1
00:00:07,261 --> 00:00:11,090
Provodeći dug dan u lutanju šumom u
potrazi za jestivim zrnevljem i biljkama,

2
00:00:11,090 --> 00:00:16,839
umorni seoski vrač, po imenu Šenong,
slučajno se otrovao 72 puta.

3
00:00:16,839 --> 00:00:19,139
Ali pre nego što je otrov uspeo
da ga dokrajči,

4
00:00:19,139 --> 00:00:21,620
list mu je upao u usta.

5
00:00:21,620 --> 00:00:24,130
Sažvakao ga je i to ga je oživelo,

6
00:00:24,130 --> 00:00:26,701
i tako smo otkrili čaj.

7
00:00:26,701 --> 00:00:29,562
Ili bar tako glasi drevna legenda.

8
00:00:29,562 --> 00:00:31,461
Čaj zapravo ne leči trovanja,

9
00:00:31,461 --> 00:00:33,082
ali priča o Šenongu,

10
00:00:33,082 --> 00:00:35,540
mitskom kineskom izumitelju zemljoradnje,

11
00:00:35,540 --> 00:00:38,682
naglašava važnost čaja u drevnoj Kini.

12
00:00:38,682 --> 00:00:41,811
Arheološki dokazi upućuju na to
da je čaj prvo tamo kultivisan

13
00:00:41,811 --> 00:00:44,271
još pre 6000 godina,

14
00:00:44,271 --> 00:00:48,535
to jest 1500 godina pre nego što su
faraoni sagradili Velike piramide u Gizi.

15
00:00:48,535 --> 00:00:50,080
Ta autohtona kineska biljka

16
00:00:50,080 --> 00:00:52,952
je ista ona koju trenutno
uzgajamo širom sveta,

17
00:00:52,952 --> 00:00:55,631
međutim, prvobitno
su je konzumirali veoma drugačije.

18
00:00:55,631 --> 00:00:59,291
Jeli su je kao povrće
ili su je kuvali sa žitnom kašom.

19
00:00:59,291 --> 00:01:02,751
Čaj je tek pre 1500 godina
prešao iz hrane u piće,

20
00:01:02,751 --> 00:01:06,252
kada su ljudi shvatili
da kombinacija toplote i vlage

21
00:01:06,252 --> 00:01:10,992
može da stvori složen
i iznijansiran ukus od zelenog lišća.

22
00:01:10,992 --> 00:01:14,032
Nakon stotina godina varijacije
u metodu pripremanja čaja,

23
00:01:14,032 --> 00:01:16,101
standard je postao zagrevanje čaja,

24
00:01:16,101 --> 00:01:17,992
njegovo pakovanje u prenosive grudvice,

25
00:01:17,992 --> 00:01:19,706
mlevenje u prah,

26
00:01:19,706 --> 00:01:21,203
mešanje sa vrelom vodom

27
00:01:21,203 --> 00:01:25,634
i pripremanje pića
koje je nazivano "muo ča" ili "mača".

28
00:01:25,634 --> 00:01:30,141
Mača je postala toliko popularna da je
iznedrila naročitu kinesku kulturu čaja.

29
00:01:30,141 --> 00:01:32,192
Čaj je bio tema knjiga i pesama,

30
00:01:32,192 --> 00:01:33,983
omiljeno piće careva

31
00:01:33,983 --> 00:01:35,853
i medijum za umetnike.

32
00:01:35,853 --> 00:01:38,703
Crtali su ekstravagantne slike
u peni od čaja,

33
00:01:38,703 --> 00:01:42,932
veoma nalik umetnosti u espreso kafi
koju danas možete videti u kafićima.

34
00:01:42,932 --> 00:01:45,373
U devetom veku, za vreme dinastije Tang,

35
00:01:45,373 --> 00:01:49,354
japanski sveštenik je doneo
prvu biljku čaja u Japan.

36
00:01:49,354 --> 00:01:53,243
Japanci su vremenom razvili
sopstvene originalne rituale za čaj,

37
00:01:53,243 --> 00:01:56,394
dovodeći do nastanka
japanske ceremonijalne čajanke.

38
00:01:56,394 --> 00:01:59,034
A u XIV veku, tokom dinastije Ming,

39
00:01:59,034 --> 00:02:01,284
kineski car je izmenio standard

40
00:02:01,284 --> 00:02:04,845
od čaja presovanog u grudvice
do čaja od gotovog lišća.

41
00:02:04,845 --> 00:02:08,754
U tom trenutku je Kina i dalje praktično
držala monopol na drveće čaja u svetu,

42
00:02:08,754 --> 00:02:12,416
zbog čega je čaj bio jedan od tri
suštinska kineska izvozna proizvoda,

43
00:02:12,416 --> 00:02:14,855
zajedno sa porcelanom i svilom.

44
00:02:14,855 --> 00:02:17,806
Ovo je Kini obezbedilo veliku moć
i ekonomski značaj

45
00:02:17,806 --> 00:02:20,585
kako se ispijanje čaja širilo svetom.

46
00:02:20,585 --> 00:02:23,623
Najozbiljnije širenje je počelo
oko ranih 1600-ih

47
00:02:23,623 --> 00:02:27,195
kada su holandski trgovci
doneli velike količine čaja u Evropu.

48
00:02:27,195 --> 00:02:30,725
Kraljici Katarini od Bragance,
portugalskoj plemkinji,

49
00:02:30,725 --> 00:02:33,785
mnogi pripisuju popularisanje čaja
kod engleske aristokratije,

50
00:02:33,785 --> 00:02:37,915
kada se 1661. udala za kralja Čarlsa II.

51
00:02:37,915 --> 00:02:41,834
U to vreme je Velika Britanija bila
u sred širenja svog kolonijalnog uticaja

52
00:02:41,834 --> 00:02:44,766
i postajala je nova vodeća svetska sila.

53
00:02:44,766 --> 00:02:48,586
A kako je Velika Britanija rasla,
zainteresovanost za čaj se širila svetom.

54
00:02:48,586 --> 00:02:53,195
Do 1700, čaj u Evropi se prodavao
deset puta skuplje od kafe,

55
00:02:53,195 --> 00:02:56,127
a biljka je i dalje jedino rasla u Kini.

56
00:02:56,127 --> 00:02:57,874
Trgovina čajem je bila toliko unosna

57
00:02:57,874 --> 00:03:00,531
da je najbrži jedrenjak na svetu,
brod kliper,

58
00:03:00,531 --> 00:03:04,926
nastao iz žestoke konkurencije
među zapadnim trgovinskim firmama.

59
00:03:04,926 --> 00:03:07,495
Svi su se trkali
da prvi donesu čaj u Evropu

60
00:03:07,495 --> 00:03:09,776
kako bi imali najveći profit.

61
00:03:09,776 --> 00:03:13,586
Prvo je Britanija plaćala u srebru
sav taj kineski čaj.

62
00:03:13,586 --> 00:03:15,220
Kada se to ispostavilo preskupim,

63
00:03:15,220 --> 00:03:19,689
predložili su da plaćaju čaj
drugom supstancom, opijumom.

64
00:03:19,689 --> 00:03:22,108
Ovo je u Kini pokrenulo
problem javnog zdravstva

65
00:03:22,108 --> 00:03:24,796
jer su ljudi postali zavisni od ove droge.

66
00:03:24,796 --> 00:03:28,038
Potom je 1839. kineski zvaničnik
naredio svojim ljudima

67
00:03:28,038 --> 00:03:30,547
da unište ogromne
britanske isporuke opijuma

68
00:03:30,547 --> 00:03:33,927
kao poruku protiv
britanskog uticaja u Kini.

69
00:03:33,927 --> 00:03:37,598
Ovaj čin je pokrenuo Prvi opijumski rat
između dve nacije.

70
00:03:37,598 --> 00:03:41,488
Rat je besneo uzduž i popreko
kineske obale do 1842.

71
00:03:41,488 --> 00:03:45,437
kada je poražena dinastija Ćing
ustupila Britancima luku u Hong Kongu

72
00:03:45,437 --> 00:03:48,131
i nastavili su trgovinu
pod nepovoljnim uslovima.

73
00:03:48,131 --> 00:03:52,077
Rat je oslabio kineski globalni status
za više od jednog veka.

74
00:03:52,077 --> 00:03:56,818
Britanska firma Ist Indija
je takođe želela da sami uzagajaju čaj

75
00:03:56,818 --> 00:03:58,948
i tako još više kontrolišu tržište.

76
00:03:58,948 --> 00:04:01,391
Te su zapovedili
botaničaru Robertu Forčunu

77
00:04:01,391 --> 00:04:05,108
da u tajnoj operaciji ukrade čaj iz Kine.

78
00:04:05,108 --> 00:04:07,479
Prerušio se i krenuo na opasan put

79
00:04:07,479 --> 00:04:09,458
kroz kineske planinske oblasti čaja,

80
00:04:09,458 --> 00:04:12,428
na kraju krijumčareći stabljike čaja
i iskusne radnike na čaju

81
00:04:12,428 --> 00:04:14,858
u Dardželing u Indiji.

82
00:04:14,858 --> 00:04:17,039
Otuda se biljka širila još dalje,

83
00:04:17,039 --> 00:04:21,389
doprinoseći ubrzanom usponu čaja
do svakidašnje robe.

84
00:04:21,389 --> 00:04:25,699
Danas je čaj drugo najkonzumiranije piće
na svetu, nakon vode

85
00:04:25,699 --> 00:04:27,449
i od slatkastog turskog čaja rize

86
00:04:27,449 --> 00:04:29,440
do slanog tibetanskog čaja sa maslacem,

87
00:04:29,440 --> 00:04:32,041
skoro da postoji jednak broj
načina pripreme ovog pića

88
00:04:32,041 --> 00:04:34,299
koliko ima i kultura na svetu.