0:00:07.513,0:00:11.243
Na ile możemy poznać wszechświat[br]poza naszą galaktyką?

0:00:11.663,0:00:13.677
Teleskop Hubble'a pozwolił nam zobaczyć

0:00:13.677,0:00:17.568
obiekty w kosmosie oddalone[br]o 13 miliardów lat świetlnych.

0:00:18.368,0:00:21.350
Nie daje to jednak odpowiedzi[br]na wszystkie nasze pytania.

0:00:21.650,0:00:24.813
"Z czego zbudowany jest wszechświat?"

0:00:25.243,0:00:27.833
"Których pierwiastków jest najwięcej?"

0:00:28.743,0:00:31.802
"Czy w kosmosie istnieją[br]nieodkryte formy materii?"

0:00:32.912,0:00:36.645
"Czy istnieją gwiazdy lub galaktyki[br]zbudowane z antymaterii?"

0:00:38.025,0:00:41.724
Na niektóre z nich nie da się[br]odpowiedzieć tylko na podstawie zdjęć,

0:00:41.724,0:00:45.181
ale co by było, gdybyśmy mieli posłańców[br]przynoszących dane fizyczne

0:00:45.181,0:00:46.868
z odległych zakątków kosmosu,

0:00:46.868,0:00:49.924
poza zasięgiem odkrywców czy satelitów?

0:00:50.284,0:00:55.581
W pewnym sensie rolę takich posłańców[br]spełnia promieniowanie kosmiczne.

0:00:56.751,0:01:00.381
Zostało odkryte w 1912 roku[br]przez Victora Hessa,

0:01:00.381,0:01:04.671
który postanowił zbadać zróżnicowanie[br]poziomu promieniowania w atmosferze,

0:01:04.671,0:01:08.057
uważanego za pochodzące[br]ze skorupy ziemskiej.

0:01:08.367,0:01:11.873
Dokonując pomiarów z balonu[br]podczas zaćmienia Słońca,

0:01:11.873,0:01:15.403
Hess udowodnił, że promieniowanie wzrasta

0:01:15.403,0:01:19.059
wraz z wysokością, a jego źródłem[br]nie może być Słońce.

0:01:19.299,0:01:22.560
Zaskakujący wniosek był taki, [br]że nie pochodzi ono

0:01:22.560,0:01:26.150
z atmosfery ziemskiej,[br]ale z przestrzeni kosmicznej.

0:01:27.660,0:01:31.612
Wszechświat składa się z mnóstwa[br]obiektów astronomicznych.

0:01:31.802,0:01:37.680
Miliardów gwiazd różnej wielkości, [br]czarnych dziur, aktywnych jąder galaktyk,

0:01:38.120,0:01:40.335
asteroid, planet i innych.

0:01:41.255,0:01:45.809
Podczas gwałtownych zmian, jak wybuch[br]dużej gwiazdy i powstanie supernowej,

0:01:45.809,0:01:49.111
miliardy cząstek są wysyłane[br]w przestrzeń kosmiczną.

0:01:49.391,0:01:51.567
Chociaż nazywamy je promieniami,

0:01:51.567,0:01:54.531
tworzą je wysokoenergetyczne cząstki,

0:01:54.531,0:01:57.601
a nie fotony jak w promieniach świetlnych.

0:01:57.741,0:02:00.792
Światło z wybuchu porusza się po prostej

0:02:00.792,0:02:03.091
ze swoją słynną stałą prędkością,

0:02:03.091,0:02:05.389
zaś cząstki uwięzione są[br]w niezwykłych pętlach

0:02:05.389,0:02:08.455
przez magnetyczne fale uderzeniowe[br]wywołane wybuchem.

0:02:09.175,0:02:12.080
Przekraczając tam i z powrotem[br]linie pola magnetycznego,

0:02:12.080,0:02:15.730
przyspieszają niemal[br]do prędkości światła, zanim uciekną.

0:02:17.040,0:02:20.778
W kosmosie jest dużo promieniowania,[br]a podróż niektórych cząstek na Ziemię

0:02:20.778,0:02:23.654
trwa niekiedy miliardy lat.

0:02:24.194,0:02:27.735
Po wejściu do atmosfery ziemskiej[br]zderzają się z obecnymi w niej cząstkami,

0:02:27.735,0:02:30.753
wytwarzając wtórne[br]promieniowanie kosmiczne,

0:02:30.753,0:02:34.006
lżejsze cząstki o mniejszej[br]energii niż pierwotnie.

0:02:34.336,0:02:37.247
Większość z nich pochłania atmosfera,

0:02:37.247,0:02:41.195
ale część dociera do powierzchni Ziemi,[br]a nawet przechodzi przez nasze ciała.

0:02:41.815,0:02:44.714
Na poziomie morza[br]promieniowanie jest dość niskie.

0:02:45.154,0:02:48.623
Ale ludzie, którzy spędzają dużo czasu[br]na większych wysokościach,

0:02:48.623,0:02:51.869
jak załogi samolotów,[br]są na nie dużo bardziej narażeni.

0:02:52.739,0:02:55.411
Promieniowanie kosmiczne [br]to użyteczni posłańcy,

0:02:55.411,0:02:58.402
bo noszą ślady swoich początków.

0:02:59.242,0:03:02.741
Badając częstotliwość[br]występowania różnych cząstek,

0:03:02.741,0:03:06.182
naukowcy mogą określić[br]względną ilość pierwiastków,

0:03:06.182,0:03:08.997
jak wodór czy hel we wszechświecie.

0:03:09.417,0:03:13.012
Promienie kosmiczne mogą dostarczyć[br]nawet bardziej fascynujących informacji

0:03:13.012,0:03:15.874
o samym budulcu wszechświata.

0:03:15.874,0:03:20.571
Niedawno na pokładzie[br]Międzynarodowej Stacji Kosmicznej

0:03:20.571,0:03:24.123
umieszczono moduł-eksperyment zwany[br]Magnetycznym Spektrometrem Alfa, AMS,

0:03:24.123,0:03:26.497
zawierający liczne detektory do pomiaru

0:03:26.497,0:03:32.969
prędkości, toru, promieniowania, masy[br]i energii cząstki promienia kosmicznego

0:03:32.969,0:03:36.764
oraz określania, czy dana cząstka[br]jest materią, czy antymaterią.

0:03:37.034,0:03:39.679
Choć zwykle są one nie do odróżnienia,

0:03:39.679,0:03:43.729
dzięki przeciwnym ładunkom[br]można je wykryć za pomocą magnesu.

0:03:44.779,0:03:49.740
Magnetyczny Spektrometr Alfa mierzy[br]obecnie 50 milionów cząstek dziennie

0:03:49.740,0:03:54.107
i przesyła w czasie rzeczywistym [br]informacje o każdej z nich

0:03:54.107,0:03:57.337
do centrum operacyjnego w CERN.

0:03:57.337,0:03:58.955
Przez najbliższe miesiące i lata

0:03:58.955,0:04:03.209
ma dostarczać wyjątkowych[br]i użytecznych informacji o antymaterii,

0:04:03.209,0:04:05.248
potencjalnym istnieniu ciemnej materii,

0:04:05.248,0:04:07.953
a nawet możliwości łagodzenia wpływu

0:04:07.953,0:04:10.845
promieniowania kosmicznego[br]na podróże kosmiczne.

0:04:11.095,0:04:15.161
Czekając na nowe odkrycia,[br]spójrzcie w niebo w pogodną noc.

0:04:15.161,0:04:18.066
Być może zobaczycie[br]Międzynarodową Stację Kosmiczną,

0:04:18.066,0:04:21.636
na której Magnetyczny Spektrometr Alfa[br]przyjmuje malutkich posłańców

0:04:21.636,0:04:23.977
przynoszących wiadomości[br]o tajemnicach kosmosu.