1
00:00:00,100 --> 00:00:05,010
(შესავალი მუსიკა უკრავს)

2
00:00:05,010 --> 00:00:07,803
წარმოიდგინე რა ლამაზი უნდა ყოფილიყო, ეს მოედანი

3
00:00:07,803 --> 00:00:10,799
ყველა ამ გასაოცარი თაღით მორთული ტრავერტინში

4
00:00:10,799 --> 00:00:15,610
და ყველა ეს სკულპტურა და მშვენიერი ფანტანები გარეთ წყალს რომ ღვრის

5
00:00:15,610 --> 00:00:17,315
ტრავერტინის სინათლეს ირეკლავდა ალბათ.

6
00:00:17,315 --> 00:00:19,465
ჩვენ შესაძლოა ახლა ამაზე ვფიქრობთ ისე როგორც

7
00:00:19,465 --> 00:00:22,199
ჩვენ ვფიქრობთ ლინკოლნის ცენტრზე (ზუსტად) --

8
00:00:22,199 --> 00:00:25,734
ფანტანებით შუაში და მოკაშკაშე ქვებით.

9
00:00:25,734 --> 00:00:27,291
ჩვენ უნდა დავიწყოთ საუბარი

10
00:00:27,291 --> 00:00:29,441
სტრუქტურაზე და იმაზე თუ როგორ ააშენეს ის?

11
00:00:29,441 --> 00:00:31,853
ჩვენ უნდა წარმოვიდგინოთ კოლოსეუმი როგორც გიგანტური დონატი (ნამცხვრის სახეობა)

12
00:00:31,853 --> 00:00:34,009
შიგნითა გული თითქოს არენაა.

13
00:00:34,009 --> 00:00:36,365
არენა წარმოშობით ლათინურად ნიშნავს ქვიშას.

14
00:00:36,365 --> 00:00:39,176
იატაკზე სადაც გლადიატრები იბრძოდნენ,

15
00:00:39,176 --> 00:00:42,848
ისინი იყენებდნენ სილას რომ შეეწოვა სისხლი და სხეულის სითხე.

16
00:00:42,848 --> 00:00:45,421
შენ იცი, გიგანტური კატის საგებელის მასგავსად თუ ფიქრობთ ამაზე.

17
00:00:45,421 --> 00:00:47,840
ასე რომ სხვადასხვა ბრძოლებს შორის

18
00:00:47,840 --> 00:00:50,542
მათ შეეძლოთ უბრალოდ გაესუფთავებინათ ყველაფერი ძალიან ადვილად.

19
00:00:50,542 --> 00:00:53,921
თავდაპირველი სახელი ამ შენობისა არ იყო კოლოსეუმი.

20
00:00:53,921 --> 00:00:56,316
კოლოსეუმი მოგვიანებით შერქმეული მეტსახელია.

21
00:00:56,316 --> 00:00:58,111
არა იმიტომ რომ ის კოლოსალური მონუმენტია,

22
00:00:58,111 --> 00:01:00,639
მაგრამ იმიტომ რომ ის მდებარობდა კოლოსალური სკულპტურის

23
00:01:00,639 --> 00:01:03,429
ახლოს -- ნეროს გამო --

24
00:01:03,429 --> 00:01:05,556
რომელიც იყო მისი სახლის დეკორაციის ნაწილი.

25
00:01:05,556 --> 00:01:10,548
ასე რომ დროსთან ერთად მეტსახელი მიენიჭა ამ სიახლოვის გამო.

26
00:01:10,548 --> 00:01:14,049
თავდაპირველი სახელი სინამდვილეში ფლავიანთა ამფითეატრი იყო.

27
00:01:14,049 --> 00:01:15,616
და ეს არის ძალიან დამახასიათებელი

28
00:01:15,616 --> 00:01:17,714
მაშინაც კი თუ ამერიკულ მონუმენტებზე ფიქრობთ.

29
00:01:17,714 --> 00:01:19,044
ჩვენ გვაქვს ლინკოლნის ცენტრი,

30
00:01:19,044 --> 00:01:20,531
ასევე გვაქვს როკფელერის ცენტრი.

31
00:01:20,531 --> 00:01:24,341
ისინი დაკავშირებულია იმ ოჯახის სახელთან, რომელმაც გადაიხადა მშენებლობის ხარჯი.

32
00:01:24,341 --> 00:01:27,503
ფლავიანთა ოჯახმა გადაიხადა კოლოსეუმის მშენებლობისათვის.

33
00:01:27,503 --> 00:01:32,028
ფლავიანთა ამფითეატრი არის უბრალოდ ტექნიკური სახელი შენობისათვის.

34
00:01:32,028 --> 00:01:34,240
ეს ჩვეულებრივ ნიშნავს ბერძნულად -- ორმაგი თეატრი.

35
00:01:34,240 --> 00:01:36,853
თავდაპირველი ბერძნული თეატრები ჩვეულებისამებრ იყო ნახევრადწრიული.

36
00:01:36,853 --> 00:01:38,637
პლატფორმითა და სცენით,

37
00:01:38,637 --> 00:01:40,668
და ასე რომ ეს ორი სინამდვილეში უბრალოდ ერთმანეთს ავსებს.

38
00:01:40,668 --> 00:01:42,830
თაღებისა და ბეტონის გამოყენებით

39
00:01:42,830 --> 00:01:45,823
რომაელებს შეძლოთ აეშენებინათ ამფითეატრი

40
00:01:45,823 --> 00:01:49,555
ორმაგი თეატრიც კი დასაჯდომებით პლატფორმის ზედაპირზე.

41
00:01:49,555 --> 00:01:53,396
მის უკან ტექნიკა არის აბსოლიტურად საოცარი საკვირველი

42
00:01:53,396 --> 00:01:56,032
იმასთან შედარებით რომ ის 10 წელში ააშენეს.

43
00:01:56,032 --> 00:02:00,237
კოლოსეუმს შეეძლო დაეტია 50, 000-დან 80, 000-მდე ადამიანი.

44
00:02:00,237 --> 00:02:04,616
და თუ თქვენ დააკვირდებით პირველი სართულის თაღის თითოეულ ზედა ნაწილს

45
00:02:04,616 --> 00:02:06,130
თქვენ დაინახვთ რომაულ რიცხვებს.

46
00:02:06,130 --> 00:02:08,806
ისინი ძალიან შავი და ნახევრად დანგრეულია.

47
00:02:08,806 --> 00:02:10,402
შეგიძლია დაინახო 23 (XXIII)

48
00:02:10,402 --> 00:02:11,554
შემდეგ მოდის 24 (XXIIII).

49
00:02:11,554 --> 00:02:12,781
და შემდეგ 25 (XXV).

50
00:02:12,781 --> 00:02:14,000
ისინი მზარდია.

51
00:02:14,000 --> 00:02:16,958
და ეს რიცხვები წაწერილი იქნებოდა იმ ბილეთებზე ხალხს რომ აძლევდნენ.

52
00:02:16,958 --> 00:02:18,072
თანამედროვე სტადიონის მსგავსად --

53
00:02:18,072 --> 00:02:20,062
შენ გექნებოდა დანიშნული ადგილი

54
00:02:20,062 --> 00:02:21,807
ჭიშკრის რიცხვი. ასევე დასაჯდომი.

55
00:02:21,807 --> 00:02:23,967
რადგან ეს უკიდურესად მნიშვნელოვანი იყო რომაელებისათვის.

56
00:02:23,967 --> 00:02:26,221
დასაჯდომებიც კი მონიშნული იყო მათი სტატუსის მიხედვით.

57
00:02:26,221 --> 00:02:29,816
ასე რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ხალხი ახლოს იყო არენასთან

58
00:02:29,816 --> 00:02:33,944
და ნაკლებად მნიშვნელოვანი -- ქალები -- ბოლო სართულზე.

59
00:02:33,944 --> 00:02:36,657
აქ ჩვენ ჩვეულბრივ ვხედავთ კოლოსეუმის სტილს.

60
00:02:36,657 --> 00:02:39,778
აქ არის თაღების სამი სართული,

61
00:02:39,778 --> 00:02:43,268
და შემდეგ კიდევ ერთი თაღი - მეოთხე სართული ფანჯრებით.

62
00:02:43,268 --> 00:02:45,798
ის დახურულია პატარა ფანჯრებით შიგნიდან.

63
00:02:45,798 --> 00:02:47,773
თუ თუ შეხედავთ ამ თაღებს,

64
00:02:47,773 --> 00:02:50,558
თაღები შექმნილია სვეტებით.

65
00:02:50,558 --> 00:02:52,942
ბოლო ნაწილზე არის ის რასაც ეწოდება ტასკენი

66
00:02:52,942 --> 00:02:54,224
ეს დორიკის მსგავსია.

67
00:02:54,224 --> 00:02:57,096
მაგარმ ეს უფრი ადგილობრივია -- იტალიურ სტილში.

68
00:02:57,096 --> 00:02:59,260
ეს უფრო მარტივია ვიდრე დორიკი ჩანს.

69
00:02:59,260 --> 00:03:00,328
დიახ, და ეს ასევე საფუძველიცაა.

70
00:03:00,328 --> 00:03:02,150
მე ვგულისხმობ რომ დორიკის სვეტებს არა აქვთ საძირკველი

71
00:03:02,150 --> 00:03:05,267
ტასკენის სვეტებს კი აქვთ.

72
00:03:05,267 --> 00:03:07,569
და ისინი არაა მოჩუქურთმებული. მართალია? არა

73
00:03:07,569 --> 00:03:11,512
შემდეგ შენ გადიხარ იონურ სვეტებთან მეორე სართულზე.

74
00:03:11,512 --> 00:03:13,381
და იონური სვეტები ჩვეულებრივ არის

75
00:03:13,381 --> 00:03:15,840
ისინი მიჩნეულია ყველაზე ქალურ სვეტებად.

76
00:03:15,840 --> 00:03:18,177
რადგან მათი პროპორციები უფრო მოხდენილია

77
00:03:18,177 --> 00:03:19,741
და ხვეულებით ზედა ნაწილში.

78
00:03:19,741 --> 00:03:21,904
და ქალები სხდებიან უფრო მაღლა რა თქმა უნდა - ზუსტად.

79
00:03:21,904 --> 00:03:24,446
და მწვერვალი ბოლო სართული კორინთიანთა იყო.

80
00:03:24,446 --> 00:03:26,406
ისინი დაფუძნებულიa აკანთოს მცენარეზე --

81
00:03:26,406 --> 00:03:29,086
ეს ადგილობრივი მცენარეა რომში, შენ შეგიძლია იპოვო ის ბევრ ბაღში.

82
00:03:29,086 --> 00:03:31,540
ის ძალიან მიმზიდველია მწვანე ფოთლებით.

83
00:03:31,540 --> 00:03:34,385
ამგვარად ეს ქვის ნაწილის იმიტაციაა

84
00:03:34,385 --> 00:03:36,653
ბალახის ფოთლებით დაფარული.

85
00:03:36,653 --> 00:03:39,859
თითოეული თაღის შიგნით მეორე და მესამე სართულზე

86
00:03:39,859 --> 00:03:41,268
იქ იყო ქანდაკება.

87
00:03:41,268 --> 00:03:43,729
და ბოლო ზედა სართულზე იქ ალბათ იქნებოდა

88
00:03:43,729 --> 00:03:48,525
ბრინჯაოს ფარი ზედა ნაწილში ფანჯრების ნაცვლად.

89
00:03:48,525 --> 00:03:51,274
დიახ, ჩვენ წარმოვიდგინეთ კოლოსეუმი როოგრც დონატი.

90
00:03:51,274 --> 00:03:56,020
გარეთა წრე გაკეთებული იყო ტრავერტინის ლოდებით

91
00:03:56,020 --> 00:03:59,905
შიგნითა ნაწილი დონატისა დამზადებული იყო ბეტონის შიგნეულობით

92
00:03:59,905 --> 00:04:01,668
ძველ რომალებს ნამდვილად სრულყოფილი ბეტონი ჰქონდათ

93
00:04:01,668 --> 00:04:04,784
და სინამდვილეში იყვნენ პირველები რომლებმაც გამოიყენეს ის როგორც სამშენებლო მასალა.

94
00:04:04,784 --> 00:04:08,161
და ეს მათი უნარისათვის კრიტიკული იყო რომ შეექმნათ ამ ზომის ნაგებობა.

95
00:04:08,161 --> 00:04:10,736
ასევე, რაღაც პანთეონის მსგავსი.

96
00:04:10,736 --> 00:04:14,560
ბეტონის განვითარება გადამწყვეტი იყო ორი მიზეზის გამო.

97
00:04:14,560 --> 00:04:17,508
პირველი - თუ შენ მუშაობ მოჭრილი ქვით:

98
00:04:17,508 --> 00:04:19,945
მარმარილო, ტრავერტინი, ტუფა ქვაც კი,

99
00:04:19,945 --> 00:04:22,059
შენ გჭირდება სპეციალიზებული მუშახელი,

100
00:04:22,059 --> 00:04:23,547
რადგან გჭირდება ქვის მოჭრის ცოდნა.

101
00:04:23,547 --> 00:04:24,893
თუ არასწორად გააკეთებ ამას,

102
00:04:24,893 --> 00:04:27,145
ქვა დაიფშვნებოდა შენს ხელში, მართალია?

103
00:04:27,145 --> 00:04:31,520
ბეტონით კი შესაძლებელს ხდის იმუშავო არასპეციალიზებული მუსახელით

104
00:04:31,520 --> 00:04:33,926
რომ აწარმოო რაღაც რაც უფრო მტკიცეა.

105
00:04:33,926 --> 00:04:36,256
და ამავე დროს ეს უფრო ნაკლებად ძვირია. თქვენ იცით ეს.

106
00:04:36,256 --> 00:04:39,276
იაფი არ არის მარმარილოს ბლოკების მოპოვება.

107
00:04:39,276 --> 00:04:41,035
ბეტონის აწყობა შეიძლებოდა ყველგან.

108
00:04:41,035 --> 00:04:46,892
შენ გჭირდება პატარა კირხსნარი და ქვის მცირე ნაწილი რომ გააკეთო აგრეგატები და წყალი.

109
00:04:46,892 --> 00:04:50,634
ასე რომ ეს ძალიან ადვილია მაგრამ ამავე დროს ეს უფრო მოქნილია.

110
00:04:50,634 --> 00:04:55,057
ბეტონით შენ იღებ ერთგვარ მოქნილობას და შეგიძლია გარდაქმნა სივრცე.

111
00:04:55,057 --> 00:04:59,215
რადგან ეს რაღაც სითხის მსგავსია და შენ უბრალოდ შეგიძლია გარდაქმნა ის ისე როგორც გსურს.

112
00:04:59,215 --> 00:05:02,577
ასე რომ ეს იდეა იყო - ხის ჩარჩოს აღება

113
00:05:02,577 --> 00:05:05,255
ჩარჩოში ჩაგესვა ის სივრცე რომელიც გსურდა

114
00:05:05,255 --> 00:05:09,071
და ჩაგესხა ბეტონი ხის ჩარჩოში.

115
00:05:09,071 --> 00:05:13,122
ზუსტად, და შემდეგ მას დაფარავდი დეკორაციებით.

116
00:05:13,122 --> 00:05:16,523
ეს იქნებოდა აგური, ბათქაში, ის რაც მოგინდებოდა.

117
00:05:16,523 --> 00:05:19,709
ასე რომ ამან მართლაც ნება მისცა აეშენებინათ უფრო მეტად გასაოცარი ნაგებობები,

118
00:05:19,709 --> 00:05:23,812
და ეს იქმებოდა ეკონომიური და ფიზიკურად შესაძლებელი.

119
00:05:23,812 --> 00:05:25,774
და ნაკლებად ძვირი და სწრაფი.

120
00:05:25,774 --> 00:05:28,702
იცი 10 წელი კოლოსეუმის შენება საკამოდ დიდი მონაპოვარია.

121
00:05:28,702 --> 00:05:31,350
რადგან ისინი ბეტონს იყენებდნენ.

122
00:05:31,350 --> 00:05:34,364
და ასევე ეს არის არქიტექტურაზე ერთგვარად ახლებურად ფიქრი

123
00:05:34,364 --> 00:05:38,357
შინაგანი სივრცის ფორმირების თვალსაზრისით.

124
00:05:38,357 --> 00:05:39,473
განსაკუთრებულად შიგა მხარეები.

125
00:05:39,473 --> 00:05:41,249
რადგან თუ კი დააკვირდები ბერძნულ არქიტექტურას

126
00:05:41,249 --> 00:05:42,302
შენ ხედავ ტაძრებს,

127
00:05:42,302 --> 00:05:44,953
ტაძრის შიგა ნაწილი საკმაოდ ვიწროა.

128
00:05:44,953 --> 00:05:49,696
თუ დაფიქრდებით პანთეონზე, შენ უბრალოდ მის გასაოცარ სფეროში ხარ

129
00:05:49,696 --> 00:05:51,328
და აი ამიტომაც გამოიგონეს ის მათ,

130
00:05:51,328 --> 00:05:53,953
ჩამოსხმის იდეა არა გარეთ არამედ შიგნით

131
00:05:53,953 --> 00:05:56,640
რომ შესძლო შემდეგ კამაროვანი შენობის მომზადება

132
00:05:56,640 --> 00:06:00,661
რაც საშუალებას მოგცემს გქონდეს თავისუფალი სივრცე სვეტების გარეშე

133
00:06:00,661 --> 00:06:03,107
შუაში სახურავის გასამაგრებლად.

134
00:06:03,107 --> 00:06:07,182
სვეტოვანი არქიტექტურიდან შიდა სივრცეზე გადასვლა

135
00:06:07,182 --> 00:06:10,558
რამაც მართლაც თითქმის გააორმაგა არქიტექტურის ლექსიკონი

136
00:06:10,558 --> 00:06:13,305
და სისტემის გაუმჯობესება გამოიწვია

137
00:06:13,305 --> 00:06:14,988
და რამაც ათასობით წლები იარსება.

138
00:06:14,988 --> 00:06:18,594
რომალები აკეთებდნენ ისეთი მასშტაბის ბეტონს

139
00:06:18,594 --> 00:06:21,408
რაც მათ საშუალებას მისცემდა ის აეშენებინათ რაც სურდათ.

140
00:06:21,408 --> 00:06:24,345
ისინი არ იყვნენ იძულებულნი სივრცის გამო.

141
00:06:24,345 --> 00:06:26,261
ბერძნებს არ შეეძლოთ აეშენებინათ თეატრი ისე როგორც სურდათ

142
00:06:26,261 --> 00:06:27,346
მათ სჭირდებოდათ დაქანება.

143
00:06:27,346 --> 00:06:30,556
და რას იზამდი თუ ისეთ ქალაქში ცხოვრობდი სადაც არ იყო ფერდობი?

144
00:06:30,556 --> 00:06:32,381
არ იქნებოდა თეატრი შენთვის?

145
00:06:32,381 --> 00:06:34,848
რომალებმა შესძლეს შეექმნათ თეატრი, ამფითეატრი,

146
00:06:34,848 --> 00:06:38,730
ან ცირკი, ან სააბაზანო კომპლექსი ისეთი როგორც სურდათ.

147
00:06:38,730 --> 00:06:43,311
მართალია ბერძნები იყენებდნენ ბუნებრივ მახასიათებლებს მორჩილად

148
00:06:43,311 --> 00:06:46,858
მაშინ როდესაც რომაელები უფრო აგრესიულად აყალიბებდნე ლანდშაფტის.

149
00:06:46,858 --> 00:06:48,914
შენ საუბრობდი ფაქტზე რომ აქ იყო ტბა.

150
00:06:48,914 --> 00:06:50,749
ამოვაშროთ ტბა. ჩვენ აქ შენობას ვაშენებთ.

151
00:06:50,749 --> 00:06:55,361
ბუნება ხდება ადამიანის სამსახურში ვიდრე პირიქით.

152
00:06:55,361 --> 00:06:56,871
ეს ნადვილად კარგი მიგნებაა.

153
00:06:56,871 --> 00:06:59,994
ფაქტია რომ მათ სურდათ რომ შესძლებოდათ ფორმა მიეცათ მათი სივრცისათვის.

154
00:06:59,994 --> 00:07:02,179
ქალაქის დაგეგმვის თვალსაზრისით

155
00:07:02,179 --> 00:07:05,098
შენ შეგეძლო აგეშენებინა ქალაქი ისე როგორც გსურდა.

156
00:07:05,098 --> 00:07:08,387
და არ იყო დაქვემდებარებული იმ ლანდშაფტზე რაც იყო იქ.

157
00:07:08,387 --> 00:07:10,953
მაგრამ მე ვფიქრობ ეს მართლაც მნიშვნელოვანი გზაა

158
00:07:10,953 --> 00:07:13,610
რაშიც რომელები საკუთარ თავზე ფიქრობდნენ.

159
00:07:13,610 --> 00:07:16,313
როგორც ძალები ლანდშაფტში, ერთგვარი ბატონობა ჰქონდათ.

160
00:07:16,313 --> 00:07:19,184
მე მგონი რომაელები ფორმირებას აძლევდნენ ისე რომ

161
00:07:19,184 --> 00:07:22,853
გადმოეცათ ამ ერის მათ საკუთარი დამახასიათებელი სიძლიერე.

162
00:07:22,853 --> 00:07:25,552
რა განსხვავება იყო რომაულ საზოგადოების შესახებ,

163
00:07:25,552 --> 00:07:27,035
ისინი არ იყვნენ რაისტები

164
00:07:27,035 --> 00:07:28,778
რომ ისინი თქვენი კანის ფერს არ აქცევდნენ ყურადღებას.

165
00:07:28,778 --> 00:07:30,472
ისინი ამაზე არ დარდობდნენ.

166
00:07:30,472 --> 00:07:32,873
ეს მრავალკულტურიანი საზოგადოება იყო.

167
00:07:32,873 --> 00:07:34,678
აქ იყვნენ რომაელები აფრიკიდან,

168
00:07:34,678 --> 00:07:37,838
თურქეთიდან, გერმანიიდან.

169
00:07:37,838 --> 00:07:41,303
რაც მათ განსხვავებულს ხდიდა ეს იყო მოქალაქეობა.

170
00:07:41,303 --> 00:07:44,134
თუ შენ არ იყავი მოქალაქე შენ არც არავინ იყავი.

171
00:07:44,134 --> 00:07:48,821
მაგრამ თუ შენ ამ ქალაქის მოქალაქე იყავი, შენი კანის ფერი არ იყო მნიშველოვანი.

172
00:07:48,821 --> 00:07:52,059
მაგრამ აქაც კი იყო საკმაო გასხვავებები მოქალაქეებს შორის.

173
00:07:52,059 --> 00:07:54,336
რასაკვირველია იყო სოციალური კლასები.

174
00:07:54,336 --> 00:07:58,576
ერთერთი საინტერესი ასპექტი იყო - შეგეძლო სოციალურ კლასებში გადასვლა.

175
00:07:58,576 --> 00:08:02,293
როდესაც ბერძნებისათვის შენ არ შეგეძლო მოქალაქეობის მოპოვებაც კი.

176
00:08:02,293 --> 00:08:05,740
ძალიან იშვიათი იყო მოქალაქეობის მიღება.

177
00:08:05,740 --> 00:08:09,838
რომაელებისათვის მონასაც კი შეეძლო გამხდარიყო პირველი თავისუფალი ადამიანი,

178
00:08:09,838 --> 00:08:13,525
და შემდეგ მისი შვილები იქნებოდნენ რომის თავისუფალი მოქალაქეები.

179
00:08:13,525 --> 00:08:15,462
ეს ამერიკის მსგავსია. თუ იფიქრებთ ამერიკაზე,

180
00:08:15,462 --> 00:08:18,725
მეორე თაობის ემიგრანტების მსგავსად იქაც იგივე იდეაა.

181
00:08:18,725 --> 00:08:21,410
მათ გააცნობიერეს შესაძლებლობა სოციალურ კლასში გადასვლისა და

182
00:08:21,410 --> 00:08:24,715
ხალხისათვის ცხოვრებაში შანსის მიცემის შესაძლებლობა

183
00:08:24,715 --> 00:08:27,265
მოახდენდა ცვლილებას ეკონომიკიში.

184
00:08:27,265 --> 00:08:33,713
(დასკვნითი ბოლო საფორტეპიანო მუსიკა)