WEBVTT

00:00:00.611 --> 00:00:03.997
Минатиот месец енциклопедијата „Британика“ најави

00:00:03.997 --> 00:00:05.746
дека престанува со печатење

00:00:05.746 --> 00:00:09.571
по 244 години, што направи да се почуствувам носталгично,

00:00:09.571 --> 00:00:15.218
затоа што паметам како си играв со џиновската енциклопедија во градската библиотека

00:00:15.218 --> 00:00:16.467
кога бев дете,

00:00:16.467 --> 00:00:17.810
некаде околу 12 години.

00:00:17.810 --> 00:00:20.450
И се запрашав дали можам да ја модернизирам таа игра,

00:00:20.450 --> 00:00:22.466
не само за модерните методи,

00:00:22.466 --> 00:00:24.170
туку и за модерниот јас.

NOTE Paragraph

00:00:24.170 --> 00:00:25.306
И се обидов.

00:00:25.306 --> 00:00:26.613
Ја посетив онлајн енциклопедијата,

00:00:26.613 --> 00:00:29.371
Википедија, и пишав „Земја“.

00:00:29.371 --> 00:00:32.037
Можете да почнете од секаде, но овој пат ја одбрав Земјата.

00:00:32.037 --> 00:00:34.515
Првото правило на играта е доста едноставно.

00:00:34.515 --> 00:00:36.006
Треба да ја читате статијата

00:00:36.006 --> 00:00:38.594
сè додека не наидете на нешто непознато,

00:00:38.594 --> 00:00:41.699
и по можност нешто што дури ни татко ви не го знае.

NOTE Paragraph

00:00:41.699 --> 00:00:44.578
Во случајов, набрзина го најдов ова:

00:00:44.578 --> 00:00:46.874
Најоддалечената точка од центарот на Земјата

00:00:46.874 --> 00:00:49.347
не е врвот Еверест, како што си мислев,

00:00:49.347 --> 00:00:52.643
туку врвот на планината Чимборазо во Еквадор.

00:00:52.643 --> 00:00:56.163
Земјата, секако, се врти додека патува околу сонцето,

00:00:56.163 --> 00:00:58.147
па затоа таа е малку испупчена на средината,

00:00:58.147 --> 00:00:59.274
исто како и некои Земјани.

00:00:59.274 --> 00:01:04.164
Иако врвот Чимборазо не е највисокиот врв на Андите,

00:01:04.164 --> 00:01:05.835
тој се наоѓа на еден степен од екваторот,

00:01:05.835 --> 00:01:08.835
токму на тоа испупчување, па затоа врвот Чимборазо

00:01:08.835 --> 00:01:12.235
е најоддалечената точка на земјата од нејзиниот центар.

NOTE Paragraph

00:01:12.235 --> 00:01:15.187
И многу е интересно за кажување.

00:01:15.187 --> 00:01:16.130
Па затоа веднаш одлучив,

00:01:16.130 --> 00:01:18.027
вака ќе се вика играта,

00:01:18.027 --> 00:01:19.514
односно мојот нов извик.

00:01:19.514 --> 00:01:20.484
Може да го користите на ТЕД.

00:01:20.484 --> 00:01:21.813
Чимборазо, нели?

00:01:21.813 --> 00:01:23.515
Тоа е како „еурека“ и „бинго“ да направиле бебе.

00:01:23.515 --> 00:01:25.244
Не го знаев тоа;

00:01:25.244 --> 00:01:26.874
мошне интересно.

00:01:26.874 --> 00:01:28.539
Чимборазо!

NOTE Paragraph

00:01:28.539 --> 00:01:32.164
Следното правило на играта е исто така доста едноставно.

00:01:32.164 --> 00:01:35.051
Треба само да најдете друг непознат збор и да го побарате.

00:01:35.051 --> 00:01:37.216
Во старите времиња, тоа значело вадење на еден том

00:01:37.216 --> 00:01:38.851
и пребарување по азбучен ред,

00:01:38.851 --> 00:01:39.890
па можеби и одвлекување на вниманието,

00:01:39.890 --> 00:01:40.595
забавно било.

NOTE Paragraph

00:01:40.595 --> 00:01:43.226
Во денешно време има избор од илјадници линкови.

00:01:43.226 --> 00:01:45.178
Можам да одам буквално каде било во светот,

00:01:45.178 --> 00:01:46.907
и си помислив кога веќе сум во Еквадор,

00:01:46.907 --> 00:01:49.618
одлучив да кликнам на зборчето „тропски“.

00:01:49.618 --> 00:01:54.859
Тоа ме одведе на овој влажен и топол тропски појас

00:01:54.859 --> 00:01:56.044
што ја обиколува Земјата.

NOTE Paragraph

00:01:56.044 --> 00:01:58.505
Оноа е Тропик на ракот на север

00:01:58.505 --> 00:02:00.018
и Тропик на јарецот на југ,

00:02:00.018 --> 00:02:00.826
тоа го знаев,

00:02:00.826 --> 00:02:03.027
но се изненадив од следново фактче:

00:02:03.027 --> 00:02:05.293
Тие не се картографкси одредници,

00:02:05.293 --> 00:02:08.898
како географска ширина или границите помеѓу земјите,

00:02:08.898 --> 00:02:11.629
тие се астрономски феномени предизвикани од накосеноста на Земјата,

00:02:11.629 --> 00:02:13.234
и променливи се.

00:02:13.234 --> 00:02:15.884
Се движат; одат нагоре, одат надолу.

00:02:15.884 --> 00:02:19.083
Впрочем, со години, Тропикот на ракот и Тропикот на јарецот

00:02:19.083 --> 00:02:21.723
постепено се поместуваат накај екваторот

00:02:21.723 --> 00:02:24.220
со стапка од околу 15 метри годишно,

00:02:24.220 --> 00:02:25.386
и никој не ми го кажал тоа.

00:02:25.386 --> 00:02:26.210
Не го знаев.

00:02:26.210 --> 00:02:27.628
Чимборазо!

NOTE Paragraph

00:02:27.628 --> 00:02:33.404
Па, за да продолжи играта, треба да најдам друг збор и да го побарам.

00:02:33.404 --> 00:02:37.203
Кога веќе сум во тропските предели, одбрав „Тропски дождовни шуми“.

00:02:37.203 --> 00:02:39.486
Познати по нивната разноликост, човекова разноликост.

00:02:39.486 --> 00:02:45.012
Сè уште има десетици и десетици неоткирени племиња на планетава.

00:02:45.012 --> 00:02:49.490
Ги има насекаде, но во суштина сите живеат во тропските шуми.

00:02:49.490 --> 00:02:54.467
Тоа е единственото место во денешно време каде може да отидете, а да не се „спријателите“.

NOTE Paragraph

00:02:54.467 --> 00:03:03.332
Линкот што го кликнав тука беше егзотичен на почетокот и апсолутно мистериозен при самиот крај.

00:03:03.332 --> 00:03:10.092
Се однесуваше на леопарди и коати, отровни жаби и боа констриктори, потоа

00:03:10.092 --> 00:03:12.027
тврдокрилци,

00:03:12.027 --> 00:03:15.266
што излезе дека се бубачки.

NOTE Paragraph

00:03:15.266 --> 00:03:17.490
Е сега намерно кликнав тука,

00:03:17.490 --> 00:03:19.044
но ако се најдев овде по грешка,

00:03:19.044 --> 00:03:21.141
ќе ме асоцираше, за бендот одете на „Битлси“,

00:03:21.141 --> 00:03:22.747
за автомобилот одете на „Фолксваген Буба“,

00:03:22.747 --> 00:03:25.484
но јас сум тука баш за бубачките.

00:03:25.484 --> 00:03:29.354
Ова е дефинитивно најуспешниот поредок на планетава.

00:03:29.354 --> 00:03:33.604
Некаде околу 20 и 25 проценти од сиот жив свет на планетава,

00:03:33.604 --> 00:03:35.410
вклучувајќи ги и растенијата, се бубачки.

00:03:35.410 --> 00:03:37.593
Тоа значи наредниот пат кога ќе одите во продавница,

00:03:37.593 --> 00:03:39.795
погледнете ги четворицата пред вас во редот.

00:03:39.795 --> 00:03:42.812
Статистички, еден од вас е бубачка.

NOTE Paragraph

00:03:42.812 --> 00:03:48.410
И ако тоа сте вие, неверојатно добро сте се адаптирале.

00:03:48.410 --> 00:03:53.443
Има бубачки мршојадци кои ја глодаат кожата и месото од коските во музеи.

00:03:53.443 --> 00:03:56.524
Има бубчки предатори, кои напаѓаат други инсекти

00:03:56.524 --> 00:03:58.307
и пак ни се слатки.

00:03:58.307 --> 00:04:01.811
Има бубачки кои тркалаат мали топчиња од измет

00:04:01.811 --> 00:04:05.106
на огромни далечини низ пустините за да ги нахранат малечките.

00:04:05.106 --> 00:04:08.890
Ова ги потсетувало античките Египјани на нивниот бог Кхепри,

00:04:08.890 --> 00:04:12.204
кој секое утро ја обновувал куглата на сонцето,

00:04:12.204 --> 00:04:14.227
па така овој лепешкар

00:04:14.227 --> 00:04:19.595
станал светиот лепешкар на панцирот на фараонот Тутанкамон.

NOTE Paragraph

00:04:19.595 --> 00:04:25.523
Се потсетив дека бубачките имаат најромантичен флерт во царството на животните.

00:04:25.523 --> 00:04:28.106
Светулките не се мушички, туку бубачки.

00:04:28.106 --> 00:04:33.418
Светулките се тврдокрилци, а тврдокрилците комуницираат и на други начини.

NOTE Paragraph

00:04:33.418 --> 00:04:34.794
Како следниов линк:

00:04:34.794 --> 00:04:37.733
Хемискиот јазик на феромоните.

00:04:37.733 --> 00:04:43.786
Страницата за феромоните сега ме одведе до едно видео од морски еж што се секса.

00:04:43.786 --> 00:04:47.466
Тоа е тоа.

NOTE Paragraph

00:04:47.466 --> 00:04:50.554
(Смеа)

NOTE Paragraph

00:04:50.554 --> 00:04:52.626
И линкот за афродизијак.

00:04:52.626 --> 00:04:54.290
Тоа е нешто што го зголемува сексуалниот нагон,

00:04:54.290 --> 00:04:56.491
по можност чоколадата.

00:04:56.491 --> 00:04:59.994
Во чоколадата има соединение што се вика фенилетиламин

00:04:59.994 --> 00:05:01.364
што може да биде афродизијак.

00:05:01.364 --> 00:05:03.619
Но како што се споменува во статијата,

00:05:03.619 --> 00:05:04.834
поради разложување на ензимите,

00:05:04.834 --> 00:05:09.004
малку е веројатно дека фенилетиламинот ќе стигне до мозокот ако се зема орално.

00:05:09.004 --> 00:05:12.114
Па затоа, вие што само јадете чоколада, може ќе треба да експериментирате малку.

NOTE Paragraph

00:05:12.114 --> 00:05:15.924
Го кликнав линкот тука,

00:05:15.924 --> 00:05:21.123
„симпатична магија“, најмногу зашто ги разбирам и двата збора.

00:05:21.123 --> 00:05:23.275
Но, не и кога се вака заедно.

00:05:23.275 --> 00:05:26.266
Ја сакам симпатијата. Ја сакам магијата.

00:05:26.266 --> 00:05:27.611
Па кога ќе кликнам на „симпатична магија“,

00:05:27.611 --> 00:05:32.416
добивам симпатична магија и вуду кукли.

NOTE Paragraph

00:05:32.416 --> 00:05:34.564
На детето во мене повторно му се посреќи.

00:05:34.564 --> 00:05:37.083
Симпатичната магија е имитација.

00:05:37.083 --> 00:05:39.490
Ако имитирате нешто, можеби ќе можете да влијаете врз нештото.

00:05:39.490 --> 00:05:43.924
Тоа е идејата на вуду куклите, како и на пештерските цртежи.

NOTE Paragraph

00:05:43.924 --> 00:05:49.004
Линкот на пештерските цртежи ме одведе до еден од најстарите живописи во човештвото.

00:05:49.004 --> 00:05:51.011
Баш би сакал да видам Гугл мапи за некои од пештериве.

00:05:51.011 --> 00:05:54.507
Имаме десетици илјади години стари цртежи.

00:05:54.507 --> 00:05:59.506
Најзастапените теми околу светот содржат големи диви животни и отпечатоци од човечки раце,

00:05:59.506 --> 00:06:01.827
обично левата.

NOTE Paragraph

00:06:01.827 --> 00:06:06.290
Со милениуми сме биле претежно деснорако племе,

00:06:06.290 --> 00:06:11.626
па иако не знам зошто палеолитска особа би си ја отцртувал раката

00:06:11.626 --> 00:06:13.612
или би ја пигментирал,

00:06:13.612 --> 00:06:16.204
можам да замислам како го правел тоа.

00:06:16.204 --> 00:06:20.706
Мислам дека навистина не се разликува многу од нашата доминантна мала рака аватар

00:06:20.706 --> 00:06:24.038
онаму со којашто сега ќе кликнам на зборот „рака“,

00:06:24.038 --> 00:06:30.330
одам на страницата за „рака“, каде што најдов најинтересна и веројатно непријатна тривијалност

00:06:30.330 --> 00:06:32.364
каква што не сум нашол одамна. Станува збор за ова:

00:06:32.364 --> 00:06:36.546
Задниот дел од раката формално се нарекува опистенар.

NOTE Paragraph

00:06:36.546 --> 00:06:40.219
Е тоа е срамота, затоа што сè досега,

00:06:40.219 --> 00:06:43.419
секој пат кога велев, „го знам тоа како како задниот дел од раката“,

00:06:43.419 --> 00:06:45.778
всушност сум велел, „сосема ми е познато тоа,

00:06:45.778 --> 00:06:48.364
само што не му го знам името да му се сневиди, нели?“

00:06:48.364 --> 00:06:52.018
Линкот што го кликнав тука,

00:06:52.018 --> 00:06:56.170
значи лемурите, мајмуните и шимпанзате имаат мали опистенари.

NOTE Paragraph

00:06:56.170 --> 00:07:00.420
Кликнувам на шимпанзо, и го добивам генетички најблискиот роднина.

00:07:00.420 --> 00:07:04.411
Пан троглодити, како што ги нарекуваме, значи „пештерски жител“.

00:07:04.411 --> 00:07:05.915
Но, не е така.

00:07:05.915 --> 00:07:07.739
Тие живеат во дождовните шуми и саваните.

00:07:07.739 --> 00:07:10.946
Само што секогаш си мислиме дека тие заостануваат зад нас,

00:07:10.946 --> 00:07:14.010
еволуциски или некако чудно ни се прикрадуваат,

00:07:14.010 --> 00:07:17.684
па во некои случаи се и пред нас.

NOTE Paragraph

00:07:17.684 --> 00:07:22.906
Како на следниов мој линк, речиси неодоливиот линк, Хам астро-шимпанзото.

00:07:22.906 --> 00:07:27.084
Кликнувам на него, и навистина мислев дека повторно ќе ме сврти во круг.

00:07:27.084 --> 00:07:28.284
Роден е во Камерун,

00:07:28.284 --> 00:07:32.044
што се наоѓа токму среде мојата тропска мапа,

00:07:32.044 --> 00:07:38.266
а згора на тоа неговиот скелет се најде во Смитсонијан музејот каде го глодаа бубачки.

NOTE Paragraph

00:07:38.266 --> 00:07:41.219
Покрај тие две значајни настани во животот на Хам,

00:07:41.219 --> 00:07:43.755
тој леташе и во вселената.

00:07:43.755 --> 00:07:46.992
Тој ја доживеа бестежинската состојба и приземјувањето,

00:07:46.992 --> 00:07:49.563
месеци пред првиот човек да го стори тоа,

00:07:49.563 --> 00:07:52.427
советскиот космонаут Јури Гагарин.

NOTE Paragraph

00:07:52.427 --> 00:07:54.579
Кога кликнувам на страницата на Јури Гагарин,

00:07:54.579 --> 00:07:57.498
го добивам овој тип кој бил доста низок,

00:07:57.498 --> 00:07:59.035
но многу смел.

00:07:59.035 --> 00:08:03.378
Врвните пресметки, Советските пресметки, велат дека бил висок 1.65 метри,

00:08:03.378 --> 00:08:06.379
тоа е помалку од пет ипол стапки,

00:08:06.379 --> 00:08:09.185
можеби затоа што бил неухранет како мал.

NOTE Paragraph

00:08:09.185 --> 00:08:11.730
Германците ја окупираа Русија.

00:08:11.730 --> 00:08:14.827
Нацистички офицер се вселил во домаќинството на Гагарин,

00:08:14.827 --> 00:08:17.631
а тој и неговото семејство изградиле и живееле во колиба од кал.

00:08:17.631 --> 00:08:21.178
Години подоцна, детето од таа тесна колиба

00:08:21.178 --> 00:08:24.684
порасна и стана човекот што влезе во таа тесна капсула,

00:08:24.684 --> 00:08:26.298
на врвот од ракетата,

00:08:26.298 --> 00:08:29.786
којшто доброволно се пријавил да биде лансиран во вселената,

00:08:29.786 --> 00:08:34.138
првиот човек кој навистина физички ја напуштил планетата.

00:08:34.138 --> 00:08:35.486
И не само што ја напуштил,

00:08:35.486 --> 00:08:38.011
туку ја заобиколил.

NOTE Paragraph

00:08:38.011 --> 00:08:40.237
Педесет години подоцна, во знак на почит,

00:08:40.237 --> 00:08:44.164
Меѓународната вселенска станица, којашто е таму горе и вечерва,

00:08:44.164 --> 00:08:48.244
ја синхронизираше својата орбита со онаа на Гагарин,

00:08:48.244 --> 00:08:49.410
во точното време од денот,

00:08:49.410 --> 00:08:50.970
и ја снимаше,

00:08:50.970 --> 00:08:54.554
па така можете да одите онлајн и да гледате преку 100 минути

00:08:54.554 --> 00:08:58.063
од тоа крајно вчудовидувачко,

00:08:58.063 --> 00:08:59.204
а веројатно и осамено возење,

00:08:59.204 --> 00:09:01.484
првиот човек што некогаш видел такво нешто.

NOTE Paragraph

00:09:01.484 --> 00:09:02.907
Па кога тоа ќе ви здодее,

00:09:02.907 --> 00:09:05.524
можете да кликнете на уште еден линк.

00:09:05.524 --> 00:09:06.866
Може да се вратите на Земјата.

00:09:06.866 --> 00:09:09.027
Се враќате на почетокот.

00:09:09.027 --> 00:09:11.244
Може да ја завршите играта.

00:09:11.244 --> 00:09:14.834
Треба само да најдете уште еден факт што не сте го знаеле.

NOTE Paragraph

00:09:14.834 --> 00:09:17.314
Па така јас набрзина наидов на ова:

00:09:17.314 --> 00:09:22.330
Земјата има отпорност од околу .17 проценти од референтниот сфероид,

00:09:22.330 --> 00:09:26.299
што е помалку од .22-те проценти, дозволени кај топките за билјард.

NOTE Paragraph

00:09:26.299 --> 00:09:28.731
Вакви факти обожавав како мал.

00:09:28.731 --> 00:09:29.978
Го пронајдов самиот.

00:09:29.978 --> 00:09:32.253
Има малку математика што ја разбирам.

00:09:32.253 --> 00:09:34.378
Прилично сум сигурен дека татко ми не го знае.

00:09:34.378 --> 00:09:39.867
Тоа значи дека кога би можеле да ја смалите Земјата колку една топка за билјард,

00:09:39.867 --> 00:09:45.884
кога би можеле да ја земете планетата Земја, со сите свои планински врвови и пештери,

00:09:45.884 --> 00:09:50.560
дождовни шуми, астронаути и неоткриени племиња и шимпанза, вуду кукли,

00:09:50.560 --> 00:09:56.084
светулки, чоколада, морски суштества што водат љубов во длабочините на морето,

00:09:56.084 --> 00:09:59.285
сето тоа да го смалите колку една топка за билјард,

00:09:59.285 --> 00:10:03.178
би била мазна исто како топка за билјард,

00:10:03.178 --> 00:10:07.795
а топката веројатно би била малку испупчена на средината.

NOTE Paragraph

00:10:07.795 --> 00:10:10.586
Тоа е доста штосно.

00:10:10.586 --> 00:10:12.530
Не го знаев тоа.

00:10:12.530 --> 00:10:14.755
Чимборазо!

NOTE Paragraph

00:10:14.755 --> 00:10:15.644
Ви благодарам.

NOTE Paragraph

00:10:15.644 --> 00:10:16.293
(Аплауз)