[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:00.47,0:00:02.96,Default,,0000,0000,0000,,Wielkie teksty świata antycznego
Dialogue: 0,0:00:02.96,0:00:06.27,Default,,0000,0000,0000,,nie przetrwały do naszych czasów\Nw swojej oryginalnej postaci.
Dialogue: 0,0:00:06.27,0:00:09.79,Default,,0000,0000,0000,,Przetrwały dzięki średniowiecznym skrybom,
Dialogue: 0,0:00:09.79,0:00:11.79,Default,,0000,0000,0000,,którzy nieustannie je przepisywali.
Dialogue: 0,0:00:11.79,0:00:14.44,Default,,0000,0000,0000,,Tak też było z Archimedesem,
Dialogue: 0,0:00:14.44,0:00:16.20,Default,,0000,0000,0000,,wielkim greckim matematykiem.
Dialogue: 0,0:00:16.20,0:00:19.21,Default,,0000,0000,0000,,Wszystko, co o nim wiemy,
Dialogue: 0,0:00:19.21,0:00:21.90,Default,,0000,0000,0000,,opiera się na trzech księgach,
Dialogue: 0,0:00:21.90,0:00:23.82,Default,,0000,0000,0000,,znanych jako A, B i C.
Dialogue: 0,0:00:23.82,0:00:28.65,Default,,0000,0000,0000,,Księgę A zgubił włoski humanista w 1564 roku.
Dialogue: 0,0:00:28.65,0:00:31.46,Default,,0000,0000,0000,,Księga B ostatnio znajdowała się archiwum papieskim,
Dialogue: 0,0:00:31.46,0:00:37.29,Default,,0000,0000,0000,,160 km na północ od Rzymu, w Viterbo w 1311 roku.
Dialogue: 0,0:00:37.29,0:00:41.58,Default,,0000,0000,0000,,Kodeks C odkryto w 1906 roku.
Dialogue: 0,0:00:41.58,0:00:44.13,Default,,0000,0000,0000,,Znalazł się na moim biurku w Baltimore
Dialogue: 0,0:00:44.13,0:00:48.26,Default,,0000,0000,0000,,19 stycznia 1999 roku.
Dialogue: 0,0:00:48.26,0:00:50.68,Default,,0000,0000,0000,,Oto Kodeks C.
Dialogue: 0,0:00:50.68,0:00:55.85,Default,,0000,0000,0000,,Jest on właściwie schowany w tej księdze.
Dialogue: 0,0:00:55.85,0:00:57.30,Default,,0000,0000,0000,,Niczym ukryty skarb.
Dialogue: 0,0:00:57.30,0:00:59.63,Default,,0000,0000,0000,,Tak naprawdę, jest to modlitewnik.
Dialogue: 0,0:00:59.63,0:01:02.60,Default,,0000,0000,0000,,Ukończony przez Johannesa Myronesa
Dialogue: 0,0:01:02.60,0:01:06.21,Default,,0000,0000,0000,,14 kwietnia 1229 roku.
Dialogue: 0,0:01:06.21,0:01:08.70,Default,,0000,0000,0000,,Do jego wykonania użył pergaminu.
Dialogue: 0,0:01:08.70,0:01:11.11,Default,,0000,0000,0000,,Jednak nie był to nowy pergamin,
Dialogue: 0,0:01:11.11,0:01:14.43,Default,,0000,0000,0000,,ale zaczerpnięty z wcześniejszych rękopisów,
Dialogue: 0,0:01:14.43,0:01:16.16,Default,,0000,0000,0000,,których było w sumie siedem.
Dialogue: 0,0:01:16.16,0:01:19.65,Default,,0000,0000,0000,,Jednym z nich był Kodeks C Archimedesa.
Dialogue: 0,0:01:19.65,0:01:25.11,Default,,0000,0000,0000,,Myrones rozdzielił te siedem rękopisów
Dialogue: 0,0:01:25.11,0:01:28.50,Default,,0000,0000,0000,,i usunął z nich tekst.
Dialogue: 0,0:01:28.50,0:01:30.92,Default,,0000,0000,0000,,Następnie podzielił karty na pół,
Dialogue: 0,0:01:30.92,0:01:33.16,Default,,0000,0000,0000,,pomieszał,
Dialogue: 0,0:01:33.16,0:01:35.08,Default,,0000,0000,0000,,obrócił o 90 stopni
Dialogue: 0,0:01:35.08,0:01:37.13,Default,,0000,0000,0000,,i zapisał na nich modlitwy.
Dialogue: 0,0:01:37.13,0:01:38.83,Default,,0000,0000,0000,,Te siedem rękopisów
Dialogue: 0,0:01:38.83,0:01:43.17,Default,,0000,0000,0000,,zaginęło na 700 lat w tym modlitewniku.
Dialogue: 0,0:01:43.17,0:01:46.42,Default,,0000,0000,0000,,Modlitewnik został odkryty
Dialogue: 0,0:01:46.42,0:01:49.15,Default,,0000,0000,0000,,przez Johana Ludviga Heiberga w 1906 roku.
Dialogue: 0,0:01:49.15,0:01:50.59,Default,,0000,0000,0000,,Z pomocą szkła powiększającego
Dialogue: 0,0:01:50.59,0:01:53.48,Default,,0000,0000,0000,,przepisał tyle tekstu, ile mógł.
Dialogue: 0,0:01:53.48,0:01:56.66,Default,,0000,0000,0000,,W manuskrypcie odnalazł dwa,
Dialogue: 0,0:01:56.66,0:01:58.42,Default,,0000,0000,0000,,całkiem unikalne fragmenty.
Dialogue: 0,0:01:58.42,0:02:00.02,Default,,0000,0000,0000,,Nie było ich w księdze A ani B.
Dialogue: 0,0:02:00.02,0:02:01.72,Default,,0000,0000,0000,,To nieznane teksty Archimedesa,
Dialogue: 0,0:02:01.72,0:02:04.96,Default,,0000,0000,0000,,znane jako "Metoda" i "Stomachion".
Dialogue: 0,0:02:04.96,0:02:07.23,Default,,0000,0000,0000,,Rękopis zyskał światową sławę.
Dialogue: 0,0:02:07.23,0:02:09.04,Default,,0000,0000,0000,,Możecie się domyślić,
Dialogue: 0,0:02:09.04,0:02:11.76,Default,,0000,0000,0000,,że księga jest w złym stanie.
Dialogue: 0,0:02:11.76,0:02:15.23,Default,,0000,0000,0000,,Obecnie, w XX w., jest w jeszcze gorszym,
Dialogue: 0,0:02:15.23,0:02:16.96,Default,,0000,0000,0000,,niż kiedy odkrył ją Heiberg.
Dialogue: 0,0:02:16.96,0:02:18.48,Default,,0000,0000,0000,,Malowano na niej fałszerstwa,
Dialogue: 0,0:02:18.48,0:02:21.56,Default,,0000,0000,0000,,zaatakowała ją pleśń.
Dialogue: 0,0:02:21.56,0:02:25.31,Default,,0000,0000,0000,,Jest jak definicja spisania na straty.
Dialogue: 0,0:02:25.31,0:02:27.04,Default,,0000,0000,0000,,Taki rodzaj księgi
Dialogue: 0,0:02:27.04,0:02:29.71,Default,,0000,0000,0000,,powinien należeć do stosownej instytucji.
Dialogue: 0,0:02:29.71,0:02:31.89,Default,,0000,0000,0000,,Lecz tak nie jest.
Dialogue: 0,0:02:31.89,0:02:36.52,Default,,0000,0000,0000,,Została zakupiona przez osobę prywatną w 1998 roku.
Dialogue: 0,0:02:36.52,0:02:38.28,Default,,0000,0000,0000,,Po co ktoś ją kupił?
Dialogue: 0,0:02:38.28,0:02:41.81,Default,,0000,0000,0000,,Bo chciał zabezpieczyć coś kruchego.
Dialogue: 0,0:02:41.81,0:02:45.06,Default,,0000,0000,0000,,Chciał rozpowszechnić coś unikalnego.
Dialogue: 0,0:02:45.06,0:02:49.72,Default,,0000,0000,0000,,Chciał coś drogiego uczynić darmowym.
Dialogue: 0,0:02:49.72,0:02:52.86,Default,,0000,0000,0000,,Ponieważ takie były jego zasady.
Dialogue: 0,0:02:52.86,0:02:57.39,Default,,0000,0000,0000,,Choć niewiele osób zrozumie\Nstarożytną grekę dzieła Archimedesa,
Dialogue: 0,0:02:57.39,0:03:00.08,Default,,0000,0000,0000,,wszyscy powinni mieć do niej dostęp.
Dialogue: 0,0:03:00.08,0:03:03.37,Default,,0000,0000,0000,,Zgromadził więc grupę "przyjaciół Archimedesa"
Dialogue: 0,0:03:03.37,0:03:05.51,Default,,0000,0000,0000,,i obiecał zapłacić im za pracę.
Dialogue: 0,0:03:05.51,0:03:07.21,Default,,0000,0000,0000,,Może się wydawać,
Dialogue: 0,0:03:07.21,0:03:10.68,Default,,0000,0000,0000,,że było to kosztowne przedsięwzięcie,
Dialogue: 0,0:03:10.68,0:03:12.84,Default,,0000,0000,0000,,tych ludzi nie przyciągnęły pieniądze,
Dialogue: 0,0:03:12.84,0:03:14.66,Default,,0000,0000,0000,,ale sam Archimedes.
Dialogue: 0,0:03:14.66,0:03:16.38,Default,,0000,0000,0000,,Byli to bardzo różni ludzie.
Dialogue: 0,0:03:16.38,0:03:18.56,Default,,0000,0000,0000,,Fizycy cząstek elementarnych,
Dialogue: 0,0:03:18.56,0:03:20.13,Default,,0000,0000,0000,,filologowie klasyczni,
Dialogue: 0,0:03:20.13,0:03:22.10,Default,,0000,0000,0000,,konserwatorzy książek,
Dialogue: 0,0:03:22.10,0:03:24.68,Default,,0000,0000,0000,,eksperci od starożytnej matematyki,
Dialogue: 0,0:03:24.68,0:03:26.59,Default,,0000,0000,0000,,zarządzania danych,
Dialogue: 0,0:03:26.59,0:03:29.51,Default,,0000,0000,0000,,programowania i obrazowania naukowego.
Dialogue: 0,0:03:29.51,0:03:33.07,Default,,0000,0000,0000,,Połączyli siły by pracować nad tym rękopisem.
Dialogue: 0,0:03:33.07,0:03:36.88,Default,,0000,0000,0000,,Pierwszą kwestią była konserwacja.
Dialogue: 0,0:03:36.88,0:03:39.31,Default,,0000,0000,0000,,Oto z czym mieliśmy do czynienia.
Dialogue: 0,0:03:39.31,0:03:41.51,Default,,0000,0000,0000,,Na grzbiecie książki był klej.
Dialogue: 0,0:03:41.51,0:03:43.71,Default,,0000,0000,0000,,Przyjrzyjcie się fotografii,
Dialogue: 0,0:03:43.71,0:03:45.76,Default,,0000,0000,0000,,dolna część jest brązowawa.
Dialogue: 0,0:03:45.76,0:03:47.13,Default,,0000,0000,0000,,To jest klej skórny.
Dialogue: 0,0:03:47.13,0:03:48.51,Default,,0000,0000,0000,,Konserwator
Dialogue: 0,0:03:48.51,0:03:50.64,Default,,0000,0000,0000,,usunie taki klej z łatwością.
Dialogue: 0,0:03:50.64,0:03:54.01,Default,,0000,0000,0000,,Górna część to Elmer, klej do drewna.
Dialogue: 0,0:03:54.01,0:03:56.13,Default,,0000,0000,0000,,Emulsja poliwinylowego octanu,
Dialogue: 0,0:03:56.13,0:03:58.79,Default,,0000,0000,0000,,która po wyschnięciu nie rozpuszcza się w wodzie.
Dialogue: 0,0:03:58.79,0:04:01.96,Default,,0000,0000,0000,,Jest dużo twardsza niż pergamin.
Dialogue: 0,0:04:01.96,0:04:05.31,Default,,0000,0000,0000,,Zanim można było zając się tekstem,
Dialogue: 0,0:04:05.31,0:04:06.76,Default,,0000,0000,0000,,należało rozdzielić strony książki.
Dialogue: 0,0:04:06.76,0:04:09.61,Default,,0000,0000,0000,,Zajęło to cztery lata.
Dialogue: 0,0:04:09.61,0:04:13.14,Default,,0000,0000,0000,,Rzadko zdarza się tyle akcji.
Dialogue: 0,0:04:13.14,0:04:15.92,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:04:15.92,0:04:20.18,Default,,0000,0000,0000,,Następnie, należało usunąć wosk.
Dialogue: 0,0:04:20.18,0:04:22.42,Default,,0000,0000,0000,,Korzystano z niego
Dialogue: 0,0:04:22.42,0:04:24.16,Default,,0000,0000,0000,,w liturgii kościoła ortodoksyjnego,
Dialogue: 0,0:04:24.16,0:04:25.47,Default,,0000,0000,0000,,gdzie używa się wosku świecowego.
Dialogue: 0,0:04:25.47,0:04:27.33,Default,,0000,0000,0000,,Wosk świecowy był brudny,
Dialogue: 0,0:04:27.33,0:04:28.56,Default,,0000,0000,0000,,uniemożliwiał wykonanie obrazowania.
Dialogue: 0,0:04:28.56,0:04:31.90,Default,,0000,0000,0000,,Ostrożnie musieliśmy zdrapać cały wosk.
Dialogue: 0,0:04:31.90,0:04:33.80,Default,,0000,0000,0000,,Trudno jest dokładnie określić,
Dialogue: 0,0:04:33.80,0:04:36.52,Default,,0000,0000,0000,,w jakim stanie jest ta księga,
Dialogue: 0,0:04:36.52,0:04:39.28,Default,,0000,0000,0000,,ale często odpadały małe kawałki.
Dialogue: 0,0:04:39.28,0:04:41.63,Default,,0000,0000,0000,,Zwykle nie jest to nic wielkiego,
Dialogue: 0,0:04:41.63,0:04:44.63,Default,,0000,0000,0000,,ale te skrawki mogły zawierać unikalny tekst.
Dialogue: 0,0:04:44.63,0:04:46.93,Default,,0000,0000,0000,,Udało nam się umieścić
Dialogue: 0,0:04:46.93,0:04:51.67,Default,,0000,0000,0000,,te kawałeczki we właściwych miejscach.
Dialogue: 0,0:04:51.67,0:04:55.38,Default,,0000,0000,0000,,Następnie zaczęliśmy obrazowanie.
Dialogue: 0,0:04:55.38,0:04:56.88,Default,,0000,0000,0000,,Sfotografowaliśmy go
Dialogue: 0,0:04:56.88,0:04:58.91,Default,,0000,0000,0000,,na 14 różnych zakresach fal.
Dialogue: 0,0:04:58.91,0:05:02.82,Default,,0000,0000,0000,,W każdym z zakresów fal
Dialogue: 0,0:05:02.82,0:05:04.03,Default,,0000,0000,0000,,można dostrzec inne rzeczy.
Dialogue: 0,0:05:04.03,0:05:05.60,Default,,0000,0000,0000,,Tu mamy zdjęcie strony
Dialogue: 0,0:05:05.60,0:05:08.12,Default,,0000,0000,0000,,zobrazowanej na 14 zakresach fal.
Dialogue: 0,0:05:08.12,0:05:10.25,Default,,0000,0000,0000,,Żaden jednak nie był właściwy.
Dialogue: 0,0:05:10.25,0:05:14.66,Default,,0000,0000,0000,,Zdecydowaliśmy się je połączyć.
Dialogue: 0,0:05:14.66,0:05:17.96,Default,,0000,0000,0000,,Umieściliśmy dwa na pustym ekranie.
Dialogue: 0,0:05:17.96,0:05:20.80,Default,,0000,0000,0000,,To dwa zdjęcia rękopisu Archimedesa.
Dialogue: 0,0:05:20.80,0:05:22.61,Default,,0000,0000,0000,,Zdjęcie po lewej
Dialogue: 0,0:05:22.61,0:05:23.96,Default,,0000,0000,0000,,to zdjęcie w podczerwieni.
Dialogue: 0,0:05:23.96,0:05:25.88,Default,,0000,0000,0000,,A po prawej w ultrafiolecie.
Dialogue: 0,0:05:25.88,0:05:27.02,Default,,0000,0000,0000,,W tym po prawej,
Dialogue: 0,0:05:27.02,0:05:29.46,Default,,0000,0000,0000,,można dostrzec pismo Archimedesa.
Dialogue: 0,0:05:29.46,0:05:32.45,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli połączymy oba te zdjęcia,
Dialogue: 0,0:05:32.45,0:05:35.26,Default,,0000,0000,0000,,pergamin na obu jest jasny,
Dialogue: 0,0:05:35.26,0:05:37.14,Default,,0000,0000,0000,,i pozostaje jasny.
Dialogue: 0,0:05:37.14,0:05:40.16,Default,,0000,0000,0000,,Modlitewnik na obu jest ciemny,
Dialogue: 0,0:05:40.16,0:05:41.85,Default,,0000,0000,0000,,i pozostaje ciemny.
Dialogue: 0,0:05:41.85,0:05:45.20,Default,,0000,0000,0000,,Tekst Archimedesa jest ciemny na jednym, \Na jasny na drugim.
Dialogue: 0,0:05:45.20,0:05:47.60,Default,,0000,0000,0000,,Pojawi się jako ciemny i czerwony,
Dialogue: 0,0:05:47.60,0:05:49.87,Default,,0000,0000,0000,,dzięki czemu można go przeczytać.
Dialogue: 0,0:05:49.87,0:05:52.71,Default,,0000,0000,0000,,Oto jak to wygląda.
Dialogue: 0,0:05:52.71,0:05:56.06,Default,,0000,0000,0000,,To zdjęcia przed i po,
Dialogue: 0,0:05:56.06,0:05:59.04,Default,,0000,0000,0000,,ale tych zdjęć nie czyta się w ten sposób.
Dialogue: 0,0:05:59.04,0:06:01.66,Default,,0000,0000,0000,,Powiększa się wiele razy,
Dialogue: 0,0:06:01.66,0:06:05.20,Default,,0000,0000,0000,,przybliża...
Dialogue: 0,0:06:05.20,0:06:07.27,Default,,0000,0000,0000,,Teraz można czytać.
Dialogue: 0,0:06:07.27,0:06:13.62,Default,,0000,0000,0000,,(Brawa)
Dialogue: 0,0:06:13.62,0:06:17.20,Default,,0000,0000,0000,,Po przetworzeniu tych samych zdjęć na inny sposób,
Dialogue: 0,0:06:17.20,0:06:19.77,Default,,0000,0000,0000,,można wyeliminować tekst modlitewnika.
Dialogue: 0,0:06:19.77,0:06:20.79,Default,,0000,0000,0000,,To bardzo istotne,
Dialogue: 0,0:06:20.79,0:06:23.77,Default,,0000,0000,0000,,ponieważ wykresy w rękopisie,
Dialogue: 0,0:06:23.77,0:06:26.24,Default,,0000,0000,0000,,to unikalne źródło tych,
Dialogue: 0,0:06:26.24,0:06:29.06,Default,,0000,0000,0000,,które Archimedes rysował na piasku w IV w. p.n.e.
Dialogue: 0,0:06:29.06,0:06:32.09,Default,,0000,0000,0000,,Proszę bardzo, mogę je pokazać.
Dialogue: 0,0:06:32.09,0:06:34.44,Default,,0000,0000,0000,,Ten sposób obrazowania,
Dialogue: 0,0:06:34.44,0:06:37.10,Default,,0000,0000,0000,,w podczerwieni, ultrafiolecie, w świetle niewidzialnym
Dialogue: 0,0:06:37.10,0:06:39.70,Default,,0000,0000,0000,,nie przedrze się przez wszystko.
Dialogue: 0,0:06:39.70,0:06:41.56,Default,,0000,0000,0000,,Jak zajrzeć pod złote fałszerstwa?
Dialogue: 0,0:06:41.56,0:06:43.52,Default,,0000,0000,0000,,Zdecydowaliśmy się zobrazować rękopis
Dialogue: 0,0:06:43.52,0:06:47.81,Default,,0000,0000,0000,,z pomocą fluorescencyjnych promieni Rentgena.
Dialogue: 0,0:06:47.81,0:06:50.82,Default,,0000,0000,0000,,Rentgen widać na wykresie po lewej,
Dialogue: 0,0:06:50.82,0:06:54.67,Default,,0000,0000,0000,,eliminuje to elektron z zewnętrznej powłoki atomu.
Dialogue: 0,0:06:54.67,0:06:56.67,Default,,0000,0000,0000,,Ten elektron znika,
Dialogue: 0,0:06:56.67,0:07:00.31,Default,,0000,0000,0000,,natomiast elektron z kolejnej powłoki,
Dialogue: 0,0:07:00.31,0:07:02.79,Default,,0000,0000,0000,,wskakuje na jego miejsce.
Dialogue: 0,0:07:02.79,0:07:04.22,Default,,0000,0000,0000,,Powoduje to
Dialogue: 0,0:07:04.22,0:07:07.06,Default,,0000,0000,0000,,promieniowanie elektromagnetyczne,
Dialogue: 0,0:07:07.06,0:07:08.49,Default,,0000,0000,0000,,promienie Rentgena.
Dialogue: 0,0:07:08.49,0:07:11.14,Default,,0000,0000,0000,,Jest to Rentgen swoisty dla atomu,
Dialogue: 0,0:07:11.14,0:07:13.02,Default,,0000,0000,0000,,na który pada.
Dialogue: 0,0:07:13.02,0:07:15.19,Default,,0000,0000,0000,,A my chcieliśmy zobaczyć
Dialogue: 0,0:07:15.19,0:07:16.92,Default,,0000,0000,0000,,żelazo.
Dialogue: 0,0:07:16.92,0:07:18.79,Default,,0000,0000,0000,,Bo tusz był nakładany żelazem.
Dialogue: 0,0:07:18.79,0:07:20.47,Default,,0000,0000,0000,,Wykrywając źródło tych promieni
Dialogue: 0,0:07:20.47,0:07:23.06,Default,,0000,0000,0000,,Rentgena można by znaleźć całe żelazo
Dialogue: 0,0:07:23.06,0:07:25.12,Default,,0000,0000,0000,,na danej stronie i, teoretycznie,
Dialogue: 0,0:07:25.12,0:07:27.72,Default,,0000,0000,0000,,zobaczyć dzięki temu obraz.
Dialogue: 0,0:07:27.72,0:07:32.06,Default,,0000,0000,0000,,Potrzeba do tego bardzo silnego źródła światła.
Dialogue: 0,0:07:32.06,0:07:35.43,Default,,0000,0000,0000,,Udaliśmy się do laboratorium \Npromieniowania synchrotronowego
Dialogue: 0,0:07:35.43,0:07:36.87,Default,,0000,0000,0000,,w Kalifornii,
Dialogue: 0,0:07:36.87,0:07:38.44,Default,,0000,0000,0000,,czyli akceleratora cząstek.
Dialogue: 0,0:07:38.44,0:07:40.17,Default,,0000,0000,0000,,Elektrony krążą w jedną stronę,
Dialogue: 0,0:07:40.17,0:07:41.79,Default,,0000,0000,0000,,a protony w drugą.
Dialogue: 0,0:07:41.79,0:07:43.10,Default,,0000,0000,0000,,Spotykają się w środku,
Dialogue: 0,0:07:43.10,0:07:45.54,Default,,0000,0000,0000,,tworząc cząsteczki subatomowe,
Dialogue: 0,0:07:45.54,0:07:47.77,Default,,0000,0000,0000,,jak kwark powabny czy lepton tau.
Dialogue: 0,0:07:47.77,0:07:50.79,Default,,0000,0000,0000,,Nie zamierzaliśmy wsadzać rękopisu w promień.
Dialogue: 0,0:07:50.79,0:07:54.34,Default,,0000,0000,0000,,Kiedy elektrony poruszają się z prędkością światła,
Dialogue: 0,0:07:54.34,0:07:55.61,Default,,0000,0000,0000,,emitują promienie Rentgena.
Dialogue: 0,0:07:55.61,0:07:58.26,Default,,0000,0000,0000,,To najpotężniejsze źródło światła w układzie słonecznym.
Dialogue: 0,0:07:58.26,0:08:00.21,Default,,0000,0000,0000,,Promieniowanie synchrotronowe.
Dialogue: 0,0:08:00.21,0:08:02.02,Default,,0000,0000,0000,,Używa się go
Dialogue: 0,0:08:02.02,0:08:03.69,Default,,0000,0000,0000,,do obserwacji białek i tym podobnych.
Dialogue: 0,0:08:03.69,0:08:07.69,Default,,0000,0000,0000,,Lecz my chcieliśmy zobaczyć atomy żelaza,
Dialogue: 0,0:08:07.69,0:08:10.56,Default,,0000,0000,0000,,by móc przeczytać stronę przed i po.
Dialogue: 0,0:08:10.56,0:08:12.86,Default,,0000,0000,0000,,Okazało się, że to możliwe.
Dialogue: 0,0:08:12.86,0:08:16.30,Default,,0000,0000,0000,,Każda strona zajęła 17 minut.
Dialogue: 0,0:08:16.30,0:08:18.96,Default,,0000,0000,0000,,Co odkryliśmy?
Dialogue: 0,0:08:18.96,0:08:21.14,Default,,0000,0000,0000,,Jeden z unikalnych tekstów Archimedesa
Dialogue: 0,0:08:21.14,0:08:22.94,Default,,0000,0000,0000,,to "Stomachion".
Dialogue: 0,0:08:22.94,0:08:25.36,Default,,0000,0000,0000,,Nie było go w Kodeksie A ani B.
Dialogue: 0,0:08:25.36,0:08:27.78,Default,,0000,0000,0000,,Wiedzieliśmy, że zawierał ten kwadrat.
Dialogue: 0,0:08:27.78,0:08:29.57,Default,,0000,0000,0000,,To kwadrat magiczny,
Dialogue: 0,0:08:29.57,0:08:31.59,Default,,0000,0000,0000,,podzielony na 14 części.
Dialogue: 0,0:08:31.59,0:08:34.37,Default,,0000,0000,0000,,Nikt nie wiedział,\Npo co było Archimedesowi te 14 części.
Dialogue: 0,0:08:34.37,0:08:36.56,Default,,0000,0000,0000,,Teraz wydaje się, że wiemy.
Dialogue: 0,0:08:36.56,0:08:38.32,Default,,0000,0000,0000,,Zastanawiał się,
Dialogue: 0,0:08:38.32,0:08:40.86,Default,,0000,0000,0000,,na ile sposobów można z tych kawałków,
Dialogue: 0,0:08:40.86,0:08:43.18,Default,,0000,0000,0000,,ułożyć magiczny kwadrat.
Dialogue: 0,0:08:43.18,0:08:46.69,Default,,0000,0000,0000,,Spróbuje ktoś zgadnąć?
Dialogue: 0,0:08:46.69,0:08:52.05,Default,,0000,0000,0000,,17.152 podzielone na 536 grup.
Dialogue: 0,0:08:52.05,0:08:54.42,Default,,0000,0000,0000,,Co najważniejsze,
Dialogue: 0,0:08:54.42,0:08:58.13,Default,,0000,0000,0000,,to są najwcześniejsze badania nad kombinatoryką.
Dialogue: 0,0:08:58.13,0:09:01.89,Default,,0000,0000,0000,,Kombinatoryka to bardzo interesująca \Ndziedzina matematyki.
Dialogue: 0,0:09:01.89,0:09:05.13,Default,,0000,0000,0000,,Zdumiewające jest to,
Dialogue: 0,0:09:05.13,0:09:07.50,Default,,0000,0000,0000,,że wśród innych rękopisów,
Dialogue: 0,0:09:07.50,0:09:08.92,Default,,0000,0000,0000,,których twórca palimpsestu
Dialogue: 0,0:09:08.92,0:09:11.48,Default,,0000,0000,0000,,użył do sporządzenia księgi
Dialogue: 0,0:09:11.48,0:09:14.41,Default,,0000,0000,0000,,znajdował się rękopis z tekstem Hyperejdesa.
Dialogue: 0,0:09:14.41,0:09:18.78,Default,,0000,0000,0000,,Hyperejdes był ateńskim oratorem z 4 w.p.n.e.
Dialogue: 0,0:09:18.78,0:09:21.20,Default,,0000,0000,0000,,współczesnym Demostenesowi.
Dialogue: 0,0:09:21.20,0:09:25.60,Default,,0000,0000,0000,,W 338 r. p.n.e. wraz z Demostenesem
Dialogue: 0,0:09:25.60,0:09:27.28,Default,,0000,0000,0000,,zdecydowali się oni przeciwstawić
Dialogue: 0,0:09:27.28,0:09:29.28,Default,,0000,0000,0000,,wojskom Filipa Macedońskiego.
Dialogue: 0,0:09:29.28,0:09:32.93,Default,,0000,0000,0000,,Wojska Aten i Teb walczyły z armią Filipa Macedońskiego.
Dialogue: 0,0:09:32.93,0:09:34.20,Default,,0000,0000,0000,,Nie był to dobry pomysł,
Dialogue: 0,0:09:34.20,0:09:37.63,Default,,0000,0000,0000,,bo synem Filipa był Aleksander Wielki
Dialogue: 0,0:09:37.63,0:09:39.91,Default,,0000,0000,0000,,i przegrali bitwę pod Cheroneą.
Dialogue: 0,0:09:39.91,0:09:42.63,Default,,0000,0000,0000,,Aleksander Wielki zaczął podbijać świat,
Dialogue: 0,0:09:42.63,0:09:45.38,Default,,0000,0000,0000,,a Hyperejdesowi wytoczono proces o zdradę.
Dialogue: 0,0:09:45.38,0:09:48.98,Default,,0000,0000,0000,,Oto wspaniała przemowa,
Dialogue: 0,0:09:48.98,0:09:50.13,Default,,0000,0000,0000,,którą wygłosił podczas procesu:
Dialogue: 0,0:09:50.13,0:09:52.40,Default,,0000,0000,0000,,"Najlepiej jest zwyciężyć.
Dialogue: 0,0:09:52.40,0:09:54.13,Default,,0000,0000,0000,,Lecz jeśli się nie da,
Dialogue: 0,0:09:54.13,0:09:56.17,Default,,0000,0000,0000,,należy walczyć w szlachetnej sprawie,
Dialogue: 0,0:09:56.17,0:09:57.75,Default,,0000,0000,0000,,wtedy będziemy zapamiętani.
Dialogue: 0,0:09:57.75,0:09:59.35,Default,,0000,0000,0000,,Weźmy Spartan.
Dialogue: 0,0:09:59.35,0:10:01.21,Default,,0000,0000,0000,,Wygrali niezliczone bitwy,
Dialogue: 0,0:10:01.21,0:10:03.05,Default,,0000,0000,0000,,lecz nikt ich nie pamięta,
Dialogue: 0,0:10:03.05,0:10:05.18,Default,,0000,0000,0000,,bo walczyli dla własnych korzyści.
Dialogue: 0,0:10:05.18,0:10:08.75,Default,,0000,0000,0000,,Jedyną, którą wszyscy pamiętają,
Dialogue: 0,0:10:08.75,0:10:10.46,Default,,0000,0000,0000,,to bitwa pod Termopilami,
Dialogue: 0,0:10:10.46,0:10:12.47,Default,,0000,0000,0000,,gdzie zostali zdziesiątkowani,
Dialogue: 0,0:10:12.47,0:10:14.40,Default,,0000,0000,0000,,ale walczyli o wolność Grecji".
Dialogue: 0,0:10:14.40,0:10:16.66,Default,,0000,0000,0000,,Mowa była tak wspaniała,
Dialogue: 0,0:10:16.66,0:10:20.40,Default,,0000,0000,0000,,że ateński sąd uwolnił Hyperejdesa.
Dialogue: 0,0:10:20.40,0:10:22.46,Default,,0000,0000,0000,,Żył kolejne 10 lat,
Dialogue: 0,0:10:22.46,0:10:25.12,Default,,0000,0000,0000,,po czym dopadli go Macedończycy.
Dialogue: 0,0:10:25.12,0:10:27.70,Default,,0000,0000,0000,,By z niego zadrwić, odcięli mu język
Dialogue: 0,0:10:27.70,0:10:31.13,Default,,0000,0000,0000,,i nie wiadomo co zrobili z ciałem.
Dialogue: 0,0:10:31.13,0:10:34.28,Default,,0000,0000,0000,,Także jest to odkrycie głosu z antyku,
Dialogue: 0,0:10:34.28,0:10:36.26,Default,,0000,0000,0000,,mówi on do nas, nie z grobu,
Dialogue: 0,0:10:36.26,0:10:37.74,Default,,0000,0000,0000,,bo jego grób nie istnieje,
Dialogue: 0,0:10:37.74,0:10:39.51,Default,,0000,0000,0000,,lecz z ateńskich sądów.
Dialogue: 0,0:10:39.51,0:10:41.16,Default,,0000,0000,0000,,Powinienem dodać,
Dialogue: 0,0:10:41.16,0:10:43.93,Default,,0000,0000,0000,,że zwykle w wyczyszczonych,
Dialogue: 0,0:10:43.93,0:10:45.93,Default,,0000,0000,0000,,średniowiecznych rękopisach,
Dialogue: 0,0:10:45.93,0:10:47.41,Default,,0000,0000,0000,,nie znajduje się unikalnych tekstów.
Dialogue: 0,0:10:47.41,0:10:50.51,Default,,0000,0000,0000,,Dwa w jednym rękopisie to naprawdę coś.
Dialogue: 0,0:10:50.51,0:10:53.73,Default,,0000,0000,0000,,A trzy to już całkiem dziwne.
Dialogue: 0,0:10:53.73,0:10:55.41,Default,,0000,0000,0000,,I znaleźliśmy trzy.
Dialogue: 0,0:10:55.41,0:10:56.68,Default,,0000,0000,0000,,"Kategorie" Arystotelesa,
Dialogue: 0,0:10:56.68,0:10:59.13,Default,,0000,0000,0000,,to jeden z fundamentalnych tekstów zachodniej filozofii.
Dialogue: 0,0:10:59.13,0:11:03.55,Default,,0000,0000,0000,,Odnaleźliśmy do nich komentarz z III w.n.e.
Dialogue: 0,0:11:03.55,0:11:06.73,Default,,0000,0000,0000,,autorstwa Galena lub Porfirego.
Dialogue: 0,0:11:06.73,0:11:08.93,Default,,0000,0000,0000,,Wszystkie zebrane dane,
Dialogue: 0,0:11:08.93,0:11:11.46,Default,,0000,0000,0000,,zdjęcia, transkrypty
Dialogue: 0,0:11:11.46,0:11:13.81,Default,,0000,0000,0000,,i całą resztę opublikowaliśmy w internecie,
Dialogue: 0,0:11:13.81,0:11:17.30,Default,,0000,0000,0000,,na licencji Creative Commons, \Nby każdy mógł z nich korzystać
Dialogue: 0,0:11:17.30,0:11:20.21,Default,,0000,0000,0000,,dla dowolnych celów komercyjnych.
Dialogue: 0,0:11:20.21,0:11:26.75,Default,,0000,0000,0000,,(Brawa)
Dialogue: 0,0:11:26.75,0:11:30.05,Default,,0000,0000,0000,,Dlaczego właściciel rękopisu to zrobił?
Dialogue: 0,0:11:30.05,0:11:33.80,Default,,0000,0000,0000,,Ponieważ zna się na danych i na książkach.
Dialogue: 0,0:11:33.80,0:11:35.13,Default,,0000,0000,0000,,Chcąc zapewnić książkom
Dialogue: 0,0:11:35.13,0:11:37.26,Default,,0000,0000,0000,,przetrwanie na dłuższy czas,
Dialogue: 0,0:11:37.26,0:11:39.48,Default,,0000,0000,0000,,trzeba je schować i dopuszczać
Dialogue: 0,0:11:39.48,0:11:41.28,Default,,0000,0000,0000,,do nich tylko nielicznych.
Dialogue: 0,0:11:41.28,0:11:43.70,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli chcemy by przetrwały informacje,
Dialogue: 0,0:11:43.70,0:11:46.100,Default,,0000,0000,0000,,należy je udostępnić wszystkim
Dialogue: 0,0:11:46.100,0:11:50.10,Default,,0000,0000,0000,,z jak najmniejszą kontrolą.
Dialogue: 0,0:11:50.10,0:11:51.26,Default,,0000,0000,0000,,I właśnie to zrobił.
Dialogue: 0,0:11:51.26,0:11:54.69,Default,,0000,0000,0000,,Instytucje mogą się z tego wiele nauczyć.
Dialogue: 0,0:11:54.69,0:11:57.24,Default,,0000,0000,0000,,Obecnie chronią wszelkie informacje
Dialogue: 0,0:11:57.24,0:12:00.30,Default,,0000,0000,0000,,za pomocą praw autorskich.
Dialogue: 0,0:12:00.30,0:12:02.49,Default,,0000,0000,0000,,Chcąc obejrzeć średniowieczne rękopisy
Dialogue: 0,0:12:02.49,0:12:05.96,Default,,0000,0000,0000,,trzeba wejść na stronę Y państwowej biblioteki,
Dialogue: 0,0:12:05.96,0:12:08.63,Default,,0000,0000,0000,,albo na stronę X biblioteki uniwersyteckiej.
Dialogue: 0,0:12:08.63,0:12:10.53,Default,,0000,0000,0000,,To chyba najnudniejszy sposób
Dialogue: 0,0:12:10.53,0:12:12.31,Default,,0000,0000,0000,,postępowania z cyfrowymi danymi.
Dialogue: 0,0:12:12.31,0:12:15.30,Default,,0000,0000,0000,,Należy to wszystko zebrać razem.
Dialogue: 0,0:12:15.30,0:12:18.40,Default,,0000,0000,0000,,Ponieważ w przyszłości, \Nto nie instytucje będą tworzyć
Dialogue: 0,0:12:18.40,0:12:20.68,Default,,0000,0000,0000,,internetowy zbiór antycznych rękopisów,
Dialogue: 0,0:12:20.68,0:12:23.79,Default,,0000,0000,0000,,ale użytkownicy,
Dialogue: 0,0:12:23.79,0:12:25.56,Default,,0000,0000,0000,,ludzie zbierający te dane,
Dialogue: 0,0:12:25.56,0:12:29.10,Default,,0000,0000,0000,,którzy chcą gromadzić mapy miejsc,
Dialogue: 0,0:12:29.10,0:12:30.73,Default,,0000,0000,0000,,z których pochodzą,
Dialogue: 0,0:12:30.73,0:12:32.53,Default,,0000,0000,0000,,średniowieczne romanse z miejsc,
Dialogue: 0,0:12:32.53,0:12:34.08,Default,,0000,0000,0000,,z których pochodzą,
Dialogue: 0,0:12:34.08,0:12:37.86,Default,,0000,0000,0000,,ludzi, którzy chcą być kuratorami własnych
Dialogue: 0,0:12:37.86,0:12:39.38,Default,,0000,0000,0000,,kolekcji.
Dialogue: 0,0:12:39.38,0:12:40.100,Default,,0000,0000,0000,,Taka jest przyszłość sieci.
Dialogue: 0,0:12:40.100,0:12:44.18,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli uda nam się taką wizję zrealizować,
Dialogue: 0,0:12:44.18,0:12:45.78,Default,,0000,0000,0000,,będzie to piękna przyszłość.
Dialogue: 0,0:12:45.78,0:12:48.96,Default,,0000,0000,0000,,Tak zrobiliśmy w muzeum sztuki Walters,
Dialogue: 0,0:12:48.96,0:12:52.31,Default,,0000,0000,0000,,opublikowaliśmy nasze rękopisy w sieci,
Dialogue: 0,0:12:52.31,0:12:53.100,Default,,0000,0000,0000,,dla wszystkich...
Dialogue: 0,0:12:53.100,0:12:56.58,Default,,0000,0000,0000,,wszystkie informacje, opisy, metadane.
Dialogue: 0,0:12:56.58,0:12:59.46,Default,,0000,0000,0000,,Wszystko na licencji Creative Commons.
Dialogue: 0,0:12:59.46,0:13:00.98,Default,,0000,0000,0000,,Muzeum sztuki Walters jest małe
Dialogue: 0,0:13:00.98,0:13:02.53,Default,,0000,0000,0000,,ale ma piękne rękopisy
Dialogue: 0,0:13:02.53,0:13:04.55,Default,,0000,0000,0000,,i fantastyczne dane.
Dialogue: 0,0:13:04.55,0:13:06.33,Default,,0000,0000,0000,,W rezultacie
Dialogue: 0,0:13:06.33,0:13:09.35,Default,,0000,0000,0000,,jeśli wpiszecie teraz w wyszukiwarkę
Dialogue: 0,0:13:09.35,0:13:12.68,Default,,0000,0000,0000,,na przykład: "Iluminowany rękopis Koranu"
Dialogue: 0,0:13:12.68,0:13:17.10,Default,,0000,0000,0000,,24 z 28 znalezionych zdjęć pochodzi z mojej instytucji.
Dialogue: 0,0:13:17.10,0:13:22.65,Default,,0000,0000,0000,,(Brawa)
Dialogue: 0,0:13:22.65,0:13:27.68,Default,,0000,0000,0000,,Zastanówmy się nad tym.
Dialogue: 0,0:13:27.68,0:13:29.66,Default,,0000,0000,0000,,Co ma z tego instytucja?
Dialogue: 0,0:13:29.66,0:13:32.26,Default,,0000,0000,0000,,Zyskuje wiele rzeczy.
Dialogue: 0,0:13:32.26,0:13:34.38,Default,,0000,0000,0000,,Nauki humanistyczne to jedno,
Dialogue: 0,0:13:34.38,0:13:36.26,Default,,0000,0000,0000,,pomówmy o sprawach "samolubnych".
Dialogue: 0,0:13:36.26,0:13:40.13,Default,,0000,0000,0000,,Tak naprawdę oto co zyskuje instytucja:
Dialogue: 0,0:13:40.13,0:13:43.19,Default,,0000,0000,0000,,Po co ludzie chodzą do Luwru?
Dialogue: 0,0:13:43.19,0:13:46.17,Default,,0000,0000,0000,,Zobaczyć Monę Lizę.
Dialogue: 0,0:13:46.17,0:13:49.23,Default,,0000,0000,0000,,Po co chcą zobaczyć Monę Lizę?
Dialogue: 0,0:13:49.23,0:13:51.61,Default,,0000,0000,0000,,Ponieważ już wiedzą jak wygląda.
Dialogue: 0,0:13:51.61,0:13:53.95,Default,,0000,0000,0000,,A wiedzą to,
Dialogue: 0,0:13:53.95,0:13:58.65,Default,,0000,0000,0000,,bo widzieli jej zdjęcia wszędzie.
Dialogue: 0,0:13:58.65,0:14:03.10,Default,,0000,0000,0000,,Nie ma potrzeby
Dialogue: 0,0:14:03.10,0:14:05.38,Default,,0000,0000,0000,,wprowadzania ograniczeń.
Dialogue: 0,0:14:05.38,0:14:07.46,Default,,0000,0000,0000,,Uważam, ze instytucje powinny
Dialogue: 0,0:14:07.46,0:14:10.60,Default,,0000,0000,0000,,opublikować swoje dane bez żadnych licencji,
Dialogue: 0,0:14:10.60,0:14:12.81,Default,,0000,0000,0000,,wszyscy mieliby z tego korzyści.
Dialogue: 0,0:14:12.81,0:14:15.98,Default,,0000,0000,0000,,Dlaczego nie dać wszystkim dostępu do tych danych,
Dialogue: 0,0:14:15.98,0:14:18.32,Default,,0000,0000,0000,,pozwolić budować własne kolekcje wiedzy antycznej,
Dialogue: 0,0:14:18.32,0:14:20.48,Default,,0000,0000,0000,,wspaniałych, pięknych rzeczy,
Dialogue: 0,0:14:20.48,0:14:23.57,Default,,0000,0000,0000,,i poszerzyć kulturalne znaczenie
Dialogue: 0,0:14:23.57,0:14:24.80,Default,,0000,0000,0000,,Internetu.
Dialogue: 0,0:14:24.80,0:14:26.31,Default,,0000,0000,0000,,Dziękuję bardzo.
Dialogue: 0,0:14:26.31,0:14:30.75,Default,,0000,0000,0000,,(Brawa)