1
00:00:12,486 --> 00:00:15,730
ئایە بیرکاری بەبێ مرۆڤ بوونی دەبوو؟

2
00:00:15,730 --> 00:00:19,057
هەر لە کۆنەوە، 
مرۆڤ گفتوگۆی تێر و تەسەلی کردووە

3
00:00:19,057 --> 00:00:22,712
لەسەر ئەوەی ئایە بیرکاری 
دۆزراوەتەوە یان داهێنراوە.

4
00:00:22,712 --> 00:00:27,374
ئایا ئێمە بنەماکانی بیرکاریمان دامەزراند
بۆ ئەوەی لە گەردوون تێبگەین،

5
00:00:27,374 --> 00:00:31,521
یاخوود بیرکاری زمانی دایکی گەردوونە

6
00:00:31,521 --> 00:00:34,734
و بوونی هەیە جا ئێمە پەیی بە ڕاستییەکەی
ببەین یان نا؟

7
00:00:34,734 --> 00:00:38,102
ئایە ژمارەکان و شێوە فرەلاکان و
هاوکێشەکان ڕاستەقینەن،

8
00:00:38,102 --> 00:00:42,676
یان تەنها پێشبینییەکی ئاسمانییە بۆ
هەندێک ئامانجی تیۆری؟

9
00:00:42,676 --> 00:00:46,235
ڕاستیگەری سەربەخۆیی بیرکاری
پشتگیری دێرینی هەیە.

10
00:00:46,235 --> 00:00:49,796
پەیڕەوانی فیساگۆرسی سەدەی پێنجەمی یۆنان
بڕوایان وابوو کە ژمارەکان

11
00:00:49,796 --> 00:00:53,261
پێکهاتەی زیندوو و یاسای بنەڕەتی گەردوونن.

12
00:00:53,261 --> 00:00:57,568
بە ژمارە یەکییان دەگووت "مۆناد"
درووستکەری هەموو ژمارەکانی تر و

13
00:00:57,568 --> 00:00:59,829
سەرچاوەی هەموو درووستکراوەکان.

14
00:00:59,829 --> 00:01:02,644
ژمارەکان ئامێری چالاکبوونن لە ژینگەدا.

15
00:01:02,644 --> 00:01:05,499
ئەفلاتون دەڵێت بنەماکانی بیرکاری
نەگۆڕن وەکو خودی گەردوون،

16
00:01:05,499 --> 00:01:10,444
بەبێ ڕەچاوکردنی کە ئایا هیچ 
شتێک دەربارەیان دەزانین یان نا.

17
00:01:10,444 --> 00:01:13,897
یوکلید، کە ناسراوە بە باوکی ئەندازە،
پێیوابوو کە خودی سروشت

18
00:01:13,897 --> 00:01:17,702
بەرجەستەی یاسا بیرکارییەکانە.

19
00:01:17,702 --> 00:01:21,926
کەسانی تر هەن دەڵێن، ژمارەکان
بە بەرجەستەیی ڕەنگە بوونیان نەبێت،

20
00:01:21,926 --> 00:01:25,047
دەقە بیرکاریەکان بە تەواوی ئەمە 
ڕەت دەکەنەوە.

21
00:01:25,047 --> 00:01:29,586
نرخی ڕاستیەکانییان بەندە بە چەند یاسایەک
کە مرۆڤ درووستی کردووە.

22
00:01:29,586 --> 00:01:32,613
لەبەر ئەوە بیرکاری ڕاهێنانێکی 
لۆژیکی داهێنراوە،

23
00:01:32,613 --> 00:01:36,356
کە لە دەرەوەی مێشکی مرۆڤ بوونی نییە،

24
00:01:36,356 --> 00:01:40,997
زمانی پەیوەندییە وەهمییەکان بەندن لەسەر
ئەو شێوانەی کە مێشك پەیان پێ دەبات،

25
00:01:40,997 --> 00:01:46,694
مێشکیش بۆ داهێنانی بەسودی ڕێکخستن لە 
ئاڵۆزییەکی زۆردا دروست بووە.

26
00:01:46,694 --> 00:01:50,373
لیۆپۆڵد کڕۆنێکەر یەکێک بوو لەوانەی 
کە پشتگیری ئەم بیرۆکەیەیان دەکرد،

27
00:01:50,373 --> 00:01:53,997
کە ئەویش پڕۆفیسۆری بیرکاری بوو
لە سەدەی نۆزدەهەم لە ئەڵمانیا.

28
00:01:53,997 --> 00:01:56,451
بیرۆکەکەی لە وتارێکی بەناوبانگیدا
دەرکەوت کە دەڵێت:

29
00:01:56,451 --> 00:02:00,960
"خودا ژمارە سروشتییەکانی درووست کرد،
هەموو شتێکیتر دەستکردی مرۆڤە."

30
00:02:00,960 --> 00:02:03,533
لە ژیانی بیرکاریزان دەڤید هیڵبێرت،

31
00:02:03,533 --> 00:02:07,131
هەوڵێک هەبوو بۆ چەسپاندنی بیرکاری وەکو
درووستکراوێکی لۆژیکی.

32
00:02:07,131 --> 00:02:10,501
هیڵبێرت هەوڵیدا بیرکاری بکاتە زانستێکی 
بەڵگە نەوسیت،

33
00:02:10,501 --> 00:02:12,969
وەکو چۆن "یوکڵێد" ئەندازەی والێکرد.

34
00:02:12,969 --> 00:02:17,525
ئەو و چەند کەسانێکیتر هەوڵی ئەوەیان دا
کە بیرکاری وەکو یاریەکی فەلەسەفی لێبکەن

35
00:02:17,525 --> 00:02:19,700
بەڵام چی یارییەک.

36
00:02:19,700 --> 00:02:23,231
هێنری پۆین کە یەکێکە لە باوکانی 
ئەندازەی نایوکڵیدی،

37
00:02:23,231 --> 00:02:26,238
بڕوای وابوو، هەبوونی ئەندازەیی نایوکڵیدی
کار لەسەر

38
00:02:26,238 --> 00:02:30,535
ڕووکەشی ناڕێکی
چەماوەیی بڕگە زیاد و هێلکەییەکان دەکات،

39
00:02:30,535 --> 00:02:35,001
سەلماندی کە ئەندازەی یوکڵیدی
ئەندازەی ڕووکەشی تەختی

40
00:02:35,001 --> 00:02:37,363
لە هەموو کات و شوێنێکدا ڕاست نییە،

41
00:02:37,363 --> 00:02:42,051
بەڵام یەکێکە لە ئەنجامەکانی بەکارهێنانی
یاساکانی ئەم یارییە.

42
00:02:42,051 --> 00:02:45,865
بەڵام لە ساڵی ١٩٦٠ براوەی خەڵاتی نۆبڵ 
بۆ فیزیا "یوجین ڤیگنەر"

43
00:02:45,865 --> 00:02:50,173
"کاریگەری ناعەقلانی بیرکاری"
داهێنا،

44
00:02:50,173 --> 00:02:53,283
کە هەوڵ دەدات بیسەلمێنێت کە بیرکاری ڕاستە

45
00:02:53,283 --> 00:02:55,482
لە لایەن خەڵکییەوە دۆزراوەتەوە.

46
00:02:55,482 --> 00:02:58,388
وینگەر باسی ئەوەی کرد کە 
زۆرینەی تیۆرە بیرکارییەکان

47
00:02:58,388 --> 00:03:03,379
هەر لە خۆوە درووست کراون، بەبێ ئەوەی لە
هیچ دیاردەییەکی فیزیاییدا بوونیان هەبێت،

48
00:03:03,379 --> 00:03:05,873
و دوای چەندین دەیە 
یان چەند سەدەیەک دواتر

49
00:03:05,873 --> 00:03:08,337
وەک بنچینەیەکی پێویست بۆ شیکردنەوەی

50
00:03:08,337 --> 00:03:11,440
شێوازی کارکردنی گەردوون بەکاردێت.

51
00:03:11,440 --> 00:03:15,688
بۆ نموونە بیردۆزی ژمارەیی 
بیرکاریزانی بەریتانی گۆتفرید هاڕدی،

52
00:03:15,688 --> 00:03:19,377
کە خۆی هەمیشە پێی وابوو
کە کارەکانی سوودیان بۆ

53
00:03:19,377 --> 00:03:21,918
هیچ دیاردەییەکی ئەم جیهانە نابێت،

54
00:03:21,918 --> 00:03:24,660
یارمەتی دامەزراندنی 
زانستی پاراستنی زانیاری دا.

55
00:03:24,660 --> 00:03:26,938
بەشێکی تر لە بەرهەمی بیردۆزەکەی ئەو

56
00:03:26,938 --> 00:03:30,095
کە ناسرا بە یاسای (هاڕدی واینبێرگ)
لە بۆماوەزانیدا،

57
00:03:30,095 --> 00:03:31,834
و خەڵاتی نۆبڵی بردەوە

58
00:03:31,834 --> 00:03:34,426
فابیۆنۆچی زنجیرەی تایبەت بە خۆی دۆزییەوە

59
00:03:34,426 --> 00:03:38,040
لە کاتی لێکۆڵینەوەی لە زیادبوونی ژمارەی
کەروێشک.

60
00:03:38,040 --> 00:03:41,548
دواتر مرۆڤ ئەم زنجیرەیەی 
لە هەموو سرووشتدا دۆزیەوە،

61
00:03:41,548 --> 00:03:44,036
لە تۆوی گوڵەبەڕۆژە و
و شێوازی ڕێکخستنی گوڵەکان

62
00:03:44,036 --> 00:03:45,857
و پێکهاتەی ئەناناس،

63
00:03:45,857 --> 00:03:48,497
تەنانەت لقە بۆری هەوای سییەکانیش.

64
00:03:48,497 --> 00:03:52,704
یاخود لە ساڵی ١٨٥٠کان کارێکی تری
نا ئەندازەیی بێرنهارد ڕێیمان

65
00:03:52,704 --> 00:03:57,291
کە (ئاینشتاین) سەدەیک دواتر لە 
بیردۆزی ڕێژەیی بەکاریهێنا.

66
00:03:57,291 --> 00:03:58,707
بازدانێکی گەورەتریش هەیە:

67
00:03:58,707 --> 00:04:02,933
بیردۆزی گرێی بیرکاری سەرەتا لە
١٧٧١ پەیدابوو

68
00:04:02,933 --> 00:04:05,185
بۆ ڕوونکردنەوەی ئەندازەی شوێن،

69
00:04:05,185 --> 00:04:10,033
لە کۆتای سەدەی بیستەم بەکارهێنرا بۆ
ڕوونکردنەوەی پارچەبوونی (دی ئێن ئەی)

70
00:04:10,033 --> 00:04:12,212
لە کاتی پڕۆسەی دووپاتکردنەوە.

71
00:04:12,212 --> 00:04:16,161
تەنانەت ڕەنگە ڕوونکردنەوەشمان بداتێ لەسەر
بیردۆزی ڕێسمانەکان.

72
00:04:16,161 --> 00:04:18,791
بەشێک لە بیرکاریزان و زانا کاریگەرەکان

73
00:04:18,791 --> 00:04:22,472
لە هەموو مێژووی مرۆڤایەتیدا
لەگەڵ کێشەکاندا خۆیان گوونجاندووە،

74
00:04:22,472 --> 00:04:24,093
بە شێوازی چاوەڕوان نەکراو.

75
00:04:24,093 --> 00:04:26,904
کەواتە، بیرکاری داهێنراوە یان دۆزراوەتەوە؟

76
00:04:26,904 --> 00:04:29,851
درووستکراوی مرۆڤە یان 
ڕاستیەکی گەردوونیە؟

77
00:04:29,851 --> 00:04:34,017
بەرهەمی مرۆڤە، یان سرووشت،
یاخوود درووستکراوێکی ئاسمانییە؟

78
00:04:34,017 --> 00:04:38,458
ئەم پرسیارانە ئەوەندە قوڵن، زۆر جار
لە قوڵایی ڕوحی سروشتەوە دێن.

79
00:04:38,458 --> 00:04:41,550
وەڵامەکە ڕەنگە پەیوەست بێت 
بەو بیرۆکانەی کە باس دەکرێن،

80
00:04:41,550 --> 00:04:45,177
بەڵام هیچ کام لە بییردۆزەکان بە تەواوی
ڕون نین.

81
00:04:45,177 --> 00:04:48,806
ئەگەر چەند دارێک هەبێت لە دارستانێك
بەڵام کەس نەی ژماردوون،

82
00:04:48,806 --> 00:04:50,726
کەواتە ژمارەی دارەکان بوونی هەیە؟