[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:01.09,0:00:09.25,Default,,0000,0000,0000,,Pewne zagadnienie w fizyce nie daje mi\Nspokoju już od wczesnego dzieciństwa.
Dialogue: 0,0:00:11.01,0:00:15.60,Default,,0000,0000,0000,,Ma związek z pytaniem, które naukowcy\Nstawiają sobie od niemal stu lat
Dialogue: 0,0:00:15.80,0:00:17.84,Default,,0000,0000,0000,,i wciąż nie znają odpowiedzi.
Dialogue: 0,0:00:19.06,0:00:21.89,Default,,0000,0000,0000,,Co łączy najmniejsze elementy przyrody,
Dialogue: 0,0:00:22.09,0:00:24.08,Default,,0000,0000,0000,,cząstki świata kwantowego,
Dialogue: 0,0:00:24.32,0:00:26.97,Default,,0000,0000,0000,,z największymi obiektami w przyrodzie,
Dialogue: 0,0:00:27.19,0:00:30.62,Default,,0000,0000,0000,,planetami, gwiazdami i galaktykami, \Nzwiązanymi siłą grawitacji?
Dialogue: 0,0:00:31.25,0:00:33.75,Default,,0000,0000,0000,,Jako dziecko\Nnieustannie się nad tym głowiłem.
Dialogue: 0,0:00:33.94,0:00:36.82,Default,,0000,0000,0000,,Majstrowałem przy mikroskopie,\Nbawiłem się elektromagnesami,
Dialogue: 0,0:00:36.96,0:00:40.29,Default,,0000,0000,0000,,czytałem o siłach w mikroskali\Ni o mechanice kwantowej,
Dialogue: 0,0:00:40.54,0:00:45.82,Default,,0000,0000,0000,,zachwycałem się opisem naukowym,\Nktóry tak dokładnie odpowiada obserwacjom.
Dialogue: 0,0:00:46.22,0:00:50.28,Default,,0000,0000,0000,,Potem spoglądałem w gwiazdy,\Nczytałem o tym, jak rozumiemy grawitację,
Dialogue: 0,0:00:50.42,0:00:56.40,Default,,0000,0000,0000,,i myślałem, że z pewnością jest jakiś\Nelegancki sposób, aby połączyć te systemy.
Dialogue: 0,0:00:57.02,0:00:58.42,Default,,0000,0000,0000,,Ale takiego sposobu nie ma.
Dialogue: 0,0:00:59.67,0:01:03.15,Default,,0000,0000,0000,,Książki mówią, że, owszem, wiemy wiele\No każdej z tych dziedzin z osobna,
Dialogue: 0,0:01:03.44,0:01:06.76,Default,,0000,0000,0000,,ale gdy tylko próbujemy połączyć je\Nza pomocą matematycznych równań,
Dialogue: 0,0:01:06.76,0:01:08.40,Default,,0000,0000,0000,,wszystko się rozlatuje.
Dialogue: 0,0:01:08.67,0:01:14.87,Default,,0000,0000,0000,,Przez 100 lat żadna hipoteza proponująca\Nrozwiązanie tej fizycznej katastrofy
Dialogue: 0,0:01:15.06,0:01:16.87,Default,,0000,0000,0000,,nie została poparta dowodami.
Dialogue: 0,0:01:18.27,0:01:21.62,Default,,0000,0000,0000,,Dla małego, dociekliwego, sceptycznego\NJamesa, jakim wtedy byłem,
Dialogue: 0,0:01:21.78,0:01:24.65,Default,,0000,0000,0000,,to była wysoce niezadowalająca odpowiedź.
Dialogue: 0,0:01:26.01,0:01:28.19,Default,,0000,0000,0000,,Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem.
Dialogue: 0,0:01:28.44,0:01:32.08,Default,,0000,0000,0000,,Przenieśmy się błyskawicznie\Ndo grudnia 2015 roku,
Dialogue: 0,0:01:32.30,0:01:36.47,Default,,0000,0000,0000,,gdy trafiłem w sam środek świata fizyki,
Dialogue: 0,0:01:36.67,0:01:39.07,Default,,0000,0000,0000,,który właśnie został\Nwywrócony do góry nogami.
Dialogue: 0,0:01:39.84,0:01:41.19,Default,,0000,0000,0000,,Wszystko zaczęło się w CERN,
Dialogue: 0,0:01:41.19,0:01:43.64,Default,,0000,0000,0000,,gdy w naszych danych\Npojawiło się coś intrygującego:
Dialogue: 0,0:01:43.64,0:01:49.86,Default,,0000,0000,0000,,ślad nowej cząstki, podejrzenie istnienia\Nniezwykłej odpowiedzi na to pytanie.
Dialogue: 0,0:01:51.78,0:01:55.56,Default,,0000,0000,0000,,Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem,\Nale jestem również łowcą cząstek.
Dialogue: 0,0:01:55.56,0:01:59.10,Default,,0000,0000,0000,,Jestem fizykiem, pracuję w CERN\Nprzy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC),
Dialogue: 0,0:01:59.10,0:02:02.75,Default,,0000,0000,0000,,naukowym eksperymencie\No największej skali w dziejach świata.
Dialogue: 0,0:02:03.88,0:02:08.84,Default,,0000,0000,0000,,To 27-kilometrowy tunel zakopany 100 m\Npod granicą francusko-szwajcarską,
Dialogue: 0,0:02:09.12,0:02:11.80,Default,,0000,0000,0000,,W tunelu używamy\Nnadprzewodzących magnesów
Dialogue: 0,0:02:11.80,0:02:14.24,Default,,0000,0000,0000,,zimniejszych od przestrzeni kosmicznej
Dialogue: 0,0:02:14.24,0:02:17.68,Default,,0000,0000,0000,,do przyspieszania protonów do prędkości\Nrównej niemal prędkości światła
Dialogue: 0,0:02:17.92,0:02:20.73,Default,,0000,0000,0000,,i zderzamy je ze sobą\Nmiliony razy na sekundę,
Dialogue: 0,0:02:21.30,0:02:23.73,Default,,0000,0000,0000,,aby zebrać szczątki tych zderzeń
Dialogue: 0,0:02:23.95,0:02:25.55,Default,,0000,0000,0000,,i na ich podstawie szukać
Dialogue: 0,0:02:25.55,0:02:28.26,Default,,0000,0000,0000,,nowych, dotąd nieodkrytych\Ncząstek fundamentalnych.
Dialogue: 0,0:02:28.26,0:02:31.35,Default,,0000,0000,0000,,Projekt i konstrukcja LHC\Nkosztowały dziesiątki lat pracy
Dialogue: 0,0:02:31.58,0:02:34.08,Default,,0000,0000,0000,,tysięcy fizyków\Nze wszystkich krańców Ziemi.
Dialogue: 0,0:02:34.27,0:02:39.86,Default,,0000,0000,0000,,W lecie 2015 roku pracowaliśmy\Nbez wytchnienia nad rozruchem LHC
Dialogue: 0,0:02:40.28,0:02:44.75,Default,,0000,0000,0000,,na najwyższej energii, z jaką kiedykolwiek\Nprzeprowadzano eksperymenty tego typu.
Dialogue: 0,0:02:45.74,0:02:48.14,Default,,0000,0000,0000,,Wysoka energia jest istotna,
Dialogue: 0,0:02:48.28,0:02:52.23,Default,,0000,0000,0000,,ponieważ istnieje równoważność\Nmiędzy masą a energią cząstek.
Dialogue: 0,0:02:52.55,0:02:54.98,Default,,0000,0000,0000,,Masa jest tylko liczbą\Nnadaną cząstkom przez naturę.
Dialogue: 0,0:02:56.07,0:02:59.16,Default,,0000,0000,0000,,Aby znaleźć nowe cząstki,\Nmusimy sięgać tych większych liczb.
Dialogue: 0,0:02:59.28,0:03:02.36,Default,,0000,0000,0000,,Aby to zrobić trzeba budować\Nwiększe zderzacze o większej mocy,
Dialogue: 0,0:03:02.43,0:03:07.35,Default,,0000,0000,0000,,a największym i najpotężniejszym z nich\Njest Wielki Zderzacz Hadronów.
Dialogue: 0,0:03:08.51,0:03:12.79,Default,,0000,0000,0000,,Potem zderzamy protony kwadryliony razy
Dialogue: 0,0:03:13.19,0:03:17.82,Default,,0000,0000,0000,,i miesiącami gromadzimy dane.
Dialogue: 0,0:03:18.81,0:03:22.89,Default,,0000,0000,0000,,Nowe cząstki mogą się pojawić\Nna wykresach jako garbki,
Dialogue: 0,0:03:23.17,0:03:25.25,Default,,0000,0000,0000,,niewielkie odstępstwa od oczekiwań,
Dialogue: 0,0:03:25.64,0:03:29.61,Default,,0000,0000,0000,,małe grupy punktów, przez które\Ngładka linia nie jest już taka gładka.
Dialogue: 0,0:03:30.38,0:03:32.10,Default,,0000,0000,0000,,Na przykład ten garbek
Dialogue: 0,0:03:33.01,0:03:35.57,Default,,0000,0000,0000,,po miesiącach gromadzenia\Ndanych w 2012 roku
Dialogue: 0,0:03:35.57,0:03:38.56,Default,,0000,0000,0000,,doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa
Dialogue: 0,0:03:38.98,0:03:42.72,Default,,0000,0000,0000,,i Nagrody Nobla przyznanej\Nza potwierdzenie jego istnienia.
Dialogue: 0,0:03:43.97,0:03:45.77,Default,,0000,0000,0000,,Ten skok energetyczny
Dialogue: 0,0:03:45.77,0:03:49.94,Default,,0000,0000,0000,,w 2015 roku dawał największe szanse,
Dialogue: 0,0:03:49.94,0:03:52.30,Default,,0000,0000,0000,,jakie kiedykolwiek\Ntrafiły się naszemu gatunkowi,
Dialogue: 0,0:03:52.30,0:03:53.86,Default,,0000,0000,0000,,na odkrycie nowych cząstek
Dialogue: 0,0:03:53.86,0:03:55.91,Default,,0000,0000,0000,,i nowych odpowiedzi na odwieczne pytania,
Dialogue: 0,0:03:55.91,0:03:58.70,Default,,0000,0000,0000,,bo użyto niemal dwa razy tyle energii
Dialogue: 0,0:03:58.70,0:04:00.62,Default,,0000,0000,0000,,niż wtedy, gdy odkryliśmy bozon Higgsa.
Dialogue: 0,0:04:00.78,0:04:04.39,Default,,0000,0000,0000,,Wielu moich kolegów pracowało\Nna ten moment przez całe życie zawodowe,
Dialogue: 0,0:04:04.57,0:04:09.23,Default,,0000,0000,0000,,i, szczerze mówiąc, ja również\Nczekałem na ten moment całe życie.
Dialogue: 0,0:04:09.45,0:04:11.18,Default,,0000,0000,0000,,2015 rok to był ten czas.
Dialogue: 0,0:04:12.65,0:04:14.86,Default,,0000,0000,0000,,W czerwcu 2015 roku
Dialogue: 0,0:04:15.72,0:04:18.38,Default,,0000,0000,0000,,LHC ponownie włączono.
Dialogue: 0,0:04:19.04,0:04:21.76,Default,,0000,0000,0000,,Razem z kolegami wstrzymaliśmy oddech
Dialogue: 0,0:04:21.94,0:04:26.43,Default,,0000,0000,0000,,i ujrzeliśmy pierwsze zderzenie protonów\No niespotykanie wysokiej energii.
Dialogue: 0,0:04:26.61,0:04:28.77,Default,,0000,0000,0000,,Brawa, szampan, świętowanie.\N
Dialogue: 0,0:04:28.93,0:04:31.54,Default,,0000,0000,0000,,To był milowy krok w nauce.
Dialogue: 0,0:04:31.78,0:04:36.80,Default,,0000,0000,0000,,Nie mieliśmy pojęcia, co znajdziemy\Nw naszych najświeższych danych.
Dialogue: 0,0:04:39.99,0:04:42.17,Default,,0000,0000,0000,,Po kilku tygodniach znaleźliśmy garbek.
Dialogue: 0,0:04:44.19,0:04:45.87,Default,,0000,0000,0000,,Garbek był niewielki.
Dialogue: 0,0:04:46.95,0:04:49.24,Default,,0000,0000,0000,,Ale na tyle duży, by unieść kilka brwi.
Dialogue: 0,0:04:49.24,0:04:53.71,Default,,0000,0000,0000,,Na skali uniesień brwi od 1 do 10,\Ngdzie 10 oznacza odkrycie nowej cząstki,
Dialogue: 0,0:04:53.71,0:04:55.78,Default,,0000,0000,0000,,zdobył może 4.
Dialogue: 0,0:04:55.85,0:04:57.30,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:04:58.43,0:05:03.51,Default,,0000,0000,0000,,Spędziłem godziny, dni, tygodnie\Nna tajnych spotkaniach
Dialogue: 0,0:05:03.51,0:05:06.03,Default,,0000,0000,0000,,spierając się o niego z kolegami,
Dialogue: 0,0:05:06.05,0:05:07.27,Default,,0000,0000,0000,,trącając go i szturchając
Dialogue: 0,0:05:07.27,0:05:09.60,Default,,0000,0000,0000,,najbezwzględniejszymi\Nkijami eksperymentów,
Dialogue: 0,0:05:09.60,0:05:11.98,Default,,0000,0000,0000,,patrząc uważnie czy wytrzyma badanie.
Dialogue: 0,0:05:12.13,0:05:15.35,Default,,0000,0000,0000,,Mimo miesięcy gorączkowej pracy,
Dialogue: 0,0:05:15.47,0:05:17.82,Default,,0000,0000,0000,,spania w biurze,
Dialogue: 0,0:05:17.93,0:05:19.87,Default,,0000,0000,0000,,batoników na kolację
Dialogue: 0,0:05:20.03,0:05:21.60,Default,,0000,0000,0000,,i hektolitrów kawy
Dialogue: 0,0:05:21.62,0:05:25.68,Default,,0000,0000,0000,,- fizycy to maszyny\Ndo zamieniania kawy w wykresy -
Dialogue: 0,0:05:25.89,0:05:27.17,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:05:27.31,0:05:29.85,Default,,0000,0000,0000,,garbek nie chciał zniknąć.
Dialogue: 0,0:05:30.70,0:05:34.20,Default,,0000,0000,0000,,Po kilku miesiącach\Nprzedstawiliśmy go światu
Dialogue: 0,0:05:34.30,0:05:36.70,Default,,0000,0000,0000,,z bardzo jasnym przekazem:
Dialogue: 0,0:05:37.15,0:05:39.84,Default,,0000,0000,0000,,jest interesujący, ale nie jednoznaczny,
Dialogue: 0,0:05:40.19,0:05:43.52,Default,,0000,0000,0000,,miejmy go na oku i zbierzmy więcej danych.
Dialogue: 0,0:05:43.87,0:05:46.16,Default,,0000,0000,0000,,Staraliśmy się zachować spokój.
Dialogue: 0,0:05:47.46,0:05:49.65,Default,,0000,0000,0000,,Ale machina i tak ruszyła.
Dialogue: 0,0:05:50.38,0:05:52.44,Default,,0000,0000,0000,,Brzuszek stał się medialnym hitem.
Dialogue: 0,0:05:52.74,0:05:55.12,Default,,0000,0000,0000,,Mówiono, że przypomina ten garbek,
Dialogue: 0,0:05:55.31,0:05:58.23,Default,,0000,0000,0000,,który doprowadził\Ndo odkrycia bozonu Higgsa.
Dialogue: 0,0:05:58.76,0:06:01.89,Default,,0000,0000,0000,,Co więcej, moi koledzy-teoretycy
Dialogue: 0,0:06:02.55,0:06:04.48,Default,,0000,0000,0000,,- kocham moich kolegów-teoretyków -
Dialogue: 0,0:06:04.89,0:06:08.29,Default,,0000,0000,0000,,koledzy-teoretycy napisali\N500 artykułów na temat garbka.
Dialogue: 0,0:06:08.38,0:06:09.98,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:06:10.57,0:06:14.54,Default,,0000,0000,0000,,Świat fizyki cząstek stanął na głowie.
Dialogue: 0,0:06:15.74,0:06:24.05,Default,,0000,0000,0000,,Co sprawiło, że tysiące fizyków\Nkolektywnie straciło dla niego głowę?
Dialogue: 0,0:06:25.60,0:06:27.03,Default,,0000,0000,0000,,Garbek był wyjątkowy.
Dialogue: 0,0:06:28.20,0:06:31.98,Default,,0000,0000,0000,,Jego obecność oznaczała widok\Nniespodziewanie wielkiej liczby zderzeń,
Dialogue: 0,0:06:32.64,0:06:37.26,Default,,0000,0000,0000,,których szczątki składały się tylko\Nz dwóch fotonów, dwóch cząstek światła.
Dialogue: 0,0:06:37.26,0:06:38.50,Default,,0000,0000,0000,,A to rzadko spotykane.
Dialogue: 0,0:06:39.07,0:06:41.71,Default,,0000,0000,0000,,Zderzenia cząstek\Nnie przypominają kolizji drogowych;
Dialogue: 0,0:06:41.71,0:06:42.84,Default,,0000,0000,0000,,podlegają innym prawom.
Dialogue: 0,0:06:43.26,0:06:45.81,Default,,0000,0000,0000,,Gdy cząstki zderzają się\Nniemal z prędkości światła,
Dialogue: 0,0:06:45.81,0:06:47.67,Default,,0000,0000,0000,,prawa mechaniki kwantowej biorą górę.
Dialogue: 0,0:06:47.67,0:06:51.70,Default,,0000,0000,0000,,W świecie kwantów te dwie cząstki\Nmogą na chwilę utworzyć nową cząstkę,
Dialogue: 0,0:06:51.88,0:06:56.26,Default,,0000,0000,0000,,która istnieje przez ułamki sekund,\Na zaraz potem rozpada się na inne cząstki,
Dialogue: 0,0:06:56.26,0:06:57.76,Default,,0000,0000,0000,,które uderzają w nasz detektor.
Dialogue: 0,0:06:57.76,0:07:01.20,Default,,0000,0000,0000,,Wyobraźcie sobie kolizję drogową:\Nw momencie zderzenia auta znikają,
Dialogue: 0,0:07:01.20,0:07:03.28,Default,,0000,0000,0000,,a zamiast nich zjawia się rower,
Dialogue: 0,0:07:03.28,0:07:04.05,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:07:04.05,0:07:07.12,Default,,0000,0000,0000,,który zaraz potem eksploduje\Ni rozpada się na dwie deskorolki,
Dialogue: 0,0:07:07.12,0:07:08.53,Default,,0000,0000,0000,,uderzające w nasz detektor.
Dialogue: 0,0:07:08.54,0:07:09.37,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:07:09.50,0:07:12.58,Default,,0000,0000,0000,,Nie dosłownie, mam nadzieję;\Nnasze detektory są bardzo drogie.
Dialogue: 0,0:07:13.83,0:07:17.54,Default,,0000,0000,0000,,Przypadki, kiedy tylko dwa fotony\Nuderzają w detektor są bardzo rzadkie.
Dialogue: 0,0:07:17.96,0:07:21.28,Default,,0000,0000,0000,,Ze względu na specjalne\Nwłasności kwantowe fotonów
Dialogue: 0,0:07:21.71,0:07:25.24,Default,,0000,0000,0000,,istnieje bardzo niewiele\Nhipotetycznych cząstek,
Dialogue: 0,0:07:25.52,0:07:27.02,Default,,0000,0000,0000,,- tych mitycznych rowerów -
Dialogue: 0,0:07:27.18,0:07:29.28,Default,,0000,0000,0000,,które mogą zrodzić tylko dwa fotony.
Dialogue: 0,0:07:29.81,0:07:32.51,Default,,0000,0000,0000,,Jedna z opcji ma kolosalne znaczenie
Dialogue: 0,0:07:32.67,0:07:37.59,Default,,0000,0000,0000,,i związek z tymi odwiecznymi pytaniami,\Nktóre nie dają mi spokoju od dzieciństwa,
Dialogue: 0,0:07:38.08,0:07:39.88,Default,,0000,0000,0000,,z pytaniami o naturę grawitacji.
Dialogue: 0,0:07:41.95,0:07:44.44,Default,,0000,0000,0000,,Siła grawitacji może się wam wydawać duża,
Dialogue: 0,0:07:44.64,0:07:48.42,Default,,0000,0000,0000,,ale tak naprawdę jest szalenie słaba\Nw porównaniu z innymi siłami natury.
Dialogue: 0,0:07:48.77,0:07:51.85,Default,,0000,0000,0000,,Mogę chwilowo pokonać\Ngrawitację jednym skokiem,
Dialogue: 0,0:07:52.39,0:07:55.23,Default,,0000,0000,0000,,ale nie mogę wyjąć protonu z własnej ręki.
Dialogue: 0,0:07:56.25,0:07:59.17,Default,,0000,0000,0000,,Jaka jest siła grawitacji\Nw porównaniu z innymi siłami natury?
Dialogue: 0,0:08:00.48,0:08:02.32,Default,,0000,0000,0000,,10 do minus 39.
Dialogue: 0,0:08:02.69,0:08:05.10,Default,,0000,0000,0000,,To jest ułamek dziesiętny z 39 zerami.
Dialogue: 0,0:08:05.26,0:08:11.55,Default,,0000,0000,0000,,Co gorsza, wszystkie pozostałe siły\Nidealnie opisuje Model Standardowy,
Dialogue: 0,0:08:11.55,0:08:14.86,Default,,0000,0000,0000,,nasz obowiązujący, najdokładniejszy\Nopis świata w najmniejszej skali,
Dialogue: 0,0:08:15.01,0:08:19.43,Default,,0000,0000,0000,,stanowiący jedno z największych\Nosiągnięć gatunku ludzkiego,
Dialogue: 0,0:08:20.39,0:08:24.05,Default,,0000,0000,0000,,z wyjątkiem grawitacji,\Nktórą Model Standardowy pomija.
Dialogue: 0,0:08:24.42,0:08:25.57,Default,,0000,0000,0000,,To jakiś obłęd!
Dialogue: 0,0:08:26.05,0:08:29.15,Default,,0000,0000,0000,,To prawie tak,\Njakby większość grawitacji zaginęła.
Dialogue: 0,0:08:30.39,0:08:33.50,Default,,0000,0000,0000,,Czujemy jej niewielką część,\Nale gdzie jest reszta?
Dialogue: 0,0:08:33.78,0:08:35.07,Default,,0000,0000,0000,,Nie wiadomo.
Dialogue: 0,0:08:36.00,0:08:40.41,Default,,0000,0000,0000,,Jedno z teoretycznych wyjaśnień\Nstawia kuriozalną hipotezę.
Dialogue: 0,0:08:42.12,0:08:43.38,Default,,0000,0000,0000,,Wy i ja,
Dialogue: 0,0:08:43.48,0:08:44.96,Default,,0000,0000,0000,,nawet ty, tam, z tyłu,
Dialogue: 0,0:08:45.08,0:08:47.17,Default,,0000,0000,0000,,żyjemy w przestrzeni trójwymiarowej.
Dialogue: 0,0:08:47.25,0:08:49.93,Default,,0000,0000,0000,,Mam nadzieję, że to zdanie\Nnie budzi kontrowersji.
Dialogue: 0,0:08:50.12,0:08:51.53,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:08:51.79,0:08:55.20,Default,,0000,0000,0000,,Wszystkie znane nam cząstki\Nrównież żyją w przestrzeni trójwymiarowej.
Dialogue: 0,0:08:55.42,0:09:00.20,Default,,0000,0000,0000,,"Cząstka" to tak właściwie inna nazwa\Npobudzenia w polu trójwymiarowym,
Dialogue: 0,0:09:00.40,0:09:02.32,Default,,0000,0000,0000,,miejscowego kołysania w przestrzeni.
Dialogue: 0,0:09:03.29,0:09:06.71,Default,,0000,0000,0000,,Co ważniejsze, cała matematyka,\Nktórej używamy do opisu tych zjawisk,
Dialogue: 0,0:09:06.84,0:09:09.79,Default,,0000,0000,0000,,zakłada, że istnieją tylko\Ntrzy wymiary przestrzeni.
Dialogue: 0,0:09:09.94,0:09:13.01,Default,,0000,0000,0000,,Ale matma to matma,\Nmożna się nią dowolnie bawić.
Dialogue: 0,0:09:13.15,0:09:17.13,Default,,0000,0000,0000,,Ludzie od wieków eksperymentują\Nz dodatkowymi wymiarami,
Dialogue: 0,0:09:17.26,0:09:19.80,Default,,0000,0000,0000,,ale to zawsze były\Nabstrakcyjne matematyczne idee.
Dialogue: 0,0:09:20.21,0:09:23.07,Default,,0000,0000,0000,,Spójrzcie dookoła,\Nty z tyłu - rozejrzyj się,
Dialogue: 0,0:09:23.33,0:09:25.80,Default,,0000,0000,0000,,naturalnie istnieją tylko trzy wymiary.
Dialogue: 0,0:09:26.95,0:09:28.51,Default,,0000,0000,0000,,A co jeśli to nieprawda?
Dialogue: 0,0:09:30.11,0:09:36.18,Default,,0000,0000,0000,,Co, jeśli brakująca grawitacja\Nwycieka do innego wymiaru,
Dialogue: 0,0:09:36.39,0:09:38.34,Default,,0000,0000,0000,,który jest dla nas niewidoczny?
Dialogue: 0,0:09:39.36,0:09:42.34,Default,,0000,0000,0000,,Co, jeśli siła grawitacji jest\Nrówna innym siłom przyrody,
Dialogue: 0,0:09:42.56,0:09:45.49,Default,,0000,0000,0000,,jeśli spojrzeć na nią\Nw tym dodatkowym wymiarze,
Dialogue: 0,0:09:45.49,0:09:48.40,Default,,0000,0000,0000,,a to, czego doświadczamy tutaj,\Nto tylko jej niewielki kawałek
Dialogue: 0,0:09:48.41,0:09:50.46,Default,,0000,0000,0000,,i dlatego wydaje się taka słaba?
Dialogue: 0,0:09:52.16,0:09:57.82,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli to prawda, trzeba by rozszerzyć\NModel Standardowy o nową cząstkę,
Dialogue: 0,0:09:57.83,0:10:03.02,Default,,0000,0000,0000,,hiperwymiarową cząstkę grawitacji,\Ngrawiton żyjący w dodatkowym wymiarze.
Dialogue: 0,0:10:03.02,0:10:04.74,Default,,0000,0000,0000,,Widzę wasze zdumione spojrzenia.
Dialogue: 0,0:10:04.74,0:10:06.22,Default,,0000,0000,0000,,Powinniście zapytać:
Dialogue: 0,0:10:06.22,0:10:10.17,Default,,0000,0000,0000,,"Jak, u licha, mamy zweryfikować\Nten szalony pomysł rodem z sci-fi
Dialogue: 0,0:10:10.17,0:10:12.80,Default,,0000,0000,0000,,skoro tkwimy\Nw przestrzeni trójwymiarowej?".
Dialogue: 0,0:10:12.80,0:10:15.86,Default,,0000,0000,0000,,Tak jak zawsze:\Nzderzając ze sobą dwa protony,
Dialogue: 0,0:10:16.34,0:10:17.41,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:10:17.46,0:10:22.29,Default,,0000,0000,0000,,z taką siłą, żeby zderzenie rozniosło się\Nw ten domniemany dodatkowy wymiar,
Dialogue: 0,0:10:22.72,0:10:25.16,Default,,0000,0000,0000,,tworząc hiperwymiarowy grawiton,
Dialogue: 0,0:10:25.40,0:10:28.95,Default,,0000,0000,0000,,który momentalnie wróciłby\Ndo trzech wymiarów LHC
Dialogue: 0,0:10:29.75,0:10:31.87,Default,,0000,0000,0000,,i rozpadł się na dwa fotony,
Dialogue: 0,0:10:32.28,0:10:33.62,Default,,0000,0000,0000,,dwie cząstki światła.
Dialogue: 0,0:10:35.42,0:10:38.26,Default,,0000,0000,0000,,Ten hipotetyczny, hiperwymiarowy grawiton
Dialogue: 0,0:10:38.43,0:10:43.88,Default,,0000,0000,0000,,jest jedyną nową hipotetyczną cząstką\No takich własnościach kwantowych,
Dialogue: 0,0:10:44.24,0:10:48.48,Default,,0000,0000,0000,,która mogłaby zrodzić nasz\Nmały, dwu-fotonowy garbek.
Dialogue: 0,0:10:50.00,0:10:55.84,Default,,0000,0000,0000,,Zatem możliwość wyjaśnienia\Ntajemnic grawitacji
Dialogue: 0,0:10:55.84,0:10:58.98,Default,,0000,0000,0000,,i odkrycie dodatkowych\Nwymiarów przestrzeni...
Dialogue: 0,0:10:59.21,0:11:00.98,Default,,0000,0000,0000,,Być może już rozumiecie,
Dialogue: 0,0:11:00.98,0:11:03.52,Default,,0000,0000,0000,,dlaczego tysiące maniaków fizyki
Dialogue: 0,0:11:03.52,0:11:07.04,Default,,0000,0000,0000,,potraciło naraz głowy\Ndla dwu-fotonowego garbka.
Dialogue: 0,0:11:07.04,0:11:10.53,Default,,0000,0000,0000,,Odkrycie tego rodzaju zmuszałoby\Ndo pisania od nowa podręczników.
Dialogue: 0,0:11:10.70,0:11:13.41,Default,,0000,0000,0000,,Ale pamiętajcie, że my,\Nfizycy eksperymentalni,
Dialogue: 0,0:11:13.41,0:11:17.08,Default,,0000,0000,0000,,którzy prowadzili te badania,\Nmówiliśmy jasno: "Potrzeba więcej danych".
Dialogue: 0,0:11:18.47,0:11:23.35,Default,,0000,0000,0000,,Większa ilość danych przekształciłaby\Ngarbek albo w nowiuteńką Nagrodę Nobla,
Dialogue: 0,0:11:23.72,0:11:25.17,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:11:25.68,0:11:30.30,Default,,0000,0000,0000,,albo wypełniła przestrzeń\Ni przekształciła go w gładką linię.
Dialogue: 0,0:11:31.01,0:11:36.32,Default,,0000,0000,0000,,Zebraliśmy pięć razy więcej danych\Ni po kilku miesiącach garbek...
Dialogue: 0,0:11:37.07,0:11:39.42,Default,,0000,0000,0000,,stał się gładką linią.
Dialogue: 0,0:11:43.22,0:11:46.56,Default,,0000,0000,0000,,Media donosiły o "wielkim rozczarowaniu",\N"zawiedzionych nadziejach"
Dialogue: 0,0:11:46.72,0:11:49.02,Default,,0000,0000,0000,,i "smutnych fizykach cząstek".
Dialogue: 0,0:11:49.26,0:11:52.00,Default,,0000,0000,0000,,Z tonu tych doniesień\Nmożna by wywnioskować,
Dialogue: 0,0:11:52.00,0:11:54.58,Default,,0000,0000,0000,,że zamknęliśmy LHC\Ni poszliśmy do domu.
Dialogue: 0,0:11:54.77,0:11:55.92,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:11:56.63,0:11:58.23,Default,,0000,0000,0000,,Ale nie zrobiliśmy tego.
Dialogue: 0,0:12:01.06,0:12:03.07,Default,,0000,0000,0000,,Ale dlaczego nie?
Dialogue: 0,0:12:04.48,0:12:07.32,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli nie odkryłem nowej cząstki,\Na przecież nie odkryłem,
Dialogue: 0,0:12:08.03,0:12:11.03,Default,,0000,0000,0000,,skoro nie odkryłem nowej cząstki,\Ndlaczego dzisiaj do was mówię?
Dialogue: 0,0:12:11.03,0:12:14.49,Default,,0000,0000,0000,,Dlaczego nie spuściłem ze wstydem głowy\Ni nie poszedłem do domu?
Dialogue: 0,0:12:19.17,0:12:22.52,Default,,0000,0000,0000,,Fizycy cząstek są odkrywcami.
Dialogue: 0,0:12:23.42,0:12:26.37,Default,,0000,0000,0000,,Dużą część naszej pracy\Nstanowi kartografia.
Dialogue: 0,0:12:27.47,0:12:29.63,Default,,0000,0000,0000,,Albo inaczej, zapomnijcie na chwilę o LHC.
Dialogue: 0,0:12:29.90,0:12:32.37,Default,,0000,0000,0000,,Wyobraźcie sobie, że jako kosmonauci
Dialogue: 0,0:12:32.55,0:12:35.10,Default,,0000,0000,0000,,docieracie na odległą planetę\Nw poszukiwaniu obcych.
Dialogue: 0,0:12:35.22,0:12:37.27,Default,,0000,0000,0000,,Jakie jest wasze pierwsze zadanie?
Dialogue: 0,0:12:37.93,0:12:41.03,Default,,0000,0000,0000,,Szybko okrążyć planetę,\Nwylądować, pobieżnie się rozejrzeć,
Dialogue: 0,0:12:41.03,0:12:44.33,Default,,0000,0000,0000,,szukając oczywistych śladów życia,\Ni przesłać wstępny raport do bazy.
Dialogue: 0,0:12:44.78,0:12:46.41,Default,,0000,0000,0000,,Na takim właśnie etapie jesteśmy.
Dialogue: 0,0:12:47.04,0:12:48.89,Default,,0000,0000,0000,,Rzuciliśmy pierwsze spojrzenie na LHC,
Dialogue: 0,0:12:48.89,0:12:51.60,Default,,0000,0000,0000,,szukając nowych, dużych,\Nłatwych do spostrzeżenia cząstek,
Dialogue: 0,0:12:51.60,0:12:53.53,Default,,0000,0000,0000,,i możemy zaraportować, że takich nie ma.
Dialogue: 0,0:12:53.53,0:12:56.02,Default,,0000,0000,0000,,Zobaczyliśmy dziwny,\Nobcy garbek na odległej górze,
Dialogue: 0,0:12:56.02,0:12:58.69,Default,,0000,0000,0000,,ale z bliska okazało się, że to kamień,
Dialogue: 0,0:12:58.82,0:13:01.38,Default,,0000,0000,0000,,I co teraz robimy?\NPoddajemy się i wracamy do domu?
Dialogue: 0,0:13:01.38,0:13:02.64,Default,,0000,0000,0000,,Kategorycznie nie.
Dialogue: 0,0:13:02.64,0:13:05.17,Default,,0000,0000,0000,,Tak robią koszmarni naukowcy.
Dialogue: 0,0:13:05.17,0:13:08.68,Default,,0000,0000,0000,,Teraz spędzamy kilka kolejnych\Ndziesięcioleci na badaniach,
Dialogue: 0,0:13:08.68,0:13:10.09,Default,,0000,0000,0000,,oznaczając terytorium,
Dialogue: 0,0:13:10.09,0:13:12.97,Default,,0000,0000,0000,,przeszukując piasek z pomocą\Nspecjalistycznego sprzętu,
Dialogue: 0,0:13:12.97,0:13:15.54,Default,,0000,0000,0000,,zerkając pod każdy kamień,\Nwiercąc pod powierzchnią.
Dialogue: 0,0:13:16.11,0:13:20.88,Default,,0000,0000,0000,,Nowe cząstki mogą pojawić się natychmiast\Njako duże i łatwe do zauważenia garby
Dialogue: 0,0:13:20.88,0:13:24.82,Default,,0000,0000,0000,,lub ujawnić swoją obecność\Npo latach gromadzenia danych.
Dialogue: 0,0:13:26.10,0:13:30.27,Default,,0000,0000,0000,,Ludzkość dopiero zaczęła poszukiwania\Nna tak dużych energiach
Dialogue: 0,0:13:30.27,0:13:32.43,Default,,0000,0000,0000,,i mamy mnóstwo badań do przeprowadzenia.
Dialogue: 0,0:13:32.43,0:13:38.18,Default,,0000,0000,0000,,Ale co, jeśli nawet po 10-20 latach\Nnie znajdziemy nowych cząstek?
Dialogue: 0,0:13:39.05,0:13:40.95,Default,,0000,0000,0000,,Zbudujemy większy sprzęt.
Dialogue: 0,0:13:40.95,0:13:42.35,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:13:42.37,0:13:46.31,Default,,0000,0000,0000,,Będziemy szukać na wyższych energiach.
Dialogue: 0,0:13:46.95,0:13:49.100,Default,,0000,0000,0000,,Planuje się budowę tunelu\No długości 100 km, który umożliwi
Dialogue: 0,0:13:50.61,0:13:53.26,Default,,0000,0000,0000,,zderzanie cząstek z energią\N10 razy większą niż LHC.
Dialogue: 0,0:13:53.26,0:13:55.95,Default,,0000,0000,0000,,Nie mamy wpływu na to,\Ngdzie natura umieszcza cząstki,
Dialogue: 0,0:13:56.02,0:13:58.16,Default,,0000,0000,0000,,mamy wpływ tylko\Nna kontynuowanie poszukiwań.
Dialogue: 0,0:13:58.16,0:14:02.09,Default,,0000,0000,0000,,A co, jeśli 100-kilometrowy tunel,\Nalbo 500-kilometrowy,
Dialogue: 0,0:14:02.50,0:14:06.77,Default,,0000,0000,0000,,albo 10 000-kilometrowy zderzacz\Nunoszący się między Ziemią a Księżycem
Dialogue: 0,0:14:06.97,0:14:10.03,Default,,0000,0000,0000,,nie doprowadzi do odkrycia nowych cząstek?
Dialogue: 0,0:14:11.42,0:14:14.40,Default,,0000,0000,0000,,Wówczas być może okaże się,\Nże źle uprawiamy fizykę.
Dialogue: 0,0:14:14.40,0:14:16.08,Default,,0000,0000,0000,,(Śmiech)
Dialogue: 0,0:14:16.08,0:14:18.67,Default,,0000,0000,0000,,Być może trzeba wszystko\Njeszcze raz przemyśleć.
Dialogue: 0,0:14:19.13,0:14:23.84,Default,,0000,0000,0000,,Być może potrzeba więcej środków,\Ntechnologii, ekspertyz niż te, które mamy.
Dialogue: 0,0:14:24.61,0:14:25.97,Default,,0000,0000,0000,,Częściowo korzystamy już
Dialogue: 0,0:14:25.97,0:14:29.15,Default,,0000,0000,0000,,ze sztucznej inteligencji\Ni samouczenia maszyn w LHC,
Dialogue: 0,0:14:29.15,0:14:33.16,Default,,0000,0000,0000,,ale wyobraźcie sobie eksperyment\Nz użyciem tak złożonego algorytmu,
Dialogue: 0,0:14:33.16,0:14:36.44,Default,,0000,0000,0000,,że mógłby sam uczyć się szukać\Nhiperwymiarowego grawitonu.
Dialogue: 0,0:14:36.98,0:14:38.38,Default,,0000,0000,0000,,Ostateczne pytanie:
Dialogue: 0,0:14:38.38,0:14:41.97,Default,,0000,0000,0000,,co, jeśli sztuczna inteligencja nie pomoże\Nodpowiedzieć na te pytania?
Dialogue: 0,0:14:41.97,0:14:44.58,Default,,0000,0000,0000,,Co, jeśli te otwarte od wieków pytania
Dialogue: 0,0:14:44.58,0:14:47.45,Default,,0000,0000,0000,,są skazane na brak odpowiedzi\Nw najbliższej przyszłości?
Dialogue: 0,0:14:47.45,0:14:48.36,Default,,0000,0000,0000,,Co, jeśli pytania,
Dialogue: 0,0:14:48.36,0:14:50.40,Default,,0000,0000,0000,,które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,
Dialogue: 0,0:14:50.40,0:14:52.92,Default,,0000,0000,0000,,nie znajdą odpowiedzi za mojego życia?
Dialogue: 0,0:14:54.40,0:14:55.55,Default,,0000,0000,0000,,Wówczas to wszystko...
Dialogue: 0,0:14:56.28,0:14:58.38,Default,,0000,0000,0000,,... okaże się tym bardziej fascynujące.
Dialogue: 0,0:15:00.14,0:15:03.37,Default,,0000,0000,0000,,Zmusi nas do myślenia\Nw zupełnie inny sposób.
Dialogue: 0,0:15:04.36,0:15:06.39,Default,,0000,0000,0000,,Będziemy musieli zrewidować założenia
Dialogue: 0,0:15:06.39,0:15:08.88,Default,,0000,0000,0000,,i zastanowić się, czy gdzieś nie ma błędu.
Dialogue: 0,0:15:09.32,0:15:12.84,Default,,0000,0000,0000,,Będziemy musieli zachęcić więcej osób\Ndo studiowania nauk ścisłych,
Dialogue: 0,0:15:12.84,0:15:16.02,Default,,0000,0000,0000,,bo będzie potrzebne świeże spojrzenie\Nna odwieczne problemy.
Dialogue: 0,0:15:16.02,0:15:19.04,Default,,0000,0000,0000,,Ja nie znam odpowiedzi i wciąż ich szukam.
Dialogue: 0,0:15:19.06,0:15:21.39,Default,,0000,0000,0000,,Ale być może ktoś,\Nkto jeszcze chodzi do szkoły
Dialogue: 0,0:15:21.42,0:15:23.51,Default,,0000,0000,0000,,albo jeszcze się nawet nie urodził,
Dialogue: 0,0:15:23.51,0:15:26.92,Default,,0000,0000,0000,,mógłby nas kiedyś poprowadzić\Nw kierunki innego spojrzenia na fizykę,
Dialogue: 0,0:15:26.94,0:15:31.21,Default,,0000,0000,0000,,i zwrócić uwagę, że być może\Nzadajemy niewłaściwe pytania.
Dialogue: 0,0:15:32.11,0:15:34.16,Default,,0000,0000,0000,,To nie byłby koniec fizyki,
Dialogue: 0,0:15:34.16,0:15:35.95,Default,,0000,0000,0000,,tylko jej obiecujący początek.
Dialogue: 0,0:15:37.20,0:15:38.35,Default,,0000,0000,0000,,Dziękuję.
Dialogue: 0,0:15:38.38,0:15:40.92,Default,,0000,0000,0000,,(Brawa)