0:00:00.100,0:00:05.010
(muzyka w tle)

0:00:05.010,0:00:07.803
Wyobraźmy sobie jak pięknie musiało to wyglądać,

0:00:07.803,0:00:10.799
plac z olbrzymimi łukami pokrytymi trawertynem,

0:00:10.799,0:00:15.610
wszystkie te posągi i piękne fontanny tryskające wodą,

0:00:15.610,0:00:17.315
odbijające światło na trawertynie.

0:00:17.315,0:00:19.465
Moglibyśmy porównać postrzeganie tego obiektu do

0:00:19.465,0:00:22.199
postrzegania w dzisiejszych czasach Lincoln Centre - dokładnie -

0:00:22.199,0:00:25.734
z fontannami umiejscowionymi pośrodku i lśniącymi kamieniami.

0:00:25.734,0:00:27.291
Zacznijmy od powiedzenia co nieco na temat

0:00:27.291,0:00:29.441
budowy i sposobu, w jaki zostało wybudowane Koloseum.

0:00:29.441,0:00:31.853
Musimy sobie wyobrazić Koloseum jako olbrzymiego pączka z dziurką,

0:00:31.853,0:00:34.009
którego wnętrze to arena.

0:00:34.009,0:00:36.365
Słowo "arena" pochodzi z łaciny o oznacza "piasek".

0:00:36.365,0:00:39.176
Na miejscu, gdzie walczyli gladiatorzy

0:00:39.176,0:00:42.848
używano piasku, który pochłaniał krew i płyny limfatyczne.

0:00:42.848,0:00:45.421
Niczym olbrzymia kuweta dla kota.

0:00:45.421,0:00:47.840
A więc ... pomiędzy walkami

0:00:47.840,0:00:50.542
w prosty sposób czyszczono arenę.

0:00:50.542,0:00:53.921
Pierwotna nazwa tego obiektu to nie Koloseum.

0:00:53.921,0:00:56.316
Koloseum to nazwa nadana później -

0:00:56.316,0:00:58.111
nie dlatego, że był to kolosalny budynek,

0:00:58.111,0:01:00.639
ale dlatego, że był zbudowany w sąsiedztwie

0:01:00.639,0:01:03.429
kolosalnego posągu - pierwotnie na cześć Nerona -

0:01:03.429,0:01:05.556
który był częścią dekoracji w jego domu.

0:01:05.556,0:01:10.548
Z czasem nazwa Koloseum przylgnęła do owego budynku.

0:01:10.548,0:01:14.049
Pierwotna nazwa to w rzeczywistości Amfiteatr Flawiuszów,

0:01:14.049,0:01:15.616
co jest bardzo charakterystyczne

0:01:15.616,0:01:17.714
nawet jeśli spojrzymy na budowle amerykańskie -

0:01:17.714,0:01:19.044
mamy Lincoln Center,

0:01:19.044,0:01:20.531
mamy Rockefeller Center -

0:01:20.531,0:01:24.341
są one związane z nazwiskiem rodziny, która ufundowała ich budowę.

0:01:24.341,0:01:27.503
Rodzina Flawiuszów zapłaciła za Koloseum.

0:01:27.503,0:01:32.028
Amfiteatr Flawiuszów to nazwa techniczna związana z kształtem budynku.

0:01:32.028,0:01:34.240
Z greckiego oznacza to po prostu "podwójny teatr".

0:01:34.240,0:01:36.853
Typowe greckie teatry w rzeczywistości miały kształt podkowy

0:01:36.853,0:01:38.637
z płaskim zakończeniem w postaci sceny.

0:01:38.637,0:01:40.668
Jest to więc jakby połączenie dwóch takich teatrów.

0:01:40.668,0:01:42.830
Przy użyciu łuków i betonu,

0:01:42.830,0:01:45.823
Rzymianie byli w stanie zbudować amfiteatr,

0:01:45.823,0:01:49.555
nawet podwójny teatr z trybunami umieszczonymi na płaskiej powierzchni.

0:01:49.555,0:01:53.396
Włożona w budowę Koloseum praca inżynierów jest całkowicie zaskakująca,

0:01:53.396,0:01:56.032
biorąc pod uwagę, że zostało ono zbudowane zaledwie w dziesięć lat.

0:01:56.032,0:02:00.237
Koloseum mogło pomieścić pomiędzy 50 a 80 tysiącami ludzi,

0:02:00.237,0:02:04.616
a jeśli spojrzymy na górną część każdego łuku,

0:02:04.616,0:02:06.130
zobaczymy cyfrę rzymską.

0:02:06.130,0:02:08.806
Są one ciemne i zniszczone.

0:02:08.806,0:02:10.402
Widzimy tu XXIII (23),

0:02:10.402,0:02:11.554
tutaj XXIV (24),

0:02:11.554,0:02:12.781
z kolei tu jest XXV (25).

0:02:12.781,0:02:14.000
Rosną one stopniowo.

0:02:14.000,0:02:16.958
Te numery mogły znajdować się na biletach, które otrzymywali ludzie.

0:02:16.958,0:02:18.072
Przypomina to trochę nowoczesny stadion -

0:02:18.072,0:02:20.062
każdy miał przypisane miejsce i

0:02:20.062,0:02:21.807
numer bramki. Miejsce

0:02:21.807,0:02:23.967
było bardzo ważne dla Rzymian,

0:02:23.967,0:02:26.221
nawet poszczególne miejsca były oznaczone według statusu społecznego.

0:02:26.221,0:02:29.816
A więc najbliżej areny siedzą najważniejsi ludzie w społeczeństwie,

0:02:29.816,0:02:33.944
najmniej znaczący - kobiety - znajdują się na górnych trybunach.

0:02:33.944,0:02:36.657
Tutaj widzimy dokładnie styl, w jakim zostało zbudowane Koloseum.

0:02:36.657,0:02:39.778
Mamy trzy kondygnacje łuków,

0:02:39.778,0:02:43.268
i jedną kondygnację - czwarty poziom z oknami,

0:02:43.268,0:02:45.798
a więc budynek zamykają małe okienka.

0:02:45.798,0:02:47.773
Gdy popatrzymy na łuki

0:02:47.773,0:02:50.558
widzimy, że są one okolone kolumnami.

0:02:50.558,0:02:52.942
Dolny poziom to kolumny toskańskie,

0:02:52.942,0:02:54.224
podobne do doryckich,

0:02:54.224,0:02:57.096
ale bardziej rzymsko-doryckie.

0:02:57.096,0:02:59.260
Zdaje się, że są nawet prostsze niż doryckie.

0:02:59.260,0:03:00.328
Tak, tu mamy także podstawę -

0:03:00.328,0:03:02.150
mam tu na myśli fakt, że doryckie kolumny nie mają podstawy,

0:03:02.150,0:03:05.267
a toskańskie tak.

0:03:05.267,0:03:07.569
I nie są one także żłobione, prawda? Nie.

0:03:07.569,0:03:11.512
Następnie mamy drugi poziom i kolumny jońskie.

0:03:11.512,0:03:13.381
Kolumny jońskie tak na prawdę są ...

0:03:13.381,0:03:15.840
uważa się je za najbardziej kobiece ze wszystkich kolumn,

0:03:15.840,0:03:18.177
ponieważ były smuklejsze

0:03:18.177,0:03:19.741
i zakończone na szczycie korpusami spiralnymi -

0:03:19.741,0:03:21.904
no i kobiety siadały na wyższym poziomie - dokładnie.

0:03:21.904,0:03:24.446
Na najwyższym poziomie mamy kolumny korynckie.

0:03:24.446,0:03:26.406
Są one oparte na roślinie zwanej akantem,

0:03:26.406,0:03:29.086
która jest rodzimą rośliną Rzymu i można ją znaleźć w wielu ogrodach.

0:03:29.086,0:03:31.540
Jest bardzo ładna, ma zielone listki -

0:03:31.540,0:03:34.385
a więc mamy tu imitację kamienia

0:03:34.385,0:03:36.653
pokrytego listkami i trawą.

0:03:36.653,0:03:39.859
W środku każdego z łuków na drugim i trzecim poziomie

0:03:39.859,0:03:41.268
znajdowały się posągi,

0:03:41.268,0:03:43.729
a na najwyższym poziomie

0:03:43.729,0:03:48.525
prawdopodobnie były tarcze z brązu w miejscu okien.

0:03:48.525,0:03:51.274
Dokładnie, wyobraźmy sobie Koloseum jako pączka z dziurką.

0:03:51.274,0:03:56.020
Zewnętrzne kręgi zostały zrobione z trawertynu,

0:03:56.020,0:03:59.905
wnętrze "pączka" wykonano z betonu.

0:03:59.905,0:04:01.668
Starożytni Rzymianie udoskonalili beton

0:04:01.668,0:04:04.784
i jako pierwsi użyli go jako materiału budowlanego,

0:04:04.784,0:04:08.161
co było czynnikiem kluczowym do budowania obiektów tej wielkości,

0:04:08.161,0:04:10.736
również Panteonu.

0:04:10.736,0:04:14.560
Udoskonalenie betonu było istotne z dwóch powodów.

0:04:14.560,0:04:17.508
Po pierwsze, jeśli pracuje się z ciosanymi kamieniami:

0:04:17.508,0:04:19.945
marmur, trawertyn czy tuf,

0:04:19.945,0:04:22.059
potrzeba wyspecjalizowanych robotników,

0:04:22.059,0:04:23.547
ponieważ należy wiedzieć, jak ciąć kamień.

0:04:23.547,0:04:24.893
Jeśli zrobi się to nieprawidłowo,

0:04:24.893,0:04:27.145
kamień rozpadnie się w rękach, prawda?

0:04:27.145,0:04:31.520
Beton umożliwia osobom, które nie są specjalistami

0:04:31.520,0:04:33.926
stworzenie czegoś bardziej trwałego,

0:04:33.926,0:04:36.256
a jednocześnie tańszego.

0:04:36.256,0:04:39.276
Wydobycie bloków marmurowych nie jest najtańsze,

0:04:39.276,0:04:41.035
a beton mógł powstawać wszędzie.

0:04:41.035,0:04:46.892
Potrzeba jedynie moździerza i kilku kamieni do łączenia oraz wody.

0:04:46.892,0:04:50.634
Jest to więc bardzo proste, a otrzymany materiał jest sprężysty.

0:04:50.634,0:04:55.057
Dzięki betonowi otrzymujemy swego rodzaju sprężystość i możemy formować wszystko,

0:04:55.057,0:04:59.215
ponieważ ma konsystencję cieczy i można go kształtować w dowolny sposób.

0:04:59.215,0:05:02.577
A więc budowano drewnianą formę

0:05:02.577,0:05:05.255
w wybranym miejscu

0:05:05.255,0:05:09.071
i następnie zalewano ją betonem.

0:05:09.071,0:05:13.122
Dokładnie, a następnie można było to udekorować.

0:05:13.122,0:05:16.523
Mogły być to cegiełki, stiuki czy cokolwiek innego.

0:05:16.523,0:05:19.709
A więc beton umożliwił budowanie o wiele większych obiektów

0:05:19.709,0:05:23.812
przy czym koszty budowy i samo wykonanie były do przyjęcia.

0:05:23.812,0:05:25.774
Budowa była tańsza i szybsza.

0:05:25.774,0:05:28.702
Dziesięć lat na zbudowanie Koloseum to niezłe osiągnięcie,

0:05:28.702,0:05:31.350
a to dzięki użyciu betonu,

0:05:31.350,0:05:34.364
a także dzięki nowemu spojrzeniu na architekturę

0:05:34.364,0:05:38.357
pod względem kreowania wnętrz.

0:05:38.357,0:05:39.473
Zwłaszcza wnętrz,

0:05:39.473,0:05:41.249
ponieważ jeśli spojrzymy na architekturę grecką

0:05:41.249,0:05:42.302
ujrzymy świątynie,

0:05:42.302,0:05:44.953
których wnętrza są dość wąskie;

0:05:44.953,0:05:49.696
jeśli pomyślimy o Panteonie, od razu znajdujemy się w tej niezwykłej wielkiej przestrzeni

0:05:49.696,0:05:51.328
i jest to przestrzeń, którą Rzymianie stworzyli -

0:05:51.328,0:05:53.953
kształtowanie wnętrza, a nie zewnętrznej struktury budynku,

0:05:53.953,0:05:56.640
by stworzyć sklepienie,

0:05:56.640,0:06:00.661
które umożliwi pozbycie się kolumn je podtrzymujących,

0:06:00.661,0:06:03.107
stojących pośrodku, by wspierać dach.

0:06:03.107,0:06:07.182
Odeszli oni od tradycyjnych rozwiązań na rzecz przestrzeni wewnętrznej,

0:06:07.182,0:06:10.558
co dosłownie podwoiło słownictwo w zakresie architektury

0:06:10.558,0:06:13.305
i unowocześniło rozwiązania budowlane,

0:06:13.305,0:06:14.988
które istniały tysiące lat.

0:06:14.988,0:06:18.594
Rzymianie wykorzystują beton na taką skalę,

0:06:18.594,0:06:21.408
że umożliwia im to budowanie gdzie tylko zapragną.

0:06:21.408,0:06:24.345
Nie byli ograniczani przez dostępną przestrzeń.

0:06:24.345,0:06:26.261
Grecy nie mogli zbudować teatru gdzie tylko chcieli,

0:06:26.261,0:06:27.346
potrzebowali stoku.

0:06:27.346,0:06:30.556
A co jeśli mieszkało się w mieście, gdzie nie było stoku?

0:06:30.556,0:06:32.381
Żadnego teatru, tak?

0:06:32.381,0:06:34.848
Rzymianie byli w stanie zbudować teatr, amfiteatr

0:06:34.848,0:06:38.730
albo cyrk, czy łaźnie gdziekolwiek zapragnęli.

0:06:38.730,0:06:43.311
To prawda, że Grecy pasywnie wykorzystywali zasoby naturalne,

0:06:43.311,0:06:46.858
a Rzymianie kształtowali krajobraz bardziej agresywnie.

0:06:46.858,0:06:48.914
Mówiłaś, że znajdowało się tu jezioro.

0:06:48.914,0:06:50.749
Wysuszyli je. Zbudowali w tym miejscu budynek.

0:06:50.749,0:06:55.361
A więc przyroda służy człowiekowi, a nie vice versa.

0:06:55.361,0:06:56.871
Słuszna uwaga.

0:06:56.871,0:06:59.994
Prawdą jest, że chcieli kształtować przestrzeń,

0:06:59.994,0:07:02.179
a więc pojawia się planowanie urbanistyczne -

0:07:02.179,0:07:05.098
można było zbudować miasto tak, jak się chciało

0:07:05.098,0:07:08.387
i nie było to zależne od krajobrazu.

0:07:08.387,0:07:10.953
Uważam, że Rzymianie myślą o sobie

0:07:10.953,0:07:13.610
w bardzo specyficzny sposób -

0:07:13.610,0:07:16.313
jak o rządzących krajobrazem, dominujących.

0:07:16.313,0:07:19.184
Wydaje mi się, że Rzymianie kształtowali krajobraz w taki sposób,

0:07:19.184,0:07:22.853
który przemawia za tym, że posiadali wewnętrzną siłę.

0:07:22.853,0:07:25.552
To, co odróżnia rzymskie społeczeństwo to fakt,

0:07:25.552,0:07:27.035
że nie byli oni rasistami -

0:07:27.035,0:07:28.778
nie patrzyli na kolor skóry.

0:07:28.778,0:07:30.472
Nie przejmowali się tym.

0:07:30.472,0:07:32.873
Było to społeczeństwo wielokulturowe,

0:07:32.873,0:07:34.678
które tworzyli Rzymianie z Afryki,

0:07:34.678,0:07:37.838
Rzymianie z Turcji, Rzymianie z Niemiec.

0:07:37.838,0:07:41.303
To, co odróżniało ludzi to posiadanie statusu obywatela.

0:07:41.303,0:07:44.134
Jeśli nie było się obywatelem, było się nikim,

0:07:44.134,0:07:48.821
ale jeśli było się obywatelem Rzymu - kolor skóry nie miał znaczenia.

0:07:48.821,0:07:52.059
Istniały jednak wyraźne różnice między obywatelami,

0:07:52.059,0:07:54.336
istniał oczywiście podział klasowy.

0:07:54.336,0:07:58.576
Ciekawostką jest fakt, że można było wspinać się po drabinie społecznej,

0:07:58.576,0:08:02.293
podczas gdy w Grecji nie można było nawet nabyć obywatelstwa.

0:08:02.293,0:08:05.740
Nabycie obywatelstwa było niezwykle rzadkie.

0:08:05.740,0:08:09.838
W Rzymie nawet niewolnik mógł stać się wolnym człowiekiem,

0:08:09.838,0:08:13.525
a następnie jego dzieci mogły stać się pełnoprawnymi obywatelami Rzymu.

0:08:13.525,0:08:15.462
Tak jak dzieje się to w Ameryce. Jeśli przyjrzymy się Ameryce zauważymy, że

0:08:15.462,0:08:18.725
podobnie wygląda sytuacja z drugim pokoleniem imigrantów.

0:08:18.725,0:08:21.410
Zdali oni sobie sprawę z tego, że możliwość rozwoju i

0:08:21.410,0:08:24.715
danie ludziom szansy na inne życie

0:08:24.715,0:08:27.265
mogło wpływać pozytywnie na gospodarkę.

0:08:27.265,0:08:33.713
(muzyka w tle)