbanistyczne -

155
00:07:02,179 --> 00:07:05,098
można było zbudować miasto tak, jak się chciało

156
00:07:05,098 --> 00:07:08,387
i nie było to zależne od krajobrazu.

157
00:07:08,387 --> 00:07:10,953
Uważam, że Rzymianie myślą o sobie

158
00:07:10,953 --> 00:07:13,610
w bardzo specyficzny sposób -

159
00:07:13,610 --> 00:07:16,313
jak o rządzących krajobrazem, dominujących.

160
00:07:16,313 --> 00:07:19,184
Wydaje mi się, że Rzymianie kształtowali krajobraz w taki sposób,

161
00:07:19,184 --> 00:07:22,853
który przemawia za tym, że posiadali wewnętrzną siłę.

162
00:07:22,853 --> 00:07:25,552
To, co odróżnia rzymskie społeczeństwo to fakt,

163
00:07:25,552 --> 00:07:27,035
że nie byli oni rasistami -

164
00:07:27,035 --> 00:07:28,778
nie patrzyli na kolor skóry.

165
00:07:28,778 --> 00:07:30,472
Nie przejmowali się tym.

166
00:07:30,472 --> 00:07:32,873
Było to społeczeństwo wielokulturowe,

167
00:07:32,873 --> 00:07:34,678
które tworzyli Rzymianie z Afryki,

168
00:07:34,678 --> 00:07:37,838
Rzymianie z Turcji, Rzymianie z Niemiec.

169
00:07:37,838 --> 00:07:41,303
To, co odróżniało ludzi to posiadanie statusu obywatela.

170
00:07:41,303 --> 00:07:44,134
Jeśli nie było się obywatelem, było się nikim,

171
00:07:44,134 --> 00:07:48,821
ale jeśli było się obywatelem Rzymu - kolor skóry nie miał znaczenia.

172
00:07:48,821 --> 00:07:52,059
Istniały jednak wyraźne różnice między obywatelami,

173
00:07:52,059 --> 00:07:54,336
istniał oczywiście podział klasowy.

174
00:07:54,336 --> 00:07:58,576
Ciekawostką jest fakt, że można było wspinać się po drabinie społecznej,

175
00:07:58,576 --> 00:08:02,293
podczas gdy w Grecji nie można było nawet nabyć obywatelstwa.

176
00:08:02,293 --> 00:08:05,740
Nabycie obywatelstwa było niezwykle rzadkie.

177
00:08:05,740 --> 00:08:09,838
W Rzymie nawet niewolnik mógł stać się wolnym człowiekiem,

178
00:08:09,838 --> 00:08:13,525
a następnie jego dzieci mogły stać się pełnoprawnymi obywatelami Rzymu.

179
00:08:13,525 --> 00:08:15,462
Tak jak dzieje się to w Ameryce. Jeśli przyjrzymy się Ameryce zauważymy, że

180
00:08:15,462 --> 00:08:18,725
podobnie wygląda sytuacja z drugim pokoleniem imigrantów.

181
00:08:18,725 --> 00:08:21,410
Zdali oni sobie sprawę z tego, że możliwość rozwoju i

182
00:08:21,410 --> 00:08:24,715
danie ludziom szansy na inne życie

183
00:08:24,715 --> 00:08:27,265
mogło wpływać pozytywnie na gospodarkę.

184
00:08:27,265 --> 00:08:33,713
(muzyka w tle)