0:00:00.984,0:00:04.240
Pekala, dünya resmimizi alalım.

0:00:04.560,0:00:05.976
Dünya oldukça muhteşem.

0:00:06.000,0:00:08.429
Ben bir jeoloğum, o yüzden[br]oldukça heyecanlıyım,

0:00:08.453,0:00:09.816
fakat, dünya mükemmel.

0:00:09.840,0:00:13.296
Güçlü, dinamik, sürekli değişiyor.

0:00:13.320,0:00:15.120
Dünyada yaşamak oldukça heyecanlı.

0:00:16.280,0:00:19.976
Fakat bugün sizlerle, bir jeolog[br]olarak kendi bakış açımdan, günümüzde

0:00:20.000,0:00:22.216
dünya üzerinde sürdürülebilir bir yaşama

0:00:22.240,0:00:25.736
sahip olmamız konusunda[br]aldığımız kararlarda, dünyanın geçmişini

0:00:25.760,0:00:28.840
anlamanın nasıl yardımcı[br]olabileceğini paylaşacağım.

0:00:29.520,0:00:33.256
Dünyanın yüzeyinde olup biten[br]birçok heyecan verici şey var.

0:00:33.280,0:00:34.840
Şuraya biraz yakınlaşırsak

0:00:35.360,0:00:39.016
sizinle, olup biten şeylerden[br]birisiyle ilgili konuşmak istiyorum.

0:00:39.040,0:00:41.786
Dünyanın yüzeyinde[br]materyaller her zaman karışıyor

0:00:41.800,0:00:45.036
ve olan en büyük şeylerden birisi,[br]yüksek dağlardaki materyallerin

0:00:45.060,0:00:47.536
aşınması, taşınması[br]ve denizde birikiyor olması.

0:00:47.560,0:00:49.516
Bu süreç her zaman devam ediyor

0:00:49.550,0:00:51.936
ve tabiatın işlevi[br]üzerinde devasa etkileri var.

0:00:51.960,0:00:53.856
Güney Hindistan'dan bir örnek --

0:00:53.880,0:00:56.376
dünyada bazı en büyük dağlara sahibiz

0:00:56.400,0:00:58.376
ve bu uydu fotoğrafında, nehirlerin

0:00:58.400,0:01:02.576
dağlardan denizlere[br]materyal taşıdığını görebilirsiniz.

0:01:02.600,0:01:04.775
Bu nehirleri buldozer[br]olarak düşünebilirsiniz.

0:01:04.800,0:01:08.520
Temelde, bu dağları alıp,[br]onları denize doğru itiyorlar.

0:01:09.440,0:01:11.256
Size şöyle bir örnek vereceğiz.

0:01:11.280,0:01:12.616
Biraz yaklaştırıyoruz.

0:01:12.640,0:01:15.176
Size özellikle bir nehirden[br]bahsetmek istiyorum.

0:01:15.200,0:01:17.856
Nehirlerin, denize materyalleri[br]iterken oluşturdukları

0:01:17.880,0:01:19.480
güzel biçimleri görebiliyoruz,

0:01:19.480,0:01:21.260
fakat bu biçimler sabit değil.

0:01:21.260,0:01:23.910
Bu nehirler kıpırdanıyor[br]ve sık sık hoplayıp zıplıyorlar

0:01:23.910,0:01:26.316
ve yaşamımızda büyük etkileri olabilir.

0:01:26.340,0:01:28.736
Bunun bir örneği, Koshi Nehri.

0:01:28.760,0:01:31.416
Koshi nehrinin c harfi[br]şeklinde güzel bir yolu var

0:01:31.440,0:01:33.896
ve Nepal'in büyük dağlarından çıkıp,

0:01:33.920,0:01:36.056
yüksek dağlardan aşınan tonlarca

0:01:36.080,0:01:39.046
materyali, bir sürü[br]tortuyu da beraberinde taşıyarak,

0:01:39.070,0:01:40.926
Hindistan'a yayılıyor

0:01:40.950,0:01:42.270
ve bu materyali taşıyor.

0:01:42.560,0:01:44.856
Şu alana yakınlaşacağız

0:01:44.880,0:01:48.309
ve ben de sizlere biraz Koshi'ye[br]neler olduğundan bahsedeceğim.

0:01:48.333,0:01:50.896
Bu sistemlerin nasıl[br]dinamik olabileceğinin örneğidir.

0:01:50.920,0:01:54.496
Bu, Ağustos 2008'den bir[br]uydu görüntüsü ve bu görüntü

0:01:54.520,0:01:56.216
renkli olduğu için,

0:01:56.240,0:01:58.416
bitkiler ya da ağaçlar yeşil,

0:01:58.440,0:02:00.096
su ise mavi renkte.

0:02:00.120,0:02:03.656
Burada tekrar, nehrin Nepal'e[br]giderken geçtiği c şeklindeki

0:02:03.680,0:02:05.600
yolu görebiliyoruz.

0:02:06.120,0:02:08.136
Şu anda muson dönemi.

0:02:08.160,0:02:10.656
Dünyanın bu bölgesinde[br]Ağustos ayı, muson dönemidir

0:02:10.680,0:02:13.576
ve nehrin yanında yaşayanlar,[br]en azından bununla bağlantılı

0:02:13.600,0:02:17.172
sellere, tehlikelere[br]ve zorluklara alışıktır.

0:02:17.440,0:02:19.696
Fakat 2008'de ilginç bir şey oldu

0:02:19.720,0:02:22.616
ve bu nehir, çok farklı[br]bir yönde hareket etti.

0:02:22.640,0:02:25.640
Normalde olduğundan[br]farklı bir biçimde yükseldi.

0:02:25.664,0:02:28.416
Koshi Nehri şuraya doğru akar,

0:02:28.440,0:02:31.016
fakat bazen, bu nehirler[br]tortu da taşıdıkları için,

0:02:31.040,0:02:32.296
bir tür tıkanma olabiliyor

0:02:32.320,0:02:34.456
ve bu tıkanmalar da nehirlerin izledikleri

0:02:34.480,0:02:36.176
yolu değiştirmelerine neden oluyor.

0:02:36.200,0:02:39.056
Bu uydu görüntüsü,[br]yalnızca iki hafta sonrasına ait.

0:02:39.080,0:02:41.016
Burada önceki yol var,

0:02:41.040,0:02:42.656
c şeklindeki yol

0:02:42.680,0:02:44.776
ve artık mavi olmadığını görüyoruz.

0:02:44.800,0:02:46.776
Şimdi elimizde, buradaki alanı

0:02:46.800,0:02:49.256
ortasından kesen, bu mavi yol var.

0:02:49.280,0:02:51.616
Olan şey şu: Koshi Nehri setlerini aştı

0:02:51.640,0:02:54.336
ve bilgi açısından,[br]buradaki ölçek çubuğu 40 mil.

0:02:54.360,0:02:57.880
Nehir birdenbire 30[br]milden fazla hareket etti.

0:02:58.560,0:03:01.736
Yani bu nehir tıkandı ve setlerini aştı.

0:03:01.760,0:03:03.856
Burada ortalama bir hafta sonrasının

0:03:03.880,0:03:06.136
görüntüsü var ve bunların[br]önceki yol olduğunu

0:03:06.160,0:03:08.816
ve nehrin sıçrama sürecinin,[br]nehir en büyük yolundan

0:03:08.840,0:03:11.412
uzaklaştıkça devam [br]ettiğini görebilirsiniz.

0:03:11.920,0:03:13.976
Bu tür tabiatlarda,[br]yani nehirlerin sık sık

0:03:14.000,0:03:16.616
harekete geçtiği tabiatlarda,

0:03:16.640,0:03:21.136
ne zaman, nereye ve nasıl[br]sıçrayacaklarını anlamak çok önemlidir.

0:03:21.160,0:03:25.040
Fakat bu tür süreçler aynı zamanda[br]evlere yakın yerlerde de oluyor.

0:03:25.640,0:03:27.456
Birleşik Devletler'de,

0:03:27.480,0:03:31.536
ABD kıtasının çoğunun suyunu[br]çeken Mississippi Nehri var.

0:03:31.560,0:03:33.936
Rocky Dağları ve Büyük Ovalardan

0:03:33.960,0:03:35.496
materyalleri itiyor.

0:03:35.520,0:03:38.736
Materyalleri çekiyor[br]ve Amerika'ya taşıyor

0:03:38.760,0:03:40.680
ve Meksika Körfezine atıyor.

0:03:41.320,0:03:44.776
Bu, Mississippi Nehrinin[br]bugün aşina olduğumuz yolu,

0:03:44.800,0:03:46.896
fakat her zaman bu yönde ilerlemedi.

0:03:46.920,0:03:48.576
Jeolojik kayıtları kullanırsak,

0:03:48.600,0:03:51.320
geçmişte nereye gittiğini görebiliriz.

0:03:52.120,0:03:54.416
Örneğin, buradaki kırmızı alan

0:03:54.440,0:03:57.976
4600 yıl önce Mississippi Nehrinin[br]aktığını ve materyal depoladığını

0:03:58.000,0:03:59.640
bildiğimiz yer.

0:04:00.240,0:04:02.336
Sonra, yaklaşık 3500 yıl önce,

0:04:02.360,0:04:04.736
bu turuncu renkli yolu[br]takip ederek yön değiştirdi.

0:04:04.760,0:04:06.776
Hareket etti ve etmeye devam ediyor.

0:04:06.800,0:04:08.696
Bu yaklaşık 2000 yıl önce,

0:04:08.720,0:04:10.416
bin yıl önce,

0:04:10.440,0:04:11.656
700 yıl önce.

0:04:11.680,0:04:14.096
Günümüzde aşina olduğumuz yolunu çizmesi,

0:04:14.120,0:04:16.959
yalnızca 500 yıl öncesi gibi[br]yakın bir zamanda gerçekleşti.

0:04:18.079,0:04:20.016
Bu süreçler gerçekten önemli

0:04:20.040,0:04:22.896
ve özellikle burada, Mississippi'deki

0:04:22.920,0:04:26.736
set atlama olaylarının kara ve[br]deniz arasında arazi oluşturduğu

0:04:26.760,0:04:29.576
bu delta alanında çok önemli.

0:04:29.600,0:04:31.336
Bunlar gerçekten değerli emlaklar

0:04:31.360,0:04:36.616
ve bunun gibi deltalar, gezegenimizde[br]en yoğun nüfüsa sahip alanlardan birkaçı.

0:04:36.640,0:04:39.096
Yani bu tabiatların[br]dinamiğini, nasıl oluştuklarını

0:04:39.120,0:04:42.256
ve gelecekte nasıl değişmeye [br]devam edeceklerini anlamak,

0:04:42.280,0:04:44.680
orada yaşayan insanlar[br]için oldukça önemli.

0:04:45.480,0:04:47.016
Nehirler ayrıca kıpırdarlar.

0:04:47.040,0:04:49.320
Bahsettiğim şey, bir tür[br]daha büyük sıçramalar.

0:04:49.320,0:04:51.370
Size bazı nehir[br]kıpırtılarını göstereceğim.

0:04:51.370,0:04:54.776
Şimdi Amazon Nehri[br]havzasına doğru inişe geçeceğiz

0:04:54.800,0:04:56.816
ve burada da yine, And Dağlarından

0:04:56.840,0:05:01.216
materyalleri çeken, taşıyan ve süren[br]ve sonra onları Güney Amerika'ya

0:05:01.240,0:05:03.056
taşıyan ve Atlantik Okyanusuna

0:05:03.080,0:05:05.760
bırakan büyük bir nehir sistemimiz var.

0:05:06.560,0:05:11.256
Yakınlaşırsak, bu güzel, kıvrımlı[br]nehir yollarını görebilirsiniz.

0:05:11.280,0:05:14.256
Yine, gerçekten güzeller,[br]fakat yine, sabit değiller.

0:05:14.280,0:05:16.016
Bu nehirler kıpırdanıp duruyorlar.

0:05:16.040,0:05:19.656
Geçmiş 30 yıla ait uydu görüntülerini[br]kullanarak, bunların nasıl

0:05:19.680,0:05:21.816
değiştiklerine bakabiliriz.

0:05:21.840,0:05:26.016
Bir dakika için bu nehirdeki[br]eğim veya kıvrımları izleyin,

0:05:26.040,0:05:29.016
bir yerde uzun süre[br]kalmadığını göreceksiniz.

0:05:29.040,0:05:31.320
Değişiyor, gelişiyor[br]ve biçimini eğriltiyor.

0:05:32.840,0:05:35.216
Özellikle bu alana bakarsanız,

0:05:35.240,0:05:38.216
nehirden tamamen ayrılan[br]bir tür düğüm olduğunu

0:05:38.240,0:05:39.656
fark etmenizi istiyorum.

0:05:39.680,0:05:41.256
Neredeyse bir kamçı vurulmuş gibi

0:05:41.280,0:05:43.960
ve belirli bir noktada[br]nehrin yolunu kesiyor.

0:05:44.360,0:05:45.976
Yine, bilgi amacıyla,

0:05:46.000,0:05:50.936
bu bölgede bu nehir, bir veya[br]iki dönem boyunca yolunu

0:05:50.960,0:05:52.900
ortalama dört mil değiştirdi.

0:05:53.080,0:05:55.976
Yani, dünyada içerisinde[br]yaşadığımız tabiatlar,

0:05:56.000,0:05:58.416
bu materyaller dağlardan aşınıp

0:05:58.440,0:05:59.776
denize taşındıkça,

0:05:59.800,0:06:01.416
daima kıpırdıyorlar.

0:06:01.440,0:06:02.896
Daima değişiyorlar

0:06:02.920,0:06:05.676
ve bu tabiatlar üzerinde[br]yaşamımızı sürdürebilmek için,

0:06:05.676,0:06:08.136
bu süreçleri anlayabilmemiz gerekiyor.

0:06:08.160,0:06:11.216
Fakat, eğer elimizde yalnızca[br]dünyanın yüzeyinde olup bitenlerle

0:06:11.240,0:06:13.576
ilgili bilgi varsa bunu yapmak zordur.

0:06:13.600,0:06:15.656
Değil mi? Çok fazla gözlemimiz yok.

0:06:15.680,0:06:20.496
Örneğin, yalnızca 30 yıl[br]değerinde uydu görüntülerimiz var.

0:06:20.520,0:06:23.416
Daha fazla gözlem, bu süreçleri[br]daha çok anlamamızı sağlar.

0:06:23.440,0:06:25.056
Ayrıca, dünyanın yüzeyini

0:06:25.080,0:06:28.296
işgal etmeye ve değiştirmeye[br]devam ettiğimiz sürece, bu tabiatların

0:06:28.320,0:06:29.576
değişen iklime ve çevre

0:06:29.600,0:06:32.440
kullanımına nasıl tepki[br]vereceğini bilmemiz gerekiyor.

0:06:33.160,0:06:35.696
Burada kayalar devreye giriyor.

0:06:35.720,0:06:38.216
Nehirler aktıkça,

0:06:38.240,0:06:41.136
dağlardan denizlere [br]materyalleri taşıdıkça,

0:06:41.160,0:06:44.616
bazen kum, kil ve kaya[br]taneleri toprakta sıkışıp kalıyor.

0:06:44.640,0:06:47.336
Toprakta sıkışıp kalan bu[br]şeyler, toprağa gömülüyorlar

0:06:47.360,0:06:51.096
ve zamanla, nihayetinde kayalara[br]dönüşen büyük, kalın çökelti

0:06:51.120,0:06:53.136
birikintileri elde ediyoruz.

0:06:53.160,0:06:55.736
Bunun anlamı şu; bu tür[br]büyük, kalın tortul kayaç

0:06:55.760,0:06:58.456
yığınlarını gördüğümüz yerlere gidip,

0:06:58.480,0:06:59.976
zamanda geriye gidebiliriz

0:07:00.000,0:07:02.736
ve geçmişte tabiatın[br]neye benzediğini görebiliriz.

0:07:02.760,0:07:04.896
Bunu, yeniden düzenlemeye yardım etmek

0:07:04.920,0:07:09.240
ve dünyanın nasıl[br]geliştiğini anlamak için yapabiliriz.

0:07:10.160,0:07:11.776
Bu oldukça işe yarar bir şey,

0:07:11.800,0:07:14.776
çünkü dünyanın destansı[br]bir tarihi var. Değil mi?

0:07:14.800,0:07:19.616
Bu video, dünya tarihinin[br]yalnızca ilk 600 milyon yılı için

0:07:19.640,0:07:23.256
paleocoğrafyanın yeniden yapılandırılması.

0:07:23.840,0:07:25.256
Buna biraz daha bakalım.

0:07:25.280,0:07:28.016
Plakalar hareket ettikçe,

0:07:28.040,0:07:31.176
iklimin değiştiğini, deniz[br]seviyesinin değiştiğini biliyoruz,

0:07:31.200,0:07:34.856
geri dönebileceğimiz[br]birçok farklı tür tabiata

0:07:34.880,0:07:37.616
ve birçok farklı tür çevreye sahibiz --

0:07:37.640,0:07:39.016
zaman makinemiz olsaydı --

0:07:39.040,0:07:40.376
geri dönüp bakabilirdik

0:07:40.400,0:07:42.136
ve aslında bir zaman makinemiz var

0:07:42.160,0:07:45.496
çünkü o zamanlarda[br]tortulaşmış kayalara bakabiliyoruz.

0:07:45.520,0:07:47.536
Size bunun bir örneğini vereceğim ve sizi

0:07:47.560,0:07:49.776
dünya geçmişinde özel[br]bir zamana götüreceğim.

0:07:49.800,0:07:52.980
Ortalama 55 milyon yıl önce,[br]gerçekten ani bir ısınma olayı olmuştu

0:07:52.980,0:07:55.536
ve olan şey ise, bir sürü[br]karbondioksidin, dünyanın

0:07:55.560,0:07:56.720
atmosferine yayılmasıydı

0:07:56.720,0:08:01.256
ve aniden, aşırı bir küresel[br]ısınma olayına yol açmıştı.

0:08:01.280,0:08:03.936
Isınma derken, bayağı[br]ısınmadan bahsediyorum,

0:08:03.960,0:08:06.936
Kanada kadar kuzeyde[br]ve Patagonya kadar güneyde

0:08:06.960,0:08:09.976
timsahlar ve palmiye[br]ağaçları gibi şeyler vardı.

0:08:10.000,0:08:13.176
Yani oldukça sıcak bir zamandı[br]ve gerçekten aniden oldu.

0:08:13.200,0:08:14.416
Yapabileceğimiz şey,

0:08:14.440,0:08:17.020
geri gidip o zamanda[br]tortulaşmış kayaları bulmak

0:08:17.020,0:08:21.120
ve tabiatın, bu ısınma olayına[br]karşın nasıl değiştiğini görmek.

0:08:21.560,0:08:23.456
İşte, evet, kayalar.

0:08:23.480,0:08:25.816
(Gülüşmeler)

0:08:25.840,0:08:27.576
İşte bir yığın kaya.

0:08:27.600,0:08:29.216
Buradaki sarı leke,

0:08:29.240,0:08:30.976
bu aslında bir fosil nehri,

0:08:31.000,0:08:32.667
tıpkı gösterdiğim karikatür gibi,

0:08:32.691,0:08:35.976
bunlar 55 milyon yıl[br]önce bırakılmış tortular.

0:08:36.000,0:08:39.096
Jeologlar olarak bizler gidip,[br]onlara yakından bakabilir

0:08:39.120,0:08:40.549
ve tabiatı anlayabiliriz.

0:08:41.240,0:08:42.736
İşte başka bir örnek.

0:08:42.760,0:08:45.216
Bu sarı leke bir fosil nehri.

0:08:45.240,0:08:46.776
Üstünde bir tane daha var.

0:08:46.800,0:08:50.096
Gidebiliriz, detaylı bakabilir[br]ve ölçümler, gözlemler yapabiliriz,

0:08:50.120,0:08:51.496
özelliklerini ölçebiliriz.

0:08:51.520,0:08:53.896
Örneğin, burada[br]vurguladığım özellikler bize

0:08:53.920,0:08:57.376
özellikle bu nehrin muhtemelen[br]bir metre olduğunu söylüyor.

0:08:57.400,0:08:59.496
55 milyon yıl önce burada dolaşsaydınız,

0:08:59.520,0:09:01.760
bu küçük tatlı dereden[br]yürüyerek geçebilirdiniz.

0:09:02.480,0:09:05.376
Bu kanalların üstünde[br]ve altındaki kırmızımsı şeyler,

0:09:05.400,0:09:07.176
bunlar antik toprak tortuları.

0:09:07.200,0:09:11.056
Yani tüm bunlar bize orada neyin[br]yaşadığını, büyüdüğünü söyleyebilir

0:09:11.080,0:09:14.900
ve bu nehirlerin, taşkın yataklarıyla[br]nasıl etkileşime geçtiğini anlatabilir.

0:09:15.680,0:09:20.056
Detaylı bakabilir ve bu nehirlerin[br]nasıl aktığına ve tabiatların neye

0:09:20.080,0:09:22.936
benzediğine dair bazı[br]özgünlüklerle bunu tanımlayabiliriz.

0:09:22.960,0:09:25.440
Özellikle bu yer için bunu[br]şu anda yaptığımızda,

0:09:26.160,0:09:27.376
bu ani ısınma

0:09:27.400,0:09:30.136
olayından önce ne olduğuna bakarsak,

0:09:30.160,0:09:33.776
nehirler yollarını bir şekilde[br]dağlardan denizlere sürdüler

0:09:33.800,0:09:38.936
ve belki de Amazon Nehri havzasında[br]size gösterdiğim şeye benzediler.

0:09:38.960,0:09:41.416
Fakat, iklim değişikliği[br]olayının başlangıcında,

0:09:41.440,0:09:43.150
nehirler hızla değiştiler.

0:09:43.480,0:09:45.336
Birdenbire daha genişlediler

0:09:45.360,0:09:48.920
ve o yer üzerinde ileriye ve geriye[br]daha rahatlıkla gider oldular.

0:09:49.880,0:09:53.776
Nihayetinde, nehirler bu iklim[br]olayından önceki hallerine benzeyen

0:09:53.800,0:09:57.616
eski hallerine geri döndüler,

0:09:57.640,0:09:59.720
fakat bu çok, çok uzun zaman aldı.

0:10:00.240,0:10:04.096
Yani, dünyanın zamanında geriye[br]gidebilir ve bu tür canlandırmalar yaparak

0:10:04.120,0:10:06.736
dünya tabiatının, böyle[br]bir iklim olayına bağlı olarak

0:10:06.760,0:10:10.536
nasıl değiştiğini anlayabiliriz.

0:10:10.560,0:10:12.656
Nehirlerin değişme biçimlerinden bazıları

0:10:12.680,0:10:17.456
veya nehirlerin biçimlerini ve[br]hareketlerini değiştirme nedenleri,

0:10:17.480,0:10:21.416
hava sıcakken toprağın yüzeyine[br]düşen fazla su gibi şeylerden kaynaklanır,

0:10:21.440,0:10:23.376
daha çok tortu taşıyabiliriz

0:10:23.400,0:10:25.936
ve daha çok tortuya neden[br]olabiliriz, bu da nehirlerin

0:10:25.960,0:10:27.800
davranışlarını değiştirir.

0:10:28.680,0:10:30.776
En nihayetinde

0:10:30.800,0:10:33.416
dünyanın yüzeyi bizim evimiz olduğu sürece

0:10:33.440,0:10:36.816
dinamik çevrelerde yaşamakla[br]ilgili kaynakları ve riskleri

0:10:36.840,0:10:39.816
daha dikkatli biçimde[br]yönetmemiz gerekir.

0:10:39.840,0:10:43.776
Bunu gerçekten aralıksız bir[br]biçimde yapabilmemizin tek yolu da,

0:10:43.800,0:10:46.016
tabiatların dünya geçmişinde nasıl

0:10:46.040,0:10:50.136
davrandıkları ve nasıl geliştikleri[br]hakkında bilgi sahibi olmaktır.

0:10:50.160,0:10:51.376
Teşekkürler.

0:10:51.400,0:10:55.010
(Alkış)