WEBVTT

00:00:12.486 --> 00:00:15.730
ئایە بیرکاری بەبێ مرۆڤ بوونی دەبوو؟

00:00:15.730 --> 00:00:19.057
هەر لە کۆنەوە، 
مرۆڤ گفتوگۆی تێر و تەسەلی کردووە

00:00:19.057 --> 00:00:22.712
لەسەر ئەوەی ئایە بیرکاری 
دۆزراوەتەوە یان داهێنراوە.

00:00:22.712 --> 00:00:27.374
ئایا ئێمە بنەماکانی بیرکاریمان دامەزراند
بۆ ئەوەی لە گەردوون تێبگەین،

00:00:27.374 --> 00:00:31.521
یاخوود بیرکاری زمانی دایکی گەردوونە

00:00:31.521 --> 00:00:34.734
و بوونی هەیە جا ئێمە پەیی بە ڕاستییەکەی
ببەین یان نا؟

00:00:34.734 --> 00:00:38.102
ئایە ژمارەکان و شێوە فرەلاکان و
هاوکێشەکان ڕاستەقینەن،

00:00:38.102 --> 00:00:42.676
یان تەنها پێشبینییەکی ئاسمانییە بۆ
هەندێک ئامانجی تیۆری؟

00:00:42.676 --> 00:00:46.235
ڕاستیگەری سەربەخۆیی بیرکاری
پشتگیری دێرینی هەیە.

00:00:46.235 --> 00:00:49.796
پەیڕەوانی فیساگۆرسی سەدەی پێنجەمی یۆنان
بڕوایان وابوو کە ژمارەکان

00:00:49.796 --> 00:00:53.261
پێکهاتەی زیندوو و یاسای بنەڕەتی گەردوونن.

00:00:53.261 --> 00:00:57.568
بە ژمارە یەکییان دەگووت "مۆناد"
درووستکەری هەموو ژمارەکانی تر و

00:00:57.568 --> 00:00:59.829
سەرچاوەی هەموو درووستکراوەکان.

00:00:59.829 --> 00:01:02.644
ژمارەکان ئامێری چالاکبوونن لە ژینگەدا.

00:01:02.644 --> 00:01:05.499
ئەفلاتون دەڵێت بنەماکانی بیرکاری
نەگۆڕن وەکو خودی گەردوون،

00:01:05.499 --> 00:01:10.444
بەبێ ڕەچاوکردنی کە ئایا هیچ 
شتێک دەربارەیان دەزانین یان نا.

00:01:10.444 --> 00:01:13.897
یوکلید، کە ناسراوە بە باوکی ئەندازە،
پێیوابوو کە خودی سروشت

00:01:13.897 --> 00:01:17.702
بەرجەستەی یاسا بیرکارییەکانە.

00:01:17.702 --> 00:01:21.926
کەسانی تر هەن دەڵێن، ژمارەکان
بە بەرجەستەیی ڕەنگە بوونیان نەبێت،

00:01:21.926 --> 00:01:25.047
دەقە بیرکاریەکان بە تەواوی ئەمە 
ڕەت دەکەنەوە.

00:01:25.047 --> 00:01:29.586
نرخی ڕاستیەکانییان بەندە بە چەند یاسایەک
کە مرۆڤ درووستی کردووە.

00:01:29.586 --> 00:01:32.613
لەبەر ئەوە بیرکاری ڕاهێنانێکی 
لۆژیکی داهێنراوە،

00:01:32.613 --> 00:01:36.356
کە لە دەرەوەی مێشکی مرۆڤ بوونی نییە،

00:01:36.356 --> 00:01:40.997
زمانی پەیوەندییە وەهمییەکان بەندن لەسەر
ئەو شێوانەی کە مێشك پەیان پێ دەبات،

00:01:40.997 --> 00:01:46.694
مێشکیش بۆ داهێنانی بەسودی ڕێکخستن لە 
ئاڵۆزییەکی زۆردا دروست بووە.

00:01:46.694 --> 00:01:50.373
لیۆپۆڵد کڕۆنێکەر یەکێک بوو لەوانەی 
کە پشتگیری ئەم بیرۆکەیەیان دەکرد،

00:01:50.373 --> 00:01:53.997
کە ئەویش پڕۆفیسۆری بیرکاری بوو
لە سەدەی نۆزدەهەم لە ئەڵمانیا.

00:01:53.997 --> 00:01:56.451
بیرۆکەکەی لە وتارێکی بەناوبانگیدا
دەرکەوت کە دەڵێت:

00:01:56.451 --> 00:02:00.960
"خودا ژمارە سروشتییەکانی درووست کرد،
هەموو شتێکیتر دەستکردی مرۆڤە."

00:02:00.960 --> 00:02:03.533
لە ژیانی بیرکاریزان دەڤید هیڵبێرت،

00:02:03.533 --> 00:02:07.131
هەوڵێک هەبوو بۆ چەسپاندنی بیرکاری وەکو
درووستکراوێکی لۆژیکی.

00:02:07.131 --> 00:02:10.501
هیڵبێرت هەوڵیدا بیرکاری بکاتە زانستێکی 
بەڵگە نەوسیت،

00:02:10.501 --> 00:02:12.969
وەکو چۆن "یوکڵێد" ئەندازەی والێکرد.

00:02:12.969 --> 00:02:17.525
ئەو و چەند کەسانێکیتر هەوڵی ئەوەیان دا
کە بیرکاری وەکو یاریەکی فەلەسەفی لێبکەن

00:02:17.525 --> 00:02:19.700
بەڵام چی یارییەک.

00:02:19.700 --> 00:02:23.231
هێنری پۆین کە یەکێکە لە باوکانی 
ئەندازەی نایوکڵیدی،

00:02:23.231 --> 00:02:26.238
بڕوای وابوو، هەبوونی ئەندازەیی نایوکڵیدی
کار لەسەر

00:02:26.238 --> 00:02:30.535
ڕووکەشی ناڕێکی
چەماوەیی بڕگە زیاد و هێلکەییەکان دەکات،

00:02:30.535 --> 00:02:35.001
سەلماندی کە ئەندازەی یوکڵیدی
ئەندازەی ڕووکەشی تەختی

00:02:35.001 --> 00:02:37.363
لە هەموو کات و شوێنێکدا ڕاست نییە،

00:02:37.363 --> 00:02:42.051
بەڵام یەکێکە لە ئەنجامەکانی بەکارهێنانی
یاساکانی ئەم یارییە.

00:02:42.051 --> 00:02:45.865
بەڵام لە ساڵی ١٩٦٠ براوەی خەڵاتی نۆبڵ 
بۆ فیزیا "یوجین ڤیگنەر"

00:02:45.865 --> 00:02:50.173
"کاریگەری ناعەقلانی بیرکاری"
داهێنا،

00:02:50.173 --> 00:02:53.283
کە هەوڵ دەدات بیسەلمێنێت کە بیرکاری ڕاستە

00:02:53.283 --> 00:02:55.482
لە لایەن خەڵکییەوە دۆزراوەتەوە.

00:02:55.482 --> 00:02:58.388
وینگەر باسی ئەوەی کرد کە 
زۆرینەی تیۆرە بیرکارییەکان

00:02:58.388 --> 00:03:03.379
هەر لە خۆوە درووست کراون، بەبێ ئەوەی لە
هیچ دیاردەییەکی فیزیاییدا بوونیان هەبێت،

00:03:03.379 --> 00:03:05.873
و دوای چەندین دەیە 
یان چەند سەدەیەک دواتر

00:03:05.873 --> 00:03:08.337
وەک بنچینەیەکی پێویست بۆ شیکردنەوەی

00:03:08.337 --> 00:03:11.440
شێوازی کارکردنی گەردوون بەکاردێت.

00:03:11.440 --> 00:03:15.688
بۆ نموونە بیردۆزی ژمارەیی 
بیرکاریزانی بەریتانی گۆتفرید هاڕدی،

00:03:15.688 --> 00:03:19.377
کە خۆی هەمیشە پێی وابوو
کە کارەکانی سوودیان بۆ

00:03:19.377 --> 00:03:21.918
هیچ دیاردەییەکی ئەم جیهانە نابێت،

00:03:21.918 --> 00:03:24.660
یارمەتی دامەزراندنی 
زانستی پاراستنی زانیاری دا.

00:03:24.660 --> 00:03:26.938
بەشێکی تر لە بەرهەمی بیردۆزەکەی ئەو

00:03:26.938 --> 00:03:30.095
کە ناسرا بە یاسای (هاڕدی واینبێرگ)
لە بۆماوەزانیدا،

00:03:30.095 --> 00:03:31.834
و خەڵاتی نۆبڵی بردەوە

00:03:31.834 --> 00:03:34.426
فابیۆنۆچی زنجیرەی تایبەت بە خۆی دۆزییەوە

00:03:34.426 --> 00:03:38.040
لە کاتی لێکۆڵینەوەی لە زیادبوونی ژمارەی
کەروێشک.

00:03:38.040 --> 00:03:41.548
دواتر مرۆڤ ئەم زنجیرەیەی 
لە هەموو سرووشتدا دۆزیەوە،

00:03:41.548 --> 00:03:44.036
لە تۆوی گوڵەبەڕۆژە و
و شێوازی ڕێکخستنی گوڵەکان

00:03:44.036 --> 00:03:45.857
و پێکهاتەی ئەناناس،

00:03:45.857 --> 00:03:48.497
تەنانەت لقە بۆری هەوای سییەکانیش.

00:03:48.497 --> 00:03:52.704
یاخود لە ساڵی ١٨٥٠کان کارێکی تری
نا ئەندازەیی بێرنهارد ڕێیمان

00:03:52.704 --> 00:03:57.291
کە (ئاینشتاین) سەدەیک دواتر لە 
بیردۆزی ڕێژەیی بەکاریهێنا.

00:03:57.291 --> 00:03:58.707
بازدانێکی گەورەتریش هەیە:

00:03:58.707 --> 00:04:02.933
بیردۆزی گرێی بیرکاری سەرەتا لە
١٧٧١ پەیدابوو

00:04:02.933 --> 00:04:05.185
بۆ ڕوونکردنەوەی ئەندازەی شوێن،

00:04:05.185 --> 00:04:10.033
لە کۆتای سەدەی بیستەم بەکارهێنرا بۆ
ڕوونکردنەوەی پارچەبوونی (دی ئێن ئەی)

00:04:10.033 --> 00:04:12.212
لە کاتی پڕۆسەی دووپاتکردنەوە.

00:04:12.212 --> 00:04:16.161
تەنانەت ڕەنگە ڕوونکردنەوەشمان بداتێ لەسەر
بیردۆزی ڕێسمانەکان.

00:04:16.161 --> 00:04:18.791
بەشێک لە بیرکاریزان و زانا کاریگەرەکان

00:04:18.791 --> 00:04:22.472
لە هەموو مێژووی مرۆڤایەتیدا
لەگەڵ کێشەکاندا خۆیان گوونجاندووە،

00:04:22.472 --> 00:04:24.093
بە شێوازی چاوەڕوان نەکراو.

00:04:24.093 --> 00:04:26.904
کەواتە، بیرکاری داهێنراوە یان دۆزراوەتەوە؟

00:04:26.904 --> 00:04:29.851
درووستکراوی مرۆڤە یان 
ڕاستیەکی گەردوونیە؟

00:04:29.851 --> 00:04:34.017
بەرهەمی مرۆڤە، یان سرووشت،
یاخوود درووستکراوێکی ئاسمانییە؟

00:04:34.017 --> 00:04:38.458
ئەم پرسیارانە ئەوەندە قوڵن، زۆر جار
لە قوڵایی ڕوحی سروشتەوە دێن.

00:04:38.458 --> 00:04:41.550
وەڵامەکە ڕەنگە پەیوەست بێت 
بەو بیرۆکانەی کە باس دەکرێن،

00:04:41.550 --> 00:04:45.177
بەڵام هیچ کام لە بییردۆزەکان بە تەواوی
ڕون نین.

00:04:45.177 --> 00:04:48.806
ئەگەر چەند دارێک هەبێت لە دارستانێك
بەڵام کەس نەی ژماردوون،

00:04:48.806 --> 00:04:50.726
کەواتە ژمارەی دارەکان بوونی هەیە؟