WEBVTT

00:00:06.896 --> 00:00:10.684
Pływasz w oceanie
i coś ociera ci się o nogę.

00:00:10.684 --> 00:00:12.352
Gdy czujesz mrowienie,

00:00:12.352 --> 00:00:15.783
zdajesz sobie sprawę,
że oparzyła cię meduza.

00:00:15.783 --> 00:00:20.747
Jak te piękne, galaretowate istoty
mogą zadawać aż taki ból?

00:00:20.747 --> 00:00:24.361
Meduzy są miękkie, 
bo w 95% składają się z wody.

00:00:24.361 --> 00:00:29.245
Głównie składają się z podobnej do żelu
półprzeźroczystej substancji: mezoglei.

00:00:29.245 --> 00:00:30.652
Mając delikatne ciała,

00:00:30.652 --> 00:00:35.770
bronią się dzięki tysiącom
knidocytów zawierających truciznę.

00:00:35.770 --> 00:00:38.134
Komórki są też potrzebne
przy chwytaniu ofiar.

00:00:38.134 --> 00:00:41.285
Nawet młode meduzy,
wielkości gumki-myszki,

00:00:41.285 --> 00:00:43.695
mogą parzyć.

00:00:43.695 --> 00:00:49.563
Ephyry, larwy meduzy, przypominają
małe kwiaty pulsujące w morzu.

00:00:49.563 --> 00:00:53.036
Dorastając, nabierają kształtu parasolki
z dzwonkiem na górze,

00:00:53.036 --> 00:00:55.745
z którego brzegów luźno odchodzą macki.

00:00:55.745 --> 00:00:58.492
Największy gatunek meduzy,
bełtwa festonowa,

00:00:58.492 --> 00:01:02.348
ma macki osiągające nawet 
30 metrów długości.

00:01:02.348 --> 00:01:04.309
Są dłuższe od płetwala błękitnego.

00:01:04.309 --> 00:01:07.298
W mackach znajduje się większość
komórek parzydełkowych,

00:01:07.298 --> 00:01:11.170
ale część gatunków ma je też na dzwonie.

00:01:11.170 --> 00:01:14.358
Trucizna tryska z parzydełek,

00:01:14.358 --> 00:01:16.474
które przypominają smukłe, puste kanaliki,

00:01:16.474 --> 00:01:20.448
które leżą jak zwoje
pod wysokim ciśnieniem osmotycznym.

00:01:20.448 --> 00:01:24.917
Gdy mechaniczny albo chemiczny bodziec
uruchamia zewnętrzny wyzwalacz,

00:01:24.917 --> 00:01:28.999
ujście komórki otwiera się,
a woda wpływa do środka.

00:01:28.999 --> 00:01:32.827
To zmusza mikroskopijny,
ostry harpun do wystrzelenia,

00:01:32.827 --> 00:01:37.401
przebicia i wstrzyknięcia 
trucizny do ciała ofiary.

00:01:37.401 --> 00:01:41.552
Aktywacja knidocytu może trwać 
krócej niż jedna milionowa sekundy,

00:01:41.552 --> 00:01:45.462
więc jest to jeden z najszybszych
procesów biomechanicznych w przyrodzie.

00:01:45.462 --> 00:01:49.867
Knidocyt może parzyć
nawet po śmierci meduzy,

00:01:49.867 --> 00:01:53.907
dlatego koniecznie trzeba usunąć
mackę wbitą w skórę.

00:01:53.907 --> 00:01:58.827
Polewanie octem zazwyczaj 
unieszkodliwi pozostałe knidocyty.

00:01:58.827 --> 00:02:02.651
Woda morska pomoże usunąć
resztki komórek parzydełkowych.

00:02:02.651 --> 00:02:06.092
Nie należy używać świeżej wody,
bo różnica w poziomie soli

00:02:06.092 --> 00:02:09.370
zmieni nacisk osmotyczny
na zewnątrz knidocytu

00:02:09.370 --> 00:02:12.322
i sprawi, że komórka wystrzeli.

00:02:12.322 --> 00:02:16.299
Dlatego stare ludowe lekarstwo,
czyli polewanie uszkodzonej tkanki moczem,

00:02:16.299 --> 00:02:21.537
może wyrządzić więcej szkody niż pożytku,
w zależności od składu uryny.

00:02:21.537 --> 00:02:24.623
Większość oparzeń meduzy
to tylko bolesne przykrość,

00:02:24.623 --> 00:02:26.488
ale część może być śmiertelna.

00:02:26.488 --> 00:02:30.028
Kubopław z rejonu Pacyfiku
i Oceanu Indyjskiego, zwany osą morską,

00:02:30.028 --> 00:02:33.194
wydziela truciznę, która może 
spowodować skurcz mięśni sercowych.

00:02:33.194 --> 00:02:35.544
Duże ilości powodują błyskawiczną śmierć.

00:02:35.544 --> 00:02:38.436
Istnieje odtrutka,
ale trucizna działa natychmiastowo,

00:02:38.436 --> 00:02:41.808
dlatego pomoc medyczna
jest potrzebna od razu.

00:02:41.808 --> 00:02:44.635
Chociaż ich macki kryją
w sobie imponującą moc,

00:02:44.635 --> 00:02:47.014
to meduzy nie są niepokonane.

00:02:47.014 --> 00:02:50.901
Komórki parzydełkowe nie stanowią problemu
dla pancerzy gruboskórnych zwierząt,

00:02:50.901 --> 00:02:54.662
takich jak żółw skórzasty czy samogłów.

00:02:54.662 --> 00:02:56.766
Oba stworzenia są przystosowane,

00:02:56.766 --> 00:03:01.554
by nie pozwolić uciec 
połkniętym śliskim meduzom

00:03:01.554 --> 00:03:04.981
skierowane do wewnątrz kolce 
w jamie ustnej i przełyku żółwia,

00:03:04.981 --> 00:03:08.566
a u samogłowów 
zakrzywione zęby na policzkach.

00:03:08.566 --> 00:03:12.573
Nawet mały homar pantoflowy 
może przylgnąć do ciała meduzy

00:03:12.573 --> 00:03:14.115
i przemieszczać się wraz z nią.

00:03:14.115 --> 00:03:18.354
Homary podgryzają meduzę, 
oszczędzając własną energię na wzrost.

00:03:18.354 --> 00:03:22.801
Małe, zwinne ryby wykorzystują meduzy
jako ruchome rafy ochronne,

00:03:22.801 --> 00:03:26.773
lawirują między mackami,
nigdy ich nie dotykając.

00:03:26.773 --> 00:03:30.470
Nudibranchy, morskie ślimaki,
są pokryte ochronnym śluzem,

00:03:30.470 --> 00:03:34.143
mogą pozbawić meduzy ochrony,
zjadając knidocyty.

00:03:34.143 --> 00:03:36.633
Potem przenoszą je do specjalnych worków,

00:03:36.633 --> 00:03:40.270
by użyć ich w przyszłości 
przeciwko drapieżnikom.

00:03:40.270 --> 00:03:43.613
Nawet ludzie mogą pewnego dnia
skorzystać na oparzeniu meduzy.

00:03:43.613 --> 00:03:47.822
Naukowcy próbują manipulować
knidocytami, by podawały leki,

00:03:47.822 --> 00:03:52.473
bo knidocyty to zaledwie 3%
wielkości igły do strzykawki.

00:03:52.473 --> 00:03:56.749
Pływając następnym razem w oceanie,
zachowaj ostrożność.

00:03:56.749 --> 00:04:00.399
Ale poświęć też chwilę,
by przyjrzeć się wodnym wspaniałościom.