WEBVTT

00:00:01.104 --> 00:00:03.174
Çocukluğumdan beri

00:00:03.174 --> 00:00:04.942
fizik hakkında

00:00:04.942 --> 00:00:09.092
kafamı gerçekten kurcalayan 
bir şeyler var.

00:00:10.500 --> 00:00:13.469
Bu, bilim adamlarının 
neredeyse 100 senedir sorduğu

00:00:13.469 --> 00:00:16.681
cevapsız bir soru ile ilgili.

00:00:18.978 --> 00:00:21.988
Doğadaki en küçük şeyler,

00:00:22.052 --> 00:00:24.259
kuantum dünyasındaki parçacıklar,

00:00:24.259 --> 00:00:27.224
doğadaki en büyük şeylerle
nasıl örtüşüyor?

00:00:27.224 --> 00:00:30.931
Gezegenler, yıldızlar ve galaksiler
yer çekimiyle nasıl bir arada tutuluyor?

NOTE Paragraph

00:00:30.931 --> 00:00:34.023
Çocukken, bunun gibi sorular 
üzerine kafa yorardım.

00:00:34.047 --> 00:00:36.903
Mikroskoplar ve elektromıktanıstarla 
oynayıp durur

00:00:36.903 --> 00:00:39.418
küçük şeylerin kuvveti ve 
kuantum mekaniği hakkında

00:00:39.418 --> 00:00:40.516
yazılar okurdum.

00:00:40.540 --> 00:00:44.944
Betimlemelerin gözlemlerimizle nasıl 
bu kadar iyi örtüştüğüne hayret ederdim.

00:00:45.830 --> 00:00:47.413
Sonra yıldızlara bakar

00:00:47.607 --> 00:00:50.351
yer çekimini ne kadar anladığmız
hakkında yazılar okurdum.

00:00:50.375 --> 00:00:53.725
Bu iki sistemin kesiştiği 
zarif bir yöntemin

00:00:53.749 --> 00:00:56.394
kesinlikle var olması 
gerektiğini düşünürdüm.

00:00:56.751 --> 00:00:58.302
Fakat böyle bir şey yok.

00:00:59.433 --> 00:01:02.773
Kitaplar, bu iki alanı da ayrı ayrı
çok iyi anladıklarını yazardı.

00:01:03.373 --> 00:01:06.590
Fakat, ikisini matematiksel
olarak ilişkilendirmeye çalıştığımızda

00:01:06.590 --> 00:01:08.134
her şey bozulur.

NOTE Paragraph

00:01:08.334 --> 00:01:10.194
Yüz yıldır,

00:01:10.194 --> 00:01:13.904
bu fizik faciasını çözmek 
için ürettiğimiz fikirlerin hiçbiri

00:01:13.914 --> 00:01:16.746
kanıtlarla desteklenmedi.

NOTE Paragraph

00:01:17.986 --> 00:01:19.106
Bu benim için, 



00:01:19.106 --> 00:01:21.509
--küçük,meraklı, şüpheci James için--

00:01:21.509 --> 00:01:24.169
son derece yetersiz bir cevaptı.

NOTE Paragraph

00:01:25.509 --> 00:01:26.826
Bu yüzden, ben

00:01:26.826 --> 00:01:28.614
hâlâ şüpheci,küçük bir çocuğum.

NOTE Paragraph

00:01:28.614 --> 00:01:31.614
Şimdi 2015'in Aralık ayına,

00:01:32.424 --> 00:01:34.995
kendimi, baş aşağı olan fizik dünyasının

00:01:34.995 --> 00:01:38.688
tam ortasında tokat yemiş gibi
bulduğum zamana gidelim.

00:01:39.798 --> 00:01:43.229
Her şey, CERN'de, verilerimizde ilgimizi
çeken bir şey görmemizle başladı.

00:01:43.229 --> 00:01:45.704
Bu, yeni bir parçacığın belirtisi,

00:01:45.704 --> 00:01:49.908
cevaplanamayan bu soruya belki de
sıra dışı bir cevap için ipucuydu.

00:01:51.710 --> 00:01:54.068
Sanırım hala şüpheci küçük 
bir çocuğum ama şimdi

00:01:54.068 --> 00:01:56.248
aynı zamanda bir parçacık avcısıyım.

00:01:56.261 --> 00:01:59.372
Ben CERN'in Büyük Hadron Çarpıştırıcısında (LHC)

00:01:59.382 --> 00:02:03.259
şimdiye kadar yapılmış en büyük 
bilim deneyinde, fizikçiyim.

00:02:03.879 --> 00:02:05.779
Bu Fransa ve İsviçre sınırında

00:02:05.779 --> 00:02:07.455
yerin 100 metre altında

00:02:07.455 --> 00:02:09.316
27 kilometrelik bir tünel.

00:02:09.316 --> 00:02:10.646
Bu tünelde, protonları

00:02:10.646 --> 00:02:13.681
neredeyse ışık hızı kadar 
hızlandırıp

00:02:14.201 --> 00:02:16.863
saniyede milyonlarca defa
birbirine çarptırmak,

00:02:16.867 --> 00:02:20.236
bu çarpışmaların kalıntılarını toplayarak

00:02:20.606 --> 00:02:24.410
yeni, keşfedilmemiş önemli 
parçacıkları araştırmak için

00:02:24.410 --> 00:02:28.327
uzay boşluğundan daha soğuk
süper iletkenli mıknatıslar kullandık.

NOTE Paragraph

00:02:28.895 --> 00:02:31.578
Tasarımı ve inşaası dünyanın her yerinden

00:02:31.588 --> 00:02:33.775
binlerce fizikçinin onlarca yılını aldı.

00:02:34.564 --> 00:02:36.765
2015'in yazında, yorulmadan

00:02:36.765 --> 00:02:40.224
LHC'yi insanoğlunun
çarpıştırıcı deneylerinde

00:02:40.224 --> 00:02:44.775
şimdiye kadar kullandığı en yüksek
enerjide çalıştırmaya çalışıyorduk.

00:02:45.600 --> 00:02:48.182
Daha yüksek enerji önemli

00:02:48.186 --> 00:02:50.916
çünkü parçacıklar için
enerji ve parçacık kütlesi arasında

00:02:50.916 --> 00:02:52.724
bir eşitlik var ve

00:02:52.724 --> 00:02:55.259
kütle sadece doğa tarafından
koyulmuş bir sayıdır.

NOTE Paragraph

00:02:55.773 --> 00:02:57.289
Yeni parçacıklar keşfetmek için

00:02:57.289 --> 00:02:59.508
bu daha büyük sayılara erişmemiz gerek.

00:02:59.508 --> 00:03:02.422
Bunun için daha yüksek enerjili
çarpıştırıcı inşa edilmeliyiz,

00:03:02.422 --> 00:03:05.402
ve dünyanın en büyük, 
en yüksek enerjili çarpıştırıcısı

00:03:05.402 --> 00:03:07.199
Büyük Hadron Çarpıştırıcısıdır. (LHC)

00:03:08.349 --> 00:03:13.040
Daha sonra, protonları
katrilyonlarca kez çarpıştırır,

00:03:13.040 --> 00:03:17.402
ve bu verileri aylarca
çok yavaş bir şekilde toplarız.

00:03:18.607 --> 00:03:23.170
Daha sonra yeni parçacıklar verilerimizde
çıkıntılar olarak belirebilir.

NOTE Paragraph

00:03:23.170 --> 00:03:25.734
Umduğunuzdan daha hafif sapmalar,

00:03:25.734 --> 00:03:29.541
pürüzsüz bir çizgiyi pek de pürüzsüz
yapmayan küçük veri noktaları kümeleri.

00:03:30.203 --> 00:03:31.798
Mesela bu çıkıntı,

00:03:32.968 --> 00:03:35.918
2012'de aylarca veri topladıktan sonra

00:03:35.918 --> 00:03:38.570
Higgs parçacığının -Higgs bozonu -
keşfedilmesinin ve

00:03:38.570 --> 00:03:40.370
onun varlığının teyiti olduğu olarak


00:03:40.370 --> 00:03:42.111
Nobel ödülünün yolunu açmıştır.

00:03:43.921 --> 00:03:47.641
2015'te enerjideki sıçrama,

00:03:48.421 --> 00:03:51.734
yeni parçacıklar keşfetmek ve
bu sorulara yeni cevaplar bulmak için

00:03:51.734 --> 00:03:53.294
insanoğlunun eline geçen

00:03:53.294 --> 00:03:55.550
en iyi şansı temsil ediyordu.

NOTE Paragraph

00:03:55.550 --> 00:03:59.140
Çünkü Higgs bozonunu keşfettiğimizde 
kullandığımız enerjinin

00:03:59.140 --> 00:04:00.840
neredeyse iki katını kullanmıştık.

00:04:00.840 --> 00:04:03.499
Çok sayıda meslektaşım 
tüm kariyerleri boyunca

00:04:03.499 --> 00:04:06.376
bu an için çalışmışlardı 
ve bu benim için de

00:04:06.376 --> 00:04:08.887
tüm hayatım boyunca beklediğim andı.

00:04:09.189 --> 00:04:11.245
Bu yüzden, 2015 harekete geçme zamanıydı.

00:04:12.715 --> 00:04:15.001
Böylece, 2015'in Haziran ayında

00:04:15.306 --> 00:04:18.902
LHC tekrar çalışmaya başladı.

00:04:18.912 --> 00:04:21.754
İş arkadaşlarım ve ben 
neseflerimizi tuttuk

00:04:21.804 --> 00:04:24.432
ve sonunda bu gelmiş geçmiş
en yüksek enerjide

00:04:24.432 --> 00:04:26.228
ilk proton çarpışmalarını gördük.

00:04:26.228 --> 00:04:28.300
Alkışlar, şampanyalar, kutlamalar.

00:04:28.320 --> 00:04:31.361
Bu bilim için bir dönüm noktasıydı

00:04:31.731 --> 00:04:36.631
ve bu yepyeni verilerde ne bulacağımıza
dair hiçbir fikrimiz yoktu.

NOTE Paragraph

00:04:39.880 --> 00:04:41.990
Ve birkaç hafta sonra
bir çıkıntı keşfettik.

NOTE Paragraph

00:04:43.631 --> 00:04:45.991
Bu çok büyük bir çıkıntı değildi ama

00:04:45.991 --> 00:04:48.757
yine de gözlerimizi fal taşı 
gibi açtıracak kadar büyüktü.

00:04:48.757 --> 00:04:51.527
Eğer sizi şaşırtacak şeyleri
10 üzerinden puanlarsak ve 10,

00:04:51.527 --> 00:04:53.684
yeni bir parçacık keşfettiğinizi 
gösteriyorsa

00:04:53.684 --> 00:04:55.218
bu, 4 puan alır.

00:04:55.558 --> 00:04:56.743
(Gülüşmeler)

00:04:58.203 --> 00:05:03.445
Saatlerimi, günlerimi, haftalarımı
meslektaşlarımla gizli toplantılarda

00:05:03.465 --> 00:05:05.922
bu küçük çıkıntı üzerine 
tartışmak için harcadım.

00:05:05.952 --> 00:05:09.319
İncelemelere dayanıp 
dayanamayacağını görmek için

00:05:09.319 --> 00:05:11.369
onu, en deneysel
çubuklarımızla dürtükledik.

00:05:11.889 --> 00:05:15.279
Fakat, aylarca süren ateşli
çalışmanın ardından bile

NOTE Paragraph

00:05:15.289 --> 00:05:17.848
- ofislerde sabahlayıp, eve gitmeyerek,

00:05:17.848 --> 00:05:19.238
akşam yemeği için gofret yiyip

00:05:19.788 --> 00:05:21.358
kovalarca kahve içerek -

NOTE Paragraph

00:05:21.418 --> 00:05:25.230
ki fizikçiler kahveyi
grafiğe döken makinalardır.

00:05:25.808 --> 00:05:26.906
(Gülüşmeler)

00:05:26.976 --> 00:05:29.507
Bu küçük çıkıntı bir türlü kaybolmadı.

00:05:30.407 --> 00:05:32.817
Böylece, birkaç ay sonra

00:05:32.817 --> 00:05:36.767
bu küçük çıkıntıyı şu şekilde açık 
bir mesajla dünyaya sunduk:

00:05:37.067 --> 00:05:39.912
"Bu küçük çıkıntı ilginç ama sabit değil

00:05:39.912 --> 00:05:43.551
bu yüzden biz daha fazla veri toplarken
gözünüz üzerinde olsun."

00:05:43.618 --> 00:05:46.127
Bu konuyla ilgii aşırı sakin
olmaya çalışıyorduk.

00:05:47.247 --> 00:05:49.527
Fakat dünya bu bilgiyle 
aşırı heyecanlandı.

00:05:50.316 --> 00:05:51.976
Haberler bu bilgiye bayıldı.

00:05:51.976 --> 00:05:55.128
İnsanlar, bunun onlara
Higgs bozonunun keşfine doğru beliren

00:05:55.148 --> 00:05:57.737
çıkıntıyı hatırlattığını söyledi.

00:05:58.527 --> 00:06:01.890
Dahası, benim kuramcı meslektaşlarım

00:06:02.490 --> 00:06:04.474
-ki kuramcı meslektaşlarımı çok severim-

00:06:04.794 --> 00:06:08.504
bu küçük çıkıntıyla ilgili 
500 sayfalık yazı yazdılar.

00:06:08.504 --> 00:06:10.424
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:06:10.454 --> 00:06:14.684
Parçacık fiziği dünyası
tepe taklak olmuştu.

00:06:15.496 --> 00:06:19.806
Peki, binlerce fizikçinin toplu olarak 
bu özel parçacıkla ilgili

00:06:19.816 --> 00:06:24.306
aşırı heycanlanmasına 
sebep olan şey neydi?

00:06:25.482 --> 00:06:27.012
Bu küçük çıkıntı eşsizdi.

00:06:27.788 --> 00:06:29.301
Bu küçük çıkıntı bize,

00:06:29.301 --> 00:06:32.497
kalıntısı yalnızca iki fotondan
yani iki ışık biriminden oluşan

00:06:32.497 --> 00:06:35.872
beklenmedik sayıda çok çarpışmaya 
tanık olduğumuzu

00:06:35.872 --> 00:06:37.242
gösteriyordu,

00:06:37.242 --> 00:06:38.306
ki bu çok nadirdir.

00:06:38.742 --> 00:06:41.679
Parçacık çarpışmaları araba 
çarpışmalarına benzemez.

NOTE Paragraph

00:06:41.679 --> 00:06:43.087
Farklı kuralları vardır.

00:06:43.087 --> 00:06:45.836
İki parçacık, ışık hızı kadar 
bir hızla çarpıştığında

00:06:45.836 --> 00:06:47.263
kuantum dünyası devreye girer.

00:06:47.263 --> 00:06:48.535
Kuantum dünyasında,

00:06:48.535 --> 00:06:50.636
bu iki parçacık çarpıştığında

00:06:50.666 --> 00:06:53.436
dedektörümüze çarpan diğer 
parçacıklara bölünmenden önce

00:06:53.436 --> 00:06:56.868
çok kısa bir anlığına yaşayan
yeni bir parçacık yaratabilir.

00:06:57.002 --> 00:07:01.235
Çarpışmanın etkisiyle iki arabanın da
ortadan kaybolup bir bisikletin oluştuğu

00:07:01.265 --> 00:07:03.462
bir kaza düşünün.

00:07:03.462 --> 00:07:04.422
(Gülüşmeler)

00:07:04.422 --> 00:07:06.642
Sonra bisiklet patlıyor
ve dedektörümüze çarpan

00:07:06.642 --> 00:07:07.782
iki kaykaya dönüşüyor.

NOTE Paragraph

00:07:07.782 --> 00:07:08.905
(Gülüşmeler)

00:07:08.905 --> 00:07:10.615
Tabi umarım böyle bir şey olmaz.

NOTE Paragraph

00:07:11.208 --> 00:07:12.836
Çünkü dedektörlerimiz çok pahalı.

00:07:14.049 --> 00:07:17.541
Dedektörlerimize yalnızca iki fotonun 
çarptığı olaylar çok nadirdir.

00:07:17.871 --> 00:07:20.799
Fotonların özel kuantum 
özellikleri nedeniyle de

00:07:21.491 --> 00:07:24.425
yalnızca iki fotonun 
ortaya çıkmasını sağlayacak

00:07:24.435 --> 00:07:26.930
çok az sayıda olası yeni parçacıklar

00:07:26.930 --> 00:07:29.515
- yani şu hayali bisikletler - mecvut.

00:07:29.652 --> 00:07:32.502
Ama bu olasılıklardan 
bir tanesi çok büyük

00:07:32.502 --> 00:07:35.472
ve bu olasılık küçücük bir 
çocukken kafama takılan

00:07:35.472 --> 00:07:39.104
yer çekimiyle ilgili o uzun 
soluklu soruyla alakalı.

00:07:41.766 --> 00:07:44.356
Yer çekimi size olağanüstü
güçlü görünebilir.

NOTE Paragraph

00:07:44.356 --> 00:07:47.178
Fakat, aslında doğanın diğer
güçleriyle karşılaştırıldığında

00:07:47.178 --> 00:07:48.678
inanılmaz derecede zayıf.

00:07:48.678 --> 00:07:51.659
Zıpladığım zaman kısa bir 
süreliğine yer çekimini yenebilirim

00:07:52.440 --> 00:07:55.283
ama bir protonu elimden çıkaramam.

00:07:56.113 --> 00:07:59.499
Doğadaki diğer güçlerle karşılaştırıldığında
yer çekiminin gücü ne midir?

00:08:00.299 --> 00:08:02.096
10 üzeri -39'dur.

NOTE Paragraph

00:08:02.255 --> 00:08:05.032
Yani sorasında 39 tane 
0 olan ondalık bir sayıdır.

00:08:05.032 --> 00:08:06.362
Daha da kötüsü,

00:08:06.362 --> 00:08:08.112
doğanın bilinen bütün güçleri,

00:08:08.112 --> 00:08:11.193
Standard Model dediğimiz şeyle 
mükemmel bir şekilde tanımlanmış

00:08:11.193 --> 00:08:14.448
ki bu doğanın, en küçük ölçülerde,
mevcut olan en iyi tanımıdır ve

00:08:14.448 --> 00:08:16.872
açık yüreklilikle söyleyebilirim ki, bu

00:08:16.881 --> 00:08:20.271
- Standart Modelin dışında
kalan yer çekimi hariç -

00:08:20.271 --> 00:08:24.101
insanoğlunun en büyük, en önemli
başarılarından biridir.

00:08:24.101 --> 00:08:25.974
Bu çılgınca bir şey.

00:08:25.974 --> 00:08:29.336
Neredeyse yer çekiminin çoğu 
kaybolmuş gibi bir şey.

00:08:30.298 --> 00:08:32.148
Onun birazını hissedebiliyoruz ama

00:08:32.148 --> 00:08:33.638
geri kalanı nerede?

00:08:33.808 --> 00:08:34.795
Kimse bilmiyor.

00:08:35.465 --> 00:08:40.455
Ancak, kuramsal bir açıklama
çılgınca bir fikir ortaya atıyor.

00:08:41.885 --> 00:08:43.027
Sen ve ben --

NOTE Paragraph

00:08:43.037 --> 00:08:44.440
hatta sen arkadaki --

00:08:44.898 --> 00:08:47.165
biz, uzayın üç boyutunda yaşıyoruz.

00:08:47.165 --> 00:08:49.553
Umarım bu tartışmaya açık 
bir ifade olmamıştır.

00:08:49.553 --> 00:08:50.858
(Gülüşmeler)

00:08:51.521 --> 00:08:55.108
Bilinen parçacıkların tümü de 
uzayın üç boyutunda yaşıyor.

NOTE Paragraph

00:08:55.108 --> 00:08:57.967
Aslında, parçacık,
üç boyutlu alandaki uyarımın,

NOTE Paragraph

00:08:57.967 --> 00:09:01.305
yani uzaydaki bölgesel bir sallantının

00:09:01.305 --> 00:09:02.615
başka bir adıdır.

00:09:03.145 --> 00:09:06.148
Daha da önemlisi, bütün bunları
tanımlamak için kullandığımız

00:09:06.148 --> 00:09:09.772
bütün matematik uzayda sadece
üç boyutun var olduğunu varsayıyor.

00:09:09.772 --> 00:09:12.981
Ama matematik matematiktir,onunla
istediğimiz şekilde oynayabiliriz.

00:09:12.981 --> 00:09:16.695
İnsanlar da uzun zamandır uzayın 
ilave boyutlarıyla oynuyordu

00:09:16.695 --> 00:09:17.695
fakat bu her zaman

00:09:17.695 --> 00:09:19.711
soyut bir matematiksel
kavram olarak kaldı.

00:09:20.161 --> 00:09:22.931
Yani, sadece etrafınıza bakın --
sen arkadaki, etrafına bak --

00:09:22.956 --> 00:09:25.521
uzayın sadece üç boyutunun olduğu apaçık.

00:09:26.331 --> 00:09:28.163
Peki ya bu doğru değilse?

00:09:29.939 --> 00:09:36.259
Ya kayıp yer çekimi bize görünmeyen

00:09:36.279 --> 00:09:38.314
uzay dışı bir boyuta sızıyorsa?

NOTE Paragraph

00:09:39.234 --> 00:09:42.503
Ya yer çekimi en az diğer 
güçler kadar güçlüyse ve

00:09:42.503 --> 00:09:45.191
bunu sadece uzay dışı 
boyutta gözlemleyebiiyorsan ve

00:09:45.191 --> 00:09:48.401
bizim deneyimlediğimiz yer çekiminin
onu çok güçsüz gösteren

00:09:48.401 --> 00:09:50.968
sadece ufacık bir kısmıysa?

00:09:51.775 --> 00:09:53.139
Eğer bunlar doğruysa,

00:09:53.139 --> 00:09:55.149
parçacıkların Standart Modelini,

00:09:55.149 --> 00:09:57.223
ilave bir boyutu kapsayacak şekilde


00:09:57.223 --> 00:09:59.545
yani yer çekiminin
hiperboyutlu parçacığı olan

00:09:59.545 --> 00:10:01.987
uzay dışı boyutlarda yaşayan 
özel uzaysal gravitonu

00:10:01.987 --> 00:10:03.651
kapsayacak şekilde genişletmeliyiz.

00:10:03.651 --> 00:10:05.418
Yüz ifadelerinizi görebiliyorum.

00:10:05.418 --> 00:10:07.717
Muhtemelen bana "Üç boyutta
sıkışıp kalmış olarak

00:10:07.717 --> 00:10:10.479
nasıl bu çılgın bilim kurgu
fikrini test edeceğiz?"

00:10:10.479 --> 00:10:12.435
sorusunu soruyorsunuzdur.

00:10:12.709 --> 00:10:14.114
Her zaman yaptığımız gibi,

NOTE Paragraph

00:10:14.114 --> 00:10:15.840
iki protonu birbirine çarptırarak --

00:10:15.840 --> 00:10:16.799
(Gülüşmeler)

00:10:17.499 --> 00:10:18.779
Çarpışmanın,

00:10:18.779 --> 00:10:21.379
tekrar LHC'nin üç boyutuna geri dönen,

00:10:21.379 --> 00:10:24.597
iki foton yani iki ışık parçacığı 
tüketen bu hiperboyutlu gravitonu,

00:10:24.597 --> 00:10:25.666
anlık olarak yaratarak

00:10:25.666 --> 00:10:28.718
mevcut olabilecek herhangi bir

NOTE Paragraph

00:10:29.228 --> 00:10:31.526
ilave-uzamsal boyutta yankılanması 


00:10:32.373 --> 00:10:33.803
oldukça zordur.

00:10:35.651 --> 00:10:38.768
Bu varsayımsal ilave boyutlu graviton,

00:10:38.768 --> 00:10:42.173
bizim ufak, iki-fotonluk
çıkıntımıza sebep olabilecek

00:10:42.173 --> 00:10:44.949
özel kuantum özelliklerine sahip

NOTE Paragraph

00:10:44.949 --> 00:10:48.279
tek olası varsayımsal yeni 
parçacıklardan biridir.

00:10:51.384 --> 00:10:54.882
Yani, yer çekiminin gizemini açıklama ve

00:10:54.882 --> 00:10:58.752
uzayın ilave boyutlarını 
keşfetme olasılığı --

00:10:59.366 --> 00:11:01.739
belki şimdi neden binlerce
fizikçinin hep beraber

00:11:01.739 --> 00:11:04.754
bizim ufak iki fotonluk çıkıntımız 
için aşırı heyecanlandığını

00:11:04.754 --> 00:11:06.980
birazcık anlayabilmişsinizdir.

00:11:06.980 --> 00:11:08.463
Bu tür bir keşif

00:11:08.463 --> 00:11:10.256
ders kitaplarını baştan yazdırır.

00:11:10.280 --> 00:11:11.287
Ama unutmayın,

00:11:11.287 --> 00:11:15.737
bizim, yani o zaman bu işle uğraşan 
deneyselcilerin mesajı oldukça açıktı:

00:11:15.737 --> 00:11:17.413
Daha fazla veriye ihtiyacımız var.

00:11:17.893 --> 00:11:19.317
Daha fazla veriyle,

00:11:19.317 --> 00:11:23.306
küçük çıkıntı ya gıcır gıcır bir 
Nobel Ödülüne dönüşecek

00:11:24.066 --> 00:11:25.640
(Gülüşmeler)

00:11:25.680 --> 00:11:28.384
ya da fazla veri çıkıntının
etrafındaki boşluğu doldurup

00:11:28.384 --> 00:11:30.563
onu güzel pürüzsüz bir
çizgiye dönüştürecekti.

00:11:31.029 --> 00:11:33.103
Böylece, daha fazla veri topladık ve

NOTE Paragraph

00:11:33.113 --> 00:11:35.253
birkaç ay sonra, beş kat fazla veriyle

NOTE Paragraph

00:11:35.263 --> 00:11:36.597
küçük çıkıntımız

00:11:36.597 --> 00:11:39.693
pürüzsüz bir çizgiye dönüştü.

NOTE Paragraph

00:11:43.272 --> 00:11:45.750
Gazeteler "büyük hayal kırıklığı",
"sönen umutlar" ve

00:11:45.750 --> 00:11:49.347
parçacık fizikçilerinin "ne kadar 
üzgün oldukları" ile ilgili yazılar yazdı.

00:11:49.347 --> 00:11:51.157
Gazetelerde yazılanlara bakınca,

00:11:51.157 --> 00:11:54.414
bizim LHC'yi kapatıp eve gitmeye 
karar verdiğimizi düşünürdünüz.

00:11:54.414 --> 00:11:55.599
(Gülüşmeler)

00:11:56.369 --> 00:11:58.089
Ama biz öyle yapmadık.

00:12:00.919 --> 00:12:01.891
Peki

00:12:02.221 --> 00:12:03.524
neden öyle yapmadık?

00:12:04.374 --> 00:12:07.521
Yani, eğer bir parçacık keşfetmediysem
- ki keşfetmedim -

NOTE Paragraph

00:12:08.061 --> 00:12:10.791
neden burada sizinle konuşuyorum?

NOTE Paragraph

00:12:10.791 --> 00:12:13.201
Neden sadece utançla başımı eğip

00:12:13.471 --> 00:12:14.758
eve gitmedim?

00:12:18.916 --> 00:12:20.756
Parçacık fizikçileri

00:12:20.756 --> 00:12:22.342
araştırmacıdır.

00:12:23.592 --> 00:12:26.195
Bizim yaptığımız daha çok harita çizimi.

00:12:26.819 --> 00:12:29.056
Şöyle anlatayım:
bir saniyeliğine LHC'yi unutun.


00:12:29.056 --> 00:12:31.333
Uzak bir gezegene varmakta olan,

00:12:31.333 --> 00:12:34.860
uzaylı arayan bir uzay araştırmacısı 
olduğunuzu hayal edin.

00:12:35.010 --> 00:12:36.667
İlk göreviniz nedir?

NOTE Paragraph

00:12:37.397 --> 00:12:39.699
Hemen gezegenin yörüngesinde
dönmek, iniş yapmak,

00:12:39.713 --> 00:12:42.783
bariz yaşam belirtileri için 
hızlıca etrafa göz atmak

00:12:42.783 --> 00:12:44.338
ve ana üsse raporlamak.

00:12:44.822 --> 00:12:46.524
Şu anda biz bu aşamadayız.

00:12:47.114 --> 00:12:50.066
LHC'ye, yeni, gözle açık bir 
şekilde görülebilen parçacıklar

00:12:50.076 --> 00:12:52.941
var mı diye bir baktık ve
şimdi olmadığını raporlayabiliriz.

00:12:53.547 --> 00:12:56.447
Uzaktaki bir dağda tuhaf 
görünümlü uzaylı bir çıkıntı gördük

00:12:56.447 --> 00:12:59.063
fakat yakınlaştığımızda onun 
bir kaya olduğunu anladık.

00:12:59.063 --> 00:13:01.399
Peki sonra ne yaparız?
Pes edip geri mi döneriz?

00:13:01.419 --> 00:13:02.348
Tabi ki hayır.

00:13:02.348 --> 00:13:04.782
Eğer öyle yaparsak berbat 
birer bilim adamı oluruz.

00:13:04.782 --> 00:13:07.243
Hayır, bir sonraki birkaç on yılı,

00:13:07.243 --> 00:13:09.957
keşfederek, bölgenin haritasını çıkararak,

00:13:09.957 --> 00:13:12.657
toprağı ince aralıklı aletlerle 
dikkatle inceleyerek,

00:13:12.657 --> 00:13:14.190
her taşın altına bakarak,

00:13:14.190 --> 00:13:16.030
yüzeyin altını kazarak geçiririz.

NOTE Paragraph

00:13:16.030 --> 00:13:17.030
Yeni parçacılar

00:13:17.030 --> 00:13:19.794
büyük, gözle görülebilecek kadar
bariz çıkıntılar halinde

00:13:19.794 --> 00:13:21.595
ya hemen belirir ya da

00:13:21.617 --> 00:13:24.689
kendilerini yıllarca süren veri 
toplamanın ardından gösterir.

00:13:25.719 --> 00:13:28.030
İnsanlık, yüksek yoğunluktaki enerjideki 


00:13:28.030 --> 00:13:29.971
yani LHC'deki keşfine daha yeni başladı

00:13:29.971 --> 00:13:32.172
ve daha yapılacak çok araştırmamız var.

00:13:32.172 --> 00:13:34.642
Peki, ya 10 ya da 20 yıl
geçtikten sonra bile

00:13:34.642 --> 00:13:38.143
yeni bir parçacık keşfedemezsek?

00:13:38.587 --> 00:13:40.562
Daha büyük bir makine inşa ederiz.

00:13:40.642 --> 00:13:42.100
(Gülüşmeler)

00:13:42.130 --> 00:13:45.994
Daha yüksek enerjilerde 
araştırmalar yaparız.

00:13:46.384 --> 00:13:47.974
Parçacıkları LHC'nin enerjisinin


00:13:47.974 --> 00:13:50.749
10 katı enerjide çarpıştırabileceğimiz

00:13:50.749 --> 00:13:52.914
100 km'lik tünelin 
planlaması devam ediyor.

00:13:52.914 --> 00:13:56.070
Doğanın yeni parçacıkları 
nereye koyacağına biz karar vermiyoruz.

00:13:56.070 --> 00:13:58.560
Biz sadece araştırmaya 
devam etmeye karar veriyoruz.

NOTE Paragraph

00:13:58.560 --> 00:14:01.280
Peki, ya 100 km'lik 
ya da 500 km'lik tünel

00:14:01.280 --> 00:14:04.200
ya da Dünya ve Ay arasında 
uzayda süzülen

00:14:04.200 --> 00:14:06.960
10.000 km'lik çarpıştırıcıdan sonra bile

00:14:06.960 --> 00:14:10.061
yeni parçacıklar bulamazsak?

00:14:11.511 --> 00:14:14.616
O zaman, belki de parçacık 
fiziğini yanlış yapıyoruzdur.

00:14:14.616 --> 00:14:16.071
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:14:16.071 --> 00:14:18.525
Belki bir şeyleri yeniden düşünmeliyizdir.

NOTE Paragraph

00:14:18.525 --> 00:14:21.162
Belki şu anda sahip olduğumuzdan
daha fazla kaynağa,

00:14:21.162 --> 00:14:23.959
teknolojiye, uzmanlığa ihtiyacımız vardır.

00:14:24.589 --> 00:14:28.066
Zaten yapay zeka ve LHC'de makine 
öğrenme tekniklerini kullanıyoruz ama

00:14:28.066 --> 00:14:31.006
kendine hiperboyutlu graviton 
keşfetmeyi öğretebilen,

00:14:31.006 --> 00:14:33.806
böyle ileri teknoloji ürünü 
algoritmaları kullanarak

00:14:33.806 --> 00:14:36.272
parçacık fiziği deneyi 
tasarladığınızı hayal edin.

00:14:36.692 --> 00:14:41.339
Peki ya yapay zeka bile sorularımızı 
cevaplamada bize yardımcı olamazsa?

00:14:41.649 --> 00:14:44.485
Ya bu yüzyıllarca cevaplanamamış sorular

00:14:44.485 --> 00:14:47.383
öngörülebilir gelecekte de 
cevaplanamamaya mahkumsa?

00:14:47.399 --> 00:14:50.306
Ya küçüklüğümden beri 
aklımı kurcalayan şeyler

00:14:50.306 --> 00:14:52.553
hayatım boyunca 
cevaplanamamaya mahkumsa?

00:14:54.203 --> 00:14:55.170
İşte o zaman,

00:14:55.730 --> 00:14:58.748
daha da büyüleyici olacak.

00:14:59.738 --> 00:15:03.248
Tamamen yeni şekillerde 
düşünmek zorunda kalacağız.

00:15:04.358 --> 00:15:06.180
Varsayımlarımıza geri gidip

00:15:06.180 --> 00:15:08.206
bir yerde kusur olup 
olmadığını saptayacağız.

NOTE Paragraph

00:15:08.866 --> 00:15:11.585
Yüzyıllık sorularda yeni bakışlara 
ihtiyaç duyduğumuzdan

00:15:11.585 --> 00:15:13.775
bilim araştırmalarında 
bize katılmaları için

00:15:13.775 --> 00:15:15.935
daha çok insanı 
cesaretlendirmemiz gerekecek.

00:15:15.935 --> 00:15:19.015
Bunların cevaplarını ben de
bilmiyorum ama hala arıyorum.

NOTE Paragraph

00:15:19.015 --> 00:15:20.052
Ama biri

00:15:20.052 --> 00:15:23.362
- belki şimdi ilkokulda 
belki de henüz doğmadı -

00:15:23.562 --> 00:15:24.969
fiziği, en sonunda

00:15:24.969 --> 00:15:27.866
tamamen yeni bir bakış açısıyla 
görmemizi sağlayacak ve

00:15:27.866 --> 00:15:31.374
belki de yanlış soruları 
sorduğumuzu bize gösterecek.

00:15:32.074 --> 00:15:33.584
Ki bu fiziğin sonu değil

00:15:34.444 --> 00:15:36.564
yeni ve farklı bir başlangıcı olacak.

00:15:37.094 --> 00:15:38.175
Teşekkürler.

00:15:38.275 --> 00:15:39.898
(Alkışlar)