WEBVTT

00:00:00.100 --> 00:00:05.010
(შესავალი მუსიკა უკრავს)

00:00:05.010 --> 00:00:07.803
წარმოიდგინე რა ლამაზი უნდა ყოფილიყო, ეს მოედანი

00:00:07.803 --> 00:00:10.799
ყველა ამ გასაოცარი თაღით მორთული ტრავერტინში

00:00:10.799 --> 00:00:15.610
და ყველა ეს სკულპტურა და მშვენიერი ფანტანები გარეთ წყალს რომ ღვრის

00:00:15.610 --> 00:00:17.315
ტრავერტინის სინათლეს ირეკლავდა ალბათ.

00:00:17.315 --> 00:00:19.465
ჩვენ შესაძლოა ახლა ამაზე ვფიქრობთ ისე როგორც

00:00:19.465 --> 00:00:22.199
ჩვენ ვფიქრობთ ლინკოლნის ცენტრზე (ზუსტად) --

00:00:22.199 --> 00:00:25.734
ფანტანებით შუაში და მოკაშკაშე ქვებით.

00:00:25.734 --> 00:00:27.291
ჩვენ უნდა დავიწყოთ საუბარი

00:00:27.291 --> 00:00:29.441
სტრუქტურაზე და იმაზე თუ როგორ ააშენეს ის?

00:00:29.441 --> 00:00:31.853
ჩვენ უნდა წარმოვიდგინოთ კოლოსეუმი როგორც გიგანტური დონატი (ნამცხვრის სახეობა)

00:00:31.853 --> 00:00:34.009
შიგნითა გული თითქოს არენაა.

00:00:34.009 --> 00:00:36.365
არენა წარმოშობით ლათინურად ნიშნავს ქვიშას.

00:00:36.365 --> 00:00:39.176
იატაკზე სადაც გლადიატრები იბრძოდნენ,

00:00:39.176 --> 00:00:42.848
ისინი იყენებდნენ სილას რომ შეეწოვა სისხლი და სხეულის სითხე.

00:00:42.848 --> 00:00:45.421
შენ იცი, გიგანტური კატის საგებელის მასგავსად თუ ფიქრობთ ამაზე.

00:00:45.421 --> 00:00:47.840
ასე რომ სხვადასხვა ბრძოლებს შორის

00:00:47.840 --> 00:00:50.542
მათ შეეძლოთ უბრალოდ გაესუფთავებინათ ყველაფერი ძალიან ადვილად.

00:00:50.542 --> 00:00:53.921
თავდაპირველი სახელი ამ შენობისა არ იყო კოლოსეუმი.

00:00:53.921 --> 00:00:56.316
კოლოსეუმი მოგვიანებით შერქმეული მეტსახელია.

00:00:56.316 --> 00:00:58.111
არა იმიტომ რომ ის კოლოსალური მონუმენტია,

00:00:58.111 --> 00:01:00.639
მაგრამ იმიტომ რომ ის მდებარობდა კოლოსალური სკულპტურის

00:01:00.639 --> 00:01:03.429
ახლოს -- ნეროს გამო --

00:01:03.429 --> 00:01:05.556
რომელიც იყო მისი სახლის დეკორაციის ნაწილი.

00:01:05.556 --> 00:01:10.548
ასე რომ დროსთან ერთად მეტსახელი მიენიჭა ამ სიახლოვის გამო.

00:01:10.548 --> 00:01:14.049
თავდაპირველი სახელი სინამდვილეში ფლავიანთა ამფითეატრი იყო.

00:01:14.049 --> 00:01:15.616
და ეს არის ძალიან დამახასიათებელი

00:01:15.616 --> 00:01:17.714
მაშინაც კი თუ ამერიკულ მონუმენტებზე ფიქრობთ.

00:01:17.714 --> 00:01:19.044
ჩვენ გვაქვს ლინკოლნის ცენტრი,

00:01:19.044 --> 00:01:20.531
ასევე გვაქვს როკფელერის ცენტრი.

00:01:20.531 --> 00:01:24.341
ისინი დაკავშირებულია იმ ოჯახის სახელთან, რომელმაც გადაიხადა მშენებლობის ხარჯი.

00:01:24.341 --> 00:01:27.503
ფლავიანთა ოჯახმა გადაიხადა კოლოსეუმის მშენებლობისათვის.

00:01:27.503 --> 00:01:32.028
ფლავიანთა ამფითეატრი არის უბრალოდ ტექნიკური სახელი შენობისათვის.

00:01:32.028 --> 00:01:34.240
ეს ჩვეულებრივ ნიშნავს ბერძნულად -- ორმაგი თეატრი.

00:01:34.240 --> 00:01:36.853
თავდაპირველი ბერძნული თეატრები ჩვეულებისამებრ იყო ნახევრადწრიული.

00:01:36.853 --> 00:01:38.637
პლატფორმითა და სცენით,

00:01:38.637 --> 00:01:40.668
და ასე რომ ეს ორი სინამდვილეში უბრალოდ ერთმანეთს ავსებს.

00:01:40.668 --> 00:01:42.830
თაღებისა და ბეტონის გამოყენებით

00:01:42.830 --> 00:01:45.823
რომაელებს შეძლოთ აეშენებინათ ამფითეატრი

00:01:45.823 --> 00:01:49.555
ორმაგი თეატრიც კი დასაჯდომებით პლატფორმის ზედაპირზე.

00:01:49.555 --> 00:01:53.396
მის უკან ტექნიკა არის აბსოლიტურად საოცარი საკვირველი

00:01:53.396 --> 00:01:56.032
იმასთან შედარებით რომ ის 10 წელში ააშენეს.

00:01:56.032 --> 00:02:00.237
კოლოსეუმს შეეძლო დაეტია 50, 000-დან 80, 000-მდე ადამიანი.

00:02:00.237 --> 00:02:04.616
და თუ თქვენ დააკვირდებით პირველი სართულის თაღის თითოეულ ზედა ნაწილს

00:02:04.616 --> 00:02:06.130
თქვენ დაინახვთ რომაულ რიცხვებს.

00:02:06.130 --> 00:02:08.806
ისინი ძალიან შავი და ნახევრად დანგრეულია.

00:02:08.806 --> 00:02:10.402
შეგიძლია დაინახო 23 (XXIII)

00:02:10.402 --> 00:02:11.554
შემდეგ მოდის 24 (XXIIII).

00:02:11.554 --> 00:02:12.781
და შემდეგ 25 (XXV).

00:02:12.781 --> 00:02:14.000
ისინი მზარდია.

00:02:14.000 --> 00:02:16.958
და ეს რიცხვები წაწერილი იქნებოდა იმ ბილეთებზე ხალხს რომ აძლევდნენ.

00:02:16.958 --> 00:02:18.072
თანამედროვე სტადიონის მსგავსად --

00:02:18.072 --> 00:02:20.062
შენ გექნებოდა დანიშნული ადგილი

00:02:20.062 --> 00:02:21.807
ჭიშკრის რიცხვი. ასევე დასაჯდომი.

00:02:21.807 --> 00:02:23.967
რადგან ეს უკიდურესად მნიშვნელოვანი იყო რომაელებისათვის.

00:02:23.967 --> 00:02:26.221
დასაჯდომებიც კი მონიშნული იყო მათი სტატუსის მიხედვით.

00:02:26.221 --> 00:02:29.816
ასე რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ხალხი ახლოს იყო არენასთან

00:02:29.816 --> 00:02:33.944
და ნაკლებად მნიშვნელოვანი -- ქალები -- ბოლო სართულზე.

00:02:33.944 --> 00:02:36.657
აქ ჩვენ ჩვეულბრივ ვხედავთ კოლოსეუმის სტილს.

00:02:36.657 --> 00:02:39.778
აქ არის თაღების სამი სართული,

00:02:39.778 --> 00:02:43.268
და შემდეგ კიდევ ერთი თაღი - მეოთხე სართული ფანჯრებით.

00:02:43.268 --> 00:02:45.798
ის დახურულია პატარა ფანჯრებით შიგნიდან.

00:02:45.798 --> 00:02:47.773
თუ თუ შეხედავთ ამ თაღებს,

00:02:47.773 --> 00:02:50.558
თაღები შექმნილია სვეტებით.

00:02:50.558 --> 00:02:52.942
ბოლო ნაწილზე არის ის რასაც ეწოდება ტასკენი

00:02:52.942 --> 00:02:54.224
ეს დორიკის მსგავსია.

00:02:54.224 --> 00:02:57.096
მაგარმ ეს უფრი ადგილობრივია -- იტალიურ სტილში.

00:02:57.096 --> 00:02:59.260
ეს უფრო მარტივია ვიდრე დორიკი ჩანს.

00:02:59.260 --> 00:03:00.328
დიახ, და ეს ასევე საფუძველიცაა.

00:03:00.328 --> 00:03:02.150
მე ვგულისხმობ რომ დორიკის სვეტებს არა აქვთ საძირკველი

00:03:02.150 --> 00:03:05.267
ტასკენის სვეტებს კი აქვთ.

00:03:05.267 --> 00:03:07.569
და ისინი არაა მოჩუქურთმებული. მართალია? არა

00:03:07.569 --> 00:03:11.512
შემდეგ შენ გადიხარ იონურ სვეტებთან მეორე სართულზე.

00:03:11.512 --> 00:03:13.381
და იონური სვეტები ჩვეულებრივ არის

00:03:13.381 --> 00:03:15.840
ისინი მიჩნეულია ყველაზე ქალურ სვეტებად.

00:03:15.840 --> 00:03:18.177
რადგან მათი პროპორციები უფრო მოხდენილია

00:03:18.177 --> 00:03:19.741
და ხვეულებით ზედა ნაწილში.

00:03:19.741 --> 00:03:21.904
და ქალები სხდებიან უფრო მაღლა რა თქმა უნდა - ზუსტად.

00:03:21.904 --> 00:03:24.446
და მწვერვალი ბოლო სართული კორინთიანთა იყო.

00:03:24.446 --> 00:03:26.406
ისინი დაფუძნებულიa აკანთოს მცენარეზე --

00:03:26.406 --> 00:03:29.086
ეს ადგილობრივი მცენარეა რომში, შენ შეგიძლია იპოვო ის ბევრ ბაღში.

00:03:29.086 --> 00:03:31.540
ის ძალიან მიმზიდველია მწვანე ფოთლებით.

00:03:31.540 --> 00:03:34.385
ამგვარად ეს ქვის ნაწილის იმიტაციაა

00:03:34.385 --> 00:03:36.653
ბალახის ფოთლებით დაფარული.

00:03:36.653 --> 00:03:39.859
თითოეული თაღის შიგნით მეორე და მესამე სართულზე

00:03:39.859 --> 00:03:41.268
იქ იყო ქანდაკება.

00:03:41.268 --> 00:03:43.729
და ბოლო ზედა სართულზე იქ ალბათ იქნებოდა

00:03:43.729 --> 00:03:48.525
ბრინჯაოს ფარი ზედა ნაწილში ფანჯრების ნაცვლად.

00:03:48.525 --> 00:03:51.274
დიახ, ჩვენ წარმოვიდგინეთ კოლოსეუმი როოგრც დონატი.

00:03:51.274 --> 00:03:56.020
გარეთა წრე გაკეთებული იყო ტრავერტინის ლოდებით

00:03:56.020 --> 00:03:59.905
შიგნითა ნაწილი დონატისა დამზადებული იყო ბეტონის შიგნეულობით

00:03:59.905 --> 00:04:01.668
ძველ რომალებს ნამდვილად სრულყოფილი ბეტონი ჰქონდათ

00:04:01.668 --> 00:04:04.784
და სინამდვილეში იყვნენ პირველები რომლებმაც გამოიყენეს ის როგორც სამშენებლო მასალა.

00:04:04.784 --> 00:04:08.161
და ეს მათი უნარისათვის კრიტიკული იყო რომ შეექმნათ ამ ზომის ნაგებობა.

00:04:08.161 --> 00:04:10.736
ასევე, რაღაც პანთეონის მსგავსი.

00:04:10.736 --> 00:04:14.560
ბეტონის განვითარება გადამწყვეტი იყო ორი მიზეზის გამო.

00:04:14.560 --> 00:04:17.508
პირველი - თუ შენ მუშაობ მოჭრილი ქვით:

00:04:17.508 --> 00:04:19.945
მარმარილო, ტრავერტინი, ტუფა ქვაც კი,

00:04:19.945 --> 00:04:22.059
შენ გჭირდება სპეციალიზებული მუშახელი,

00:04:22.059 --> 00:04:23.547
რადგან გჭირდება ქვის მოჭრის ცოდნა.

00:04:23.547 --> 00:04:24.893
თუ არასწორად გააკეთებ ამას,

00:04:24.893 --> 00:04:27.145
ქვა დაიფშვნებოდა შენს ხელში, მართალია?

00:04:27.145 --> 00:04:31.520
ბეტონით კი შესაძლებელს ხდის იმუშავო არასპეციალიზებული მუსახელით

00:04:31.520 --> 00:04:33.926
რომ აწარმოო რაღაც რაც უფრო მტკიცეა.

00:04:33.926 --> 00:04:36.256
და ამავე დროს ეს უფრო ნაკლებად ძვირია. თქვენ იცით ეს.

00:04:36.256 --> 00:04:39.276
იაფი არ არის მარმარილოს ბლოკების მოპოვება.

00:04:39.276 --> 00:04:41.035
ბეტონის აწყობა შეიძლებოდა ყველგან.

00:04:41.035 --> 00:04:46.892
შენ გჭირდება პატარა კირხსნარი და ქვის მცირე ნაწილი რომ გააკეთო აგრეგატები და წყალი.

00:04:46.892 --> 00:04:50.634
ასე რომ ეს ძალიან ადვილია მაგრამ ამავე დროს ეს უფრო მოქნილია.

00:04:50.634 --> 00:04:55.057
ბეტონით შენ იღებ ერთგვარ მოქნილობას და შეგიძლია გარდაქმნა სივრცე.

00:04:55.057 --> 00:04:59.215
რადგან ეს რაღაც სითხის მსგავსია და შენ უბრალოდ შეგიძლია გარდაქმნა ის ისე როგორც გსურს.

00:04:59.215 --> 00:05:02.577
ასე რომ ეს იდეა იყო - ხის ჩარჩოს აღება

00:05:02.577 --> 00:05:05.255
ჩარჩოში ჩაგესვა ის სივრცე რომელიც გსურდა

00:05:05.255 --> 00:05:09.071
და ჩაგესხა ბეტონი ხის ჩარჩოში.

00:05:09.071 --> 00:05:13.122
ზუსტად, და შემდეგ მას დაფარავდი დეკორაციებით.

00:05:13.122 --> 00:05:16.523
ეს იქნებოდა აგური, ბათქაში, ის რაც მოგინდებოდა.

00:05:16.523 --> 00:05:19.709
ასე რომ ამან მართლაც ნება მისცა აეშენებინათ უფრო მეტად გასაოცარი ნაგებობები,

00:05:19.709 --> 00:05:23.812
და ეს იქმებოდა ეკონომიური და ფიზიკურად შესაძლებელი.

00:05:23.812 --> 00:05:25.774
და ნაკლებად ძვირი და სწრაფი.

00:05:25.774 --> 00:05:28.702
იცი 10 წელი კოლოსეუმის შენება საკამოდ დიდი მონაპოვარია.

00:05:28.702 --> 00:05:31.350
რადგან ისინი ბეტონს იყენებდნენ.

00:05:31.350 --> 00:05:34.364
და ასევე ეს არის არქიტექტურაზე ერთგვარად ახლებურად ფიქრი

00:05:34.364 --> 00:05:38.357
შინაგანი სივრცის ფორმირების თვალსაზრისით.

00:05:38.357 --> 00:05:39.473
განსაკუთრებულად შიგა მხარეები.

00:05:39.473 --> 00:05:41.249
რადგან თუ კი დააკვირდები ბერძნულ არქიტექტურას

00:05:41.249 --> 00:05:42.302
შენ ხედავ ტაძრებს,

00:05:42.302 --> 00:05:44.953
ტაძრის შიგა ნაწილი საკმაოდ ვიწროა.

00:05:44.953 --> 00:05:49.696
თუ დაფიქრდებით პანთეონზე, შენ უბრალოდ მის გასაოცარ სფეროში ხარ

00:05:49.696 --> 00:05:51.328
და აი ამიტომაც გამოიგონეს ის მათ,

00:05:51.328 --> 00:05:53.953
ჩამოსხმის იდეა არა გარეთ არამედ შიგნით

00:05:53.953 --> 00:05:56.640
რომ შესძლო შემდეგ კამაროვანი შენობის მომზადება

00:05:56.640 --> 00:06:00.661
რაც საშუალებას მოგცემს გქონდეს თავისუფალი სივრცე სვეტების გარეშე

00:06:00.661 --> 00:06:03.107
შუაში სახურავის გასამაგრებლად.

00:06:03.107 --> 00:06:07.182
სვეტოვანი არქიტექტურიდან შიდა სივრცეზე გადასვლა

00:06:07.182 --> 00:06:10.558
რამაც მართლაც თითქმის გააორმაგა არქიტექტურის ლექსიკონი

00:06:10.558 --> 00:06:13.305
და სისტემის გაუმჯობესება გამოიწვია

00:06:13.305 --> 00:06:14.988
და რამაც ათასობით წლები იარსება.

00:06:14.988 --> 00:06:18.594
რომალები აკეთებდნენ ისეთი მასშტაბის ბეტონს

00:06:18.594 --> 00:06:21.408
რაც მათ საშუალებას მისცემდა ის აეშენებინათ რაც სურდათ.

00:06:21.408 --> 00:06:24.345
ისინი არ იყვნენ იძულებულნი სივრცის გამო.

00:06:24.345 --> 00:06:26.261
ბერძნებს არ შეეძლოთ აეშენებინათ თეატრი ისე როგორც სურდათ

00:06:26.261 --> 00:06:27.346
მათ სჭირდებოდათ დაქანება.

00:06:27.346 --> 00:06:30.556
და რას იზამდი თუ ისეთ ქალაქში ცხოვრობდი სადაც არ იყო ფერდობი?

00:06:30.556 --> 00:06:32.381
არ იქნებოდა თეატრი შენთვის?

00:06:32.381 --> 00:06:34.848
რომალებმა შესძლეს შეექმნათ თეატრი, ამფითეატრი,

00:06:34.848 --> 00:06:38.730
ან ცირკი, ან სააბაზანო კომპლექსი ისეთი როგორც სურდათ.

00:06:38.730 --> 00:06:43.311
მართალია ბერძნები იყენებდნენ ბუნებრივ მახასიათებლებს მორჩილად

00:06:43.311 --> 00:06:46.858
მაშინ როდესაც რომაელები უფრო აგრესიულად აყალიბებდნე ლანდშაფტის.

00:06:46.858 --> 00:06:48.914
შენ საუბრობდი ფაქტზე რომ აქ იყო ტბა.

00:06:48.914 --> 00:06:50.749
ამოვაშროთ ტბა. ჩვენ აქ შენობას ვაშენებთ.

00:06:50.749 --> 00:06:55.361
ბუნება ხდება ადამიანის სამსახურში ვიდრე პირიქით.

00:06:55.361 --> 00:06:56.871
ეს ნადვილად კარგი მიგნებაა.

00:06:56.871 --> 00:06:59.994
ფაქტია რომ მათ სურდათ რომ შესძლებოდათ ფორმა მიეცათ მათი სივრცისათვის.

00:06:59.994 --> 00:07:02.179
ქალაქის დაგეგმვის თვალსაზრისით

00:07:02.179 --> 00:07:05.098
შენ შეგეძლო აგეშენებინა ქალაქი ისე როგორც გსურდა.

00:07:05.098 --> 00:07:08.387
და არ იყო დაქვემდებარებული იმ ლანდშაფტზე რაც იყო იქ.

00:07:08.387 --> 00:07:10.953
მაგრამ მე ვფიქრობ ეს მართლაც მნიშვნელოვანი გზაა

00:07:10.953 --> 00:07:13.610
რაშიც რომელები საკუთარ თავზე ფიქრობდნენ.

00:07:13.610 --> 00:07:16.313
როგორც ძალები ლანდშაფტში, ერთგვარი ბატონობა ჰქონდათ.

00:07:16.313 --> 00:07:19.184
მე მგონი რომაელები ფორმირებას აძლევდნენ ისე რომ

00:07:19.184 --> 00:07:22.853
გადმოეცათ ამ ერის მათ საკუთარი დამახასიათებელი სიძლიერე.

00:07:22.853 --> 00:07:25.552
რა განსხვავება იყო რომაულ საზოგადოების შესახებ,

00:07:25.552 --> 00:07:27.035
ისინი არ იყვნენ რაისტები

00:07:27.035 --> 00:07:28.778
რომ ისინი თქვენი კანის ფერს არ აქცევდნენ ყურადღებას.

00:07:28.778 --> 00:07:30.472
ისინი ამაზე არ დარდობდნენ.

00:07:30.472 --> 00:07:32.873
ეს მრავალკულტურიანი საზოგადოება იყო.

00:07:32.873 --> 00:07:34.678
აქ იყვნენ რომაელები აფრიკიდან,

00:07:34.678 --> 00:07:37.838
თურქეთიდან, გერმანიიდან.

00:07:37.838 --> 00:07:41.303
რაც მათ განსხვავებულს ხდიდა ეს იყო მოქალაქეობა.

00:07:41.303 --> 00:07:44.134
თუ შენ არ იყავი მოქალაქე შენ არც არავინ იყავი.

00:07:44.134 --> 00:07:48.821
მაგრამ თუ შენ ამ ქალაქის მოქალაქე იყავი, შენი კანის ფერი არ იყო მნიშველოვანი.

00:07:48.821 --> 00:07:52.059
მაგრამ აქაც კი იყო საკმაო გასხვავებები მოქალაქეებს შორის.

00:07:52.059 --> 00:07:54.336
რასაკვირველია იყო სოციალური კლასები.

00:07:54.336 --> 00:07:58.576
ერთერთი საინტერესი ასპექტი იყო - შეგეძლო სოციალურ კლასებში გადასვლა.

00:07:58.576 --> 00:08:02.293
როდესაც ბერძნებისათვის შენ არ შეგეძლო მოქალაქეობის მოპოვებაც კი.

00:08:02.293 --> 00:08:05.740
ძალიან იშვიათი იყო მოქალაქეობის მიღება.

00:08:05.740 --> 00:08:09.838
რომაელებისათვის მონასაც კი შეეძლო გამხდარიყო პირველი თავისუფალი ადამიანი,

00:08:09.838 --> 00:08:13.525
და შემდეგ მისი შვილები იქნებოდნენ რომის თავისუფალი მოქალაქეები.

00:08:13.525 --> 00:08:15.462
ეს ამერიკის მსგავსია. თუ იფიქრებთ ამერიკაზე,

00:08:15.462 --> 00:08:18.725
მეორე თაობის ემიგრანტების მსგავსად იქაც იგივე იდეაა.

00:08:18.725 --> 00:08:21.410
მათ გააცნობიერეს შესაძლებლობა სოციალურ კლასში გადასვლისა და

00:08:21.410 --> 00:08:24.715
ხალხისათვის ცხოვრებაში შანსის მიცემის შესაძლებლობა

00:08:24.715 --> 00:08:27.265
მოახდენდა ცვლილებას ეკონომიკიში.

00:08:27.265 --> 00:08:33.713
(დასკვნითი ბოლო საფორტეპიანო მუსიკა)