[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:12.49,0:00:15.73,Default,,0000,0000,0000,,Czy matematyka istniałaby bez ludzi?
Dialogue: 0,0:00:15.73,0:00:19.06,Default,,0000,0000,0000,,Od starożytności trwają gorące spory,
Dialogue: 0,0:00:19.06,0:00:22.71,Default,,0000,0000,0000,,czy matematyka odkryto, czy też stworzono.
Dialogue: 0,0:00:22.71,0:00:27.37,Default,,0000,0000,0000,,Stworzyliśmy koncepcje matematyczne,\Nby zrozumieć wszechświat?
Dialogue: 0,0:00:27.37,0:00:31.52,Default,,0000,0000,0000,,A może matematyka\Nto uniwersalny język wszechświata,
Dialogue: 0,0:00:31.52,0:00:34.73,Default,,0000,0000,0000,,istniejący bez względu na to,\Nczy odkryjemy jego prawdy?
Dialogue: 0,0:00:34.73,0:00:38.10,Default,,0000,0000,0000,,Liczby, wielokąty,\Ni równania są prawdziwe,
Dialogue: 0,0:00:38.10,0:00:42.68,Default,,0000,0000,0000,,czy może tylko reprezentują \Nteoretyczne idee?
Dialogue: 0,0:00:42.68,0:00:46.24,Default,,0000,0000,0000,,Niezależna rzeczywistość matematyki\Nma kilku starożytnych orędowników.
Dialogue: 0,0:00:46.24,0:00:49.80,Default,,0000,0000,0000,,Greccy pitagorejczycy w V wieku \Nwierzyli, że liczby to zarówno
Dialogue: 0,0:00:49.80,0:00:53.26,Default,,0000,0000,0000,,żywe jednostki jak i uniwersalne zasady.
Dialogue: 0,0:00:53.26,0:00:57.57,Default,,0000,0000,0000,,Liczbę jeden, czyli tak zwaną monadę,\Nuznali za podstawę pozostałych liczb
Dialogue: 0,0:00:57.57,0:00:59.83,Default,,0000,0000,0000,,i źródło wszelkiego stworzenia.
Dialogue: 0,0:00:59.83,0:01:02.64,Default,,0000,0000,0000,,Liczby były aktywnymi podmiotami natury.
Dialogue: 0,0:01:02.64,0:01:05.50,Default,,0000,0000,0000,,Według Platona pojęcia matematyczne\Nsą jasno określone
Dialogue: 0,0:01:05.50,0:01:10.44,Default,,0000,0000,0000,,i równie prawdziwe, co sam świat,\Nniezależnie od naszej wiedzy.
Dialogue: 0,0:01:10.44,0:01:13.90,Default,,0000,0000,0000,,Euklides, ojciec geometrii, \Nwierzył, że sama natura
Dialogue: 0,0:01:13.90,0:01:17.70,Default,,0000,0000,0000,,jest fizyczną manifestacją\Nmatematycznych praw.
Dialogue: 0,0:01:17.70,0:01:21.93,Default,,0000,0000,0000,,Jeszcze inni twierdzą, że o ile liczby\Nmogą istnieć fizycznie lub nie,
Dialogue: 0,0:01:21.93,0:01:25.05,Default,,0000,0000,0000,,o tyle same wyrażenia algebraiczne\Njuż z całą pewnością nie.
Dialogue: 0,0:01:25.05,0:01:29.59,Default,,0000,0000,0000,,Ich wartości logiczne opierają się na \Nzasadach stworzonych przez nas.
Dialogue: 0,0:01:29.59,0:01:32.61,Default,,0000,0000,0000,,Matematyka jest więc\Nwymyślonym ćwiczeniem z logiki,
Dialogue: 0,0:01:32.61,0:01:36.36,Default,,0000,0000,0000,,istniejącym tylko w ludzkim umyśle,
Dialogue: 0,0:01:36.36,0:01:40.100,Default,,0000,0000,0000,,językiem abstrakcyjnych relacji, opartych \Nna wzorcach rozpoznawanych przez mózg,
Dialogue: 0,0:01:40.100,0:01:46.69,Default,,0000,0000,0000,,stworzonym, żeby "uporządkować" chaos.
Dialogue: 0,0:01:46.69,0:01:50.37,Default,,0000,0000,0000,,Jednym ze zwolenników tego typu teorii\Nbył Leopold Kronecker,
Dialogue: 0,0:01:50.37,0:01:53.100,Default,,0000,0000,0000,,wykładający matematykę \Nw XIX-wiecznych Niemczech.
Dialogue: 0,0:01:53.100,0:01:56.45,Default,,0000,0000,0000,,Jego przekonania obrazuje słynny cytat:
Dialogue: 0,0:01:56.45,0:02:00.96,Default,,0000,0000,0000,,"Dobry Bóg stworzył liczby naturalne, \Nwszystkie inne są dziełem człowieka".
Dialogue: 0,0:02:00.96,0:02:03.53,Default,,0000,0000,0000,,Za życia matematyka Davida Hilberta
Dialogue: 0,0:02:03.53,0:02:07.13,Default,,0000,0000,0000,,naciskano, by uznać matematykę\Nza konstrukt logiczny.
Dialogue: 0,0:02:07.13,0:02:10.50,Default,,0000,0000,0000,,Hilbert starał się wyrazić za pomocą \Naksjomatów całą matematykę,
Dialogue: 0,0:02:10.50,0:02:12.97,Default,,0000,0000,0000,,podobnie jak Euklides zrobił z geometrią.
Dialogue: 0,0:02:12.97,0:02:17.52,Default,,0000,0000,0000,,Hilbert oraz inni matematycy postrzegali \Nmatematykę jako filozoficzną grę.
Dialogue: 0,0:02:17.52,0:02:19.70,Default,,0000,0000,0000,,Grę i nic ponadto.
Dialogue: 0,0:02:19.70,0:02:23.23,Default,,0000,0000,0000,,Henri Poincaré, jeden z ojców \Ngeometrii nieeuklidesowej,
Dialogue: 0,0:02:23.23,0:02:26.24,Default,,0000,0000,0000,,wierzył, że istnienie takiej geometrii,
Dialogue: 0,0:02:26.24,0:02:30.54,Default,,0000,0000,0000,,zajmującej się krzywiznami geometrii \Nhiperbolicznej oraz eliptycznej,
Dialogue: 0,0:02:30.54,0:02:35.00,Default,,0000,0000,0000,,jest potwierdzeniem, że geometria \Neuklidesowa pełna płaskich przestrzeni
Dialogue: 0,0:02:35.00,0:02:37.36,Default,,0000,0000,0000,,nie jest uniwersalną prawdą,
Dialogue: 0,0:02:37.36,0:02:42.05,Default,,0000,0000,0000,,a raczej rezultatem gry w jedną \Nz wielu istniejących gier.
Dialogue: 0,0:02:42.05,0:02:45.86,Default,,0000,0000,0000,,Jednak w 1960 roku Eugune Wigner,\Nlaureat nagrody Nobla z fizyki,
Dialogue: 0,0:02:45.86,0:02:50.17,Default,,0000,0000,0000,,wprowadził temat "niepojętej\Nskuteczności matematyki",
Dialogue: 0,0:02:50.17,0:02:53.28,Default,,0000,0000,0000,,upierając się przy teorii,\Nże matematyka jest prawdziwa,
Dialogue: 0,0:02:53.28,0:02:55.48,Default,,0000,0000,0000,,a ludzie jedynie ją odkryli.
Dialogue: 0,0:02:55.48,0:02:58.39,Default,,0000,0000,0000,,Wigner podkreślił, że wiele\Nczysto matematycznych teorii
Dialogue: 0,0:02:58.39,0:03:03.38,Default,,0000,0000,0000,,powstało z niczego, często bez związku\Nz żadnym zjawiskiem fizycznym,
Dialogue: 0,0:03:03.38,0:03:05.87,Default,,0000,0000,0000,,a dopiero dziesiątki\Nczy nawet setki lat później
Dialogue: 0,0:03:05.87,0:03:08.34,Default,,0000,0000,0000,,okazywały się niezbędne do wyjaśnienia,
Dialogue: 0,0:03:08.34,0:03:11.44,Default,,0000,0000,0000,,jak działa wszechświat.
Dialogue: 0,0:03:11.44,0:03:15.69,Default,,0000,0000,0000,,Na przykład, brytyjski matematyk \NGottfried Hardy, autor teorii liczb,
Dialogue: 0,0:03:15.69,0:03:19.38,Default,,0000,0000,0000,,który twierdził, że jego prace \Nnie przydadzą się
Dialogue: 0,0:03:19.38,0:03:21.92,Default,,0000,0000,0000,,do opisania żadnego zjawiska\Nw realnym świecie,
Dialogue: 0,0:03:21.92,0:03:24.66,Default,,0000,0000,0000,,przyczynił się do powstania kryptografii.
Dialogue: 0,0:03:24.66,0:03:26.94,Default,,0000,0000,0000,,Kolejna z jego czysto teoretycznych prac
Dialogue: 0,0:03:26.94,0:03:30.10,Default,,0000,0000,0000,,znana w genetyce jako prawo\NHardy'ego-Weinberga
Dialogue: 0,0:03:30.10,0:03:31.83,Default,,0000,0000,0000,,zdobyła mu nagrodę Nobla.
Dialogue: 0,0:03:31.83,0:03:34.43,Default,,0000,0000,0000,,Także Fibonacci odkrył swój sławny ciąg
Dialogue: 0,0:03:34.43,0:03:38.04,Default,,0000,0000,0000,,rozważając wzrost \Nteoretycznej populacji królików.
Dialogue: 0,0:03:38.04,0:03:41.55,Default,,0000,0000,0000,,Z czasem ludzie zaczęli odnajdywać \Nten ciąg dosłownie wszędzie:
Dialogue: 0,0:03:41.55,0:03:44.04,Default,,0000,0000,0000,,od ziaren słonecznika i układu płatków
Dialogue: 0,0:03:44.04,0:03:45.86,Default,,0000,0000,0000,,po strukturę ananasa,
Dialogue: 0,0:03:45.86,0:03:48.50,Default,,0000,0000,0000,,a nawet rozgałęzienia oskrzeli w płucach.
Dialogue: 0,0:03:48.50,0:03:52.70,Default,,0000,0000,0000,,To samo z kolejną nieeuklidesową pracą,\NBernharda Riemanna z połowy XIX wieku,
Dialogue: 0,0:03:52.70,0:03:57.29,Default,,0000,0000,0000,,wykorzystaną wiek później przez Einsteina\Nw ogólnej teorii względności.
Dialogue: 0,0:03:57.29,0:03:58.71,Default,,0000,0000,0000,,Są i inne znane historie:
Dialogue: 0,0:03:58.71,0:04:02.93,Default,,0000,0000,0000,,matematyczna teoria węzłów,\Nstworzona koło 1771 roku,
Dialogue: 0,0:04:02.93,0:04:05.18,Default,,0000,0000,0000,,żeby opisać przestrzeń trójwymiarową,
Dialogue: 0,0:04:05.18,0:04:08.32,Default,,0000,0000,0000,,przydała się w XX wieku, przy wyjaśnianiu,
Dialogue: 0,0:04:08.32,0:04:12.21,Default,,0000,0000,0000,,jak DNA rozwija się podczas replikowania.
Dialogue: 0,0:04:12.21,0:04:16.16,Default,,0000,0000,0000,,Może to nawet pomóc wyjaśnić teorię strun.
Dialogue: 0,0:04:16.16,0:04:18.79,Default,,0000,0000,0000,,Najwięksi matematycy i naukowcy
Dialogue: 0,0:04:18.79,0:04:22.47,Default,,0000,0000,0000,,w historii ludzkości\Nzajmowali się tą sprawą,
Dialogue: 0,0:04:22.47,0:04:24.09,Default,,0000,0000,0000,,często w zaskakujący sposób.
Dialogue: 0,0:04:24.09,0:04:26.90,Default,,0000,0000,0000,,Matematyka jest w końcu\Nwymyślona czy odkryta?
Dialogue: 0,0:04:26.90,0:04:29.85,Default,,0000,0000,0000,,Jest sztuczną konstrukcją\Nczy uniwersalną prawdą?
Dialogue: 0,0:04:29.85,0:04:34.02,Default,,0000,0000,0000,,Tworem ludzi czy może boskim dziełem?
Dialogue: 0,0:04:34.02,0:04:38.46,Default,,0000,0000,0000,,Te pytania są tak złożone, że często\Ndyskusje na ich temat są wręcz duchowe.
Dialogue: 0,0:04:38.46,0:04:41.55,Default,,0000,0000,0000,,Odpowiedź jak zawsze \Nzależy od punktu widzenia,
Dialogue: 0,0:04:41.55,0:04:45.18,Default,,0000,0000,0000,,jednak jej poszukiwania\Nprzypominają buddyjską przypowieść.
Dialogue: 0,0:04:45.18,0:04:48.81,Default,,0000,0000,0000,,Jeśli las ma konkretną liczbę drzew, \Nale nikt ich nie policzy,
Dialogue: 0,0:04:48.81,0:04:51.24,Default,,0000,0000,0000,,to czy sama liczba nadal istnieje?