WEBVTT

00:00:06.407 --> 00:00:09.201
سەگەکەت حەزی لێیە لەسەر قەنەفەکە بێت،
هەروەها تۆش،

00:00:10.201 --> 00:00:13.703
بۆیە دووری دەخەیتەوە و 
پاڵی لێدەدەیتەوە.

00:00:13.703 --> 00:00:15.918
لە کۆتایدا، تۆ مرۆڤیت

00:00:15.918 --> 00:00:19.481
تۆ بوونەوەرێکی زیرەکیت،
نەک بوونەوەرێکی سادەی غەریزە.

00:00:19.481 --> 00:00:22.591
تۆ ئەتوانی پلان دانێیت و
خەون ببینیت،

00:00:22.591 --> 00:00:25.814
ئایا سەگەکەت سەرکەوت بەسەر تۆدا و
پێی دڵخۆشە؟

00:00:25.814 --> 00:00:28.190
یان ئەو تەنها دوای غەریزەکانی
خۆی کەوتووە؟

00:00:28.190 --> 00:00:29.858
هەرچۆنێک بێت، ئایا
جیاوازی هەیە؟

00:00:29.858 --> 00:00:31.687
ئەو بیر لە چی ئەکاتەوە؟

00:00:31.687 --> 00:00:34.452
باشە،ئەکەوێتە سەر ئەوەی
ئێمە مەبەستمان چیە بە "بیرکردنەوە" و

00:00:34.452 --> 00:00:37.603
ئەو پێوەرانەی بەکاری
ئەهێنین بۆ هەڵسەنگاندنی.

00:00:37.603 --> 00:00:42.165
ئەریستۆ و دێسکارتس هەردووکیان
پێوەرەکانی غەریزە و زیرەکی بەکارئەهێنن

00:00:42.165 --> 00:00:44.889
بۆ ئەوەی مرۆڤ لە ئاژەڵ
جیابکەنەوە.

00:00:44.889 --> 00:00:47.714
ئەریستۆ بڕوای وابووە کە
مرۆڤەکان توانای لێکدانەوەیان هەیە

00:00:47.714 --> 00:00:53.220
بەڵام ئاژەڵەکان تەنها لە دوای 
غەریزەکانیانن بۆ مانەوە و زۆربونیان.

00:00:53.220 --> 00:00:55.294
٢٠٠٠ ساڵ دواتر،

00:00:55.294 --> 00:00:59.565
دێسکارتس پێشنیاری جۆرێکی قورستری
ئەو بیرۆکەیەی کردووە،

00:00:59.565 --> 00:01:03.714
پێی وابوو ئاژەڵەکان کە دوای 
غەریزە ئەکەون جیاناکرێنەوە

00:01:03.714 --> 00:01:09.098
لەو ڕۆبۆتانەی کە بە بزوێنەرە 
میکانیکیەکان کار دەکەن.

00:01:09.098 --> 00:01:13.058
بەڵام کۆدەنگیەکان دژی زیرەکی
ئاژەڵان بەرەو داڕمان رۆشت

00:01:13.058 --> 00:01:15.852
لەگەڵ بیردۆزی پەرەسەندی داروین.

00:01:15.852 --> 00:01:20.827
داروین وایدادەنا کە زیرەکی ئەتوانێ
لە غەریزە سادەکانەوە پەرەبسێنێت.

00:01:20.827 --> 00:01:25.875
ئەو لە کرمی زەوی وردبوەوە کە گەڵای
شێوە تایبەتیان هەڵئەبژارد

00:01:25.875 --> 00:01:27.441
بۆ ناو کونەکانیان.

00:01:27.441 --> 00:01:32.580
ئەو سەری سورما لەوەی کە مرۆڤیش هەمان ڕێگە
بەکارئەهێنێت بۆ چارەسەری کێشە لەیەکچوەکا.

00:01:32.580 --> 00:01:37.139
وە ئەگەر، وەک ئەوەی ئەو بیریدەکردەوە،
مرۆڤ لە گیانلەبەرە سادەترەکانەوە پەرەیسەندبێت،

00:01:37.139 --> 00:01:41.869
کەواتە لەوانەیە بیری ئێمە لە کۆتایی
ئەم زنجیرەی پەرەسەندنەدا بێت،

00:01:41.869 --> 00:01:46.647
لەگەڵ ئاژەڵەکان لە پلەدا جیاوازی
هەبێت، نەوەک لە جۆردا.

00:01:46.647 --> 00:01:50.632
تاقیکردنەوە نوێکان نیشانی دەدەن کە زۆرێک 
لە بونەوەرەکان ئەتوانن کێشە ئاڵۆزەکان چارەسەر بکەن

00:01:50.632 --> 00:01:53.907
کە ئەمەش گریمانە سەرەتاییەکەی داروین
دوپاتدەکاتەوە.

00:01:53.907 --> 00:01:57.371
فیلەکان شتێکی تر بەکارئەهێنن بۆی بگەنە ئەو
شوێنانەی کە ناتوانن پێی بگەن.

00:01:57.371 --> 00:01:59.497
قەلەڕەشەکان ئامرازی خۆیان درووست ئەکەن، و

00:01:59.497 --> 00:02:02.835
ئەتوانن جوڵاندنی ئاو بەکاربێنن
بۆ ئەوەی شتێکیان دەستکەوێت.

00:02:02.835 --> 00:02:06.713
هەشت پێکان ئەتوانن سەری قوتو بکەنەوە دوای 
ئەوەی یەکێکی تر ئەبینن ئەیکات،

00:02:06.713 --> 00:02:10.022
بۆ چەند مانگێکیش لە بیریان ئەمێنێت.

00:02:10.022 --> 00:02:13.438
ئەم کارانە لەبەرچاوگرتنی لایەنە
جیاوازەکانی کێشەکە لەخۆدەگرێت

00:02:13.438 --> 00:02:18.822
بەجیا لەگەڵ بارودۆخی بەردەستیان و
ستراتیجییەکەش لەبەرئەکەن بۆ بەکارهێنانی دواتر.

00:02:18.822 --> 00:02:22.390
هەرچەنە ئاژەڵەکان ئەتوانن شیکاری
کێشە ئاڵۆزەکان بکەن،

00:02:22.390 --> 00:02:25.922
چۆن ئەتوانین بزانین کە ئەوان بیرئەکەنەوە،

00:02:25.922 --> 00:02:29.649
هەڵسوکەوتناسەکانی وەک پاڤلۆڤ و
سۆرندیک بۆچوونێکی تریان هەیە

00:02:29.649 --> 00:02:31.828
ئەو ئاژەڵانەی وا دەردەکەون کە بیر ئەکەنەوە

00:02:31.828 --> 00:02:35.528
تەنها کاردانەوەیان هەیە بۆ پاداشتکردن یان
سزادان.

00:02:35.528 --> 00:02:38.254
کلێڤەر هانسی دیاردە بەم شێوەیە بوو،

00:02:38.254 --> 00:02:43.324
ئەو ئەسپەی توانایەکی سەرسوڕهێنەری هەبوو
ئەیکێشا بە زەویدا بۆ وەڵامدانەوەی هاوکێشە بیرکارییەکانا.

00:02:43.324 --> 00:02:46.953
بەڵام دەرکەوت کە هانز لە بیرکاریدا
باش نەبوو،

00:02:46.953 --> 00:02:51.991
بەڵکو لە خوێندنەوەی ئاماژە
نادەنگییە کزەکانی ڕاهێنەرەکەی

00:02:51.991 --> 00:02:54.567
بۆ ئەوەی کەی بوەستێت لە کێشان بە زەویدا.

00:02:54.567 --> 00:02:58.838
واتا هانز نەیئەتوانی ببژێرێت، بەڵام ئایا 
ئەمە واتای وایە کە ئەو بیری نە ئەکردەوە؟

00:02:58.838 --> 00:03:02.109
هەرچۆنێک بێت، ئەیتوانی
لێکدانەوە بکات بۆ پەیامە دەنگییە لەیەکەوە نزیکەکان،

00:03:02.109 --> 00:03:06.389
تایبەتمەندییەک کە وەک چەندین 
ئاژەڵی تر هەیبووە.

00:03:06.389 --> 00:03:09.690
فیلەکان لە دوای چەندین ساڵ دووری یەکتر
دەناسنەوە،

00:03:09.690 --> 00:03:12.674
واش دەردەکەوێت کە غەمبار بن بۆ 
مردووەکانیان،

00:03:12.674 --> 00:03:15.759
هەنگەکان لە ڕێگەی جۆرە سەمایەکی تایبەتەوە
پەیوەندی ئەکەن

00:03:15.759 --> 00:03:20.575
بۆ ئەوەی شوێن و جۆری خواردنەکەیان دیاری 
بکەن بۆ هەنگەکانی تر.

00:03:20.575 --> 00:03:24.707
شامپانزیەکان بەژداری دەکەن لە پلانە
فێڵاویە ئاڵۆزەکان،

00:03:24.707 --> 00:03:29.689
ئەمەش پێمان دەڵێت کە ئەوان تەنها بیرناکەنەوە،
بەڵکو تێدەگەن کە ئەوانی تریش بیردەکەنەوە.

00:03:29.689 --> 00:03:32.398
هەروەها ئالێکس، توتییە رەساسیەکە،

00:03:32.398 --> 00:03:33.902
کە ئەیتوانی زمانی مرۆڤ بەکار بهێنێت

00:03:33.902 --> 00:03:37.491
بۆ ئەوەی شێوە و رەنگی شتەکان
جیابکاتەوە، و

00:03:37.491 --> 00:03:42.672
تەنانەت لە چەمکە هەڵبەستراوەکانیش تێبگەن،
وەک گەورەتر و بچووکتر.

00:03:42.672 --> 00:03:44.660
کە ئەمەش زۆر لە زیرەکی ئەچێت،

00:03:44.660 --> 00:03:47.649
نەک تەنها ئیش کردنی ئامێرە بێمێشکەکان.

00:03:47.649 --> 00:03:52.338
بەڵام کاتێک بونەوەرەکانی تر جگە لە مرۆڤ 
ئەتوانن شیکاری کێشەکان بکەن و پەیوەندی بکەن

00:03:52.338 --> 00:03:56.252
بۆ مرۆڤەکان ، بیرکردنەوە پێکهاتوە لە 
هۆشیاریش،

00:03:56.252 --> 00:04:01.105
توانای کاردانەوە لەسەر کردارەکانمان، نەک
تەنها بەجێ گەیاندنیان.

00:04:01.105 --> 00:04:06.370
هەتا ئێستا،هیچ یەکێک لە لێکۆڵینەوەکان 
پێمان ناڵێن کە زیرەکی ئەوان بۆی بەسەرماندا سەرکەون

00:04:06.370 --> 00:04:10.959
واتای وایە کە سەگەکەمان دڵخۆشە بەوەی 
کردویەتی.

00:04:10.959 --> 00:04:14.596
ئەوەی بەڕاستی ئەمانەوێ بیزانین ئەوەیە
چی ئەبێ ئەگەر لەجێی سەگێک بین،

00:04:14.596 --> 00:04:16.006
یان هەشت پێیەک،

00:04:16.006 --> 00:04:17.519
یان قەلەرەشێک؟

00:04:17.519 --> 00:04:20.602
فەیلەسوفە بیرمەندەکان بەمانە ئەڵێن کێشە
ئاڵۆزەکان،

00:04:20.602 --> 00:04:24.351
چونکە لە کاتێکدا تۆ ئەتوانی بیڵێیت هەستت 
چۆنە کە مرۆڤیت،

00:04:24.351 --> 00:04:26.316
هیچ ئەسپێک ناڵێت هەستی چۆنە.

00:04:26.316 --> 00:04:28.496
تەنانەت تووتییەکی قسەکەریش، وەک ئالێکس،

00:04:28.496 --> 00:04:32.989
ئەو نەیئەتوانی بیڵێت چۆن هەستی ئەکرد
لەبارەی ئەو رەنگانەی کە ناویدەنان.

00:04:32.989 --> 00:04:35.493
ئەی چی ئەگەر هۆشیاری شێوەی جیاوازی
هەبێت؟

00:04:35.493 --> 00:04:38.769
ئایا ئێمە بە هۆشیاری هەنگەکانمان ئەزانی؟

00:04:38.769 --> 00:04:43.530
وە چۆن ئەتوانین بزانین کە مرۆڤەکانی تر 
هۆشیاریان هەیە؟

00:04:43.530 --> 00:04:46.580
لەوانەیە ئەوان تەنها زۆمبی بن و بە باشی
کارەکانیان جێ بەجێبکەن.

00:04:46.580 --> 00:04:51.231
بیری ئاژەڵەکان بە بەردەوامی لە هەوڵی 
تاقیکردنەوەی سنورەکانی تێگەشتنی ئێمەدان

00:04:51.231 --> 00:04:56.524
وە چۆن ئێمە لێکیدەدەینەوە زیاتر رەنگ
دانەوەی بیری ئێمەیە نەک ئەوان.