[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:15.39,0:00:17.20,Default,,0000,0000,0000,,Er is een klassieke mythe
Dialogue: 0,0:00:17.20,0:00:21.80,Default,,0000,0000,0000,,die zegt dat als iedereen in China \Ntegelijkertijd omhoog springt,
Dialogue: 0,0:00:21.80,0:00:24.12,Default,,0000,0000,0000,,de Aarde uit haar as zal worden geschud.
Dialogue: 0,0:00:24.12,0:00:27.12,Default,,0000,0000,0000,,Ik heb de berekeningen \Ngedaan en ik kan jullie verzekeren
Dialogue: 0,0:00:27.13,0:00:29.30,Default,,0000,0000,0000,,dat de aardas volkomen veilig is.
Dialogue: 0,0:00:29.32,0:00:32.71,Default,,0000,0000,0000,,Maar voor iemand die in de jaren 80\Nin Groot-Brittannië is opgegroeid,
Dialogue: 0,0:00:32.71,0:00:36.61,Default,,0000,0000,0000,,komen dan de woorden ‘Michael Fish’\Nen ‘hurricane’ spontaan voor de geest.
Dialogue: 0,0:00:36.63,0:00:42.20,Default,,0000,0000,0000,,Maar zelfs één enkele persoon \Ndie in de lucht springt,
Dialogue: 0,0:00:42.26,0:00:45.38,Default,,0000,0000,0000,,kan, bij wijze van spreken, \Nde Aarde doen bewegen.
Dialogue: 0,0:00:45.44,0:00:48.44,Default,,0000,0000,0000,,Het probleem is dat het \Nslechts in beperkte mate zo is.
Dialogue: 0,0:00:48.46,0:00:52.84,Default,,0000,0000,0000,,Veronderstel dat we \Neen meting konden doen,
Dialogue: 0,0:00:52.86,0:00:56.18,Default,,0000,0000,0000,,niet over springende wetenschappers \Ndie de Aarde doen schudden,
Dialogue: 0,0:00:56.20,0:00:58.36,Default,,0000,0000,0000,,maar een meting zo nauwkeurig
Dialogue: 0,0:00:58.36,0:01:02.41,Default,,0000,0000,0000,,dat ze ons iets over de verandering en \Nde vorm van de ruimte zelf kon vertellen.
Dialogue: 0,0:01:02.41,0:01:07.35,Default,,0000,0000,0000,,Een verandering door een exploderende \Nster halverwege de Melkweg.
Dialogue: 0,0:01:07.35,0:01:09.75,Default,,0000,0000,0000,,Dat klinkt echt als science fiction,
Dialogue: 0,0:01:09.75,0:01:12.99,Default,,0000,0000,0000,,maar in feite bestaat \Neen dergelijke machine al:
Dialogue: 0,0:01:12.99,0:01:17.36,Default,,0000,0000,0000,,de laserinterferometer,\Neen van de meest geavanceerde
Dialogue: 0,0:01:17.36,0:01:20.64,Default,,0000,0000,0000,,wetenschappelijke instrumenten \Nooit gebouwd.
Dialogue: 0,0:01:20.92,0:01:23.09,Default,,0000,0000,0000,,In een paar jaar tijd gaat hij voor ons
Dialogue: 0,0:01:23.10,0:01:27.36,Default,,0000,0000,0000,,een geheel nieuwe manier bieden \Nom te kijken naar het universum:
Dialogue: 0,0:01:27.36,0:01:30.76,Default,,0000,0000,0000,,de gravitatiegolfsterrenkunde.
Dialogue: 0,0:01:31.26,0:01:37.02,Default,,0000,0000,0000,,Gravitatiegolven zijn \Nniet hetzelfde als licht.
Dialogue: 0,0:01:37.08,0:01:42.56,Default,,0000,0000,0000,,Ze zijn geen deel van het licht- \Nof elektromagnetisch spectrum,
Dialogue: 0,0:01:42.58,0:01:45.86,Default,,0000,0000,0000,,dat gaat van radiogolven \Ntot gammastraling.
Dialogue: 0,0:01:45.87,0:01:48.34,Default,,0000,0000,0000,,We kennen al veel\Nverschillende soorten licht
Dialogue: 0,0:01:48.40,0:01:50.59,Default,,0000,0000,0000,,en in de afgelopen 60 jaar of zo
Dialogue: 0,0:01:50.59,0:01:53.67,Default,,0000,0000,0000,,zijn we erg goed geworden \Nin het onderzoeken van het heelal
Dialogue: 0,0:01:53.69,0:01:55.78,Default,,0000,0000,0000,,met al die verschillende soorten licht.
Dialogue: 0,0:01:55.78,0:01:59.55,Default,,0000,0000,0000,,Of het nu de bouw van een gigantische \Nradiotelescoop op het aardoppervlak is
Dialogue: 0,0:01:59.55,0:02:02.01,Default,,0000,0000,0000,,of een gammastraalobservatorium \Nin de ruimte,
Dialogue: 0,0:02:02.05,0:02:04.92,Default,,0000,0000,0000,,we hebben deze verschillende vensters \Nop de kosmos gebruikt
Dialogue: 0,0:02:04.92,0:02:09.35,Default,,0000,0000,0000,,om ons een aantal verbazingwekkende dingen\Nte vertellen over hoe het universum werkt.
Dialogue: 0,0:02:09.37,0:02:11.87,Default,,0000,0000,0000,,We hebben de geboorte \Nen de dood van sterren gezien.
Dialogue: 0,0:02:11.88,0:02:14.34,Default,,0000,0000,0000,,We hebben de harten \Nvan sterrenstelsels onderzocht.
Dialogue: 0,0:02:14.35,0:02:17.77,Default,,0000,0000,0000,,We beginnen nu zelfs\Nplaneten als de Aarde te vinden
Dialogue: 0,0:02:17.77,0:02:20.22,Default,,0000,0000,0000,,in een baan rond andere sterren.
Dialogue: 0,0:02:20.77,0:02:24.94,Default,,0000,0000,0000,,Maar het gravitatiegolfspectrum \Nzal helemaal anders zijn.
Dialogue: 0,0:02:24.94,0:02:27.37,Default,,0000,0000,0000,,Het zal ons een venster geven \Nop het heelal,
Dialogue: 0,0:02:27.37,0:02:32.05,Default,,0000,0000,0000,,en enkele van de meest gewelddadige en\Nenergetische gebeurtenissen in de kosmos:
Dialogue: 0,0:02:32.05,0:02:38.16,Default,,0000,0000,0000,,exploderende sterren, botsende zwarte \Ngaten, misschien zelfs de Big Bang.
Dialogue: 0,0:02:38.70,0:02:40.18,Default,,0000,0000,0000,,Wat zullen we nu leren
Dialogue: 0,0:02:40.19,0:02:43.41,Default,,0000,0000,0000,,van dat gravitatiegolfvenster \Nop het universum?
Dialogue: 0,0:02:43.43,0:02:47.59,Default,,0000,0000,0000,,Wellicht het meest opwindend \Nzijn de dingen die we nog niet kennen,
Dialogue: 0,0:02:47.59,0:02:49.48,Default,,0000,0000,0000,,de zogenaamde onbekende onbekenden,
Dialogue: 0,0:02:49.52,0:02:52.85,Default,,0000,0000,0000,,de dingen waarvan we niet eens weten \Ndat we ze nog niet weten.
Dialogue: 0,0:02:52.86,0:02:56.20,Default,,0000,0000,0000,,Het zal een paar jaar duren, \Nmaar we zijn er bijna.
Dialogue: 0,0:02:56.21,0:02:59.04,Default,,0000,0000,0000,,Voordat we gaan praten \Nover gravitatiegolven,
Dialogue: 0,0:02:59.06,0:03:01.47,Default,,0000,0000,0000,,gaan we eens nadenken \Nover de zwaartekracht.
Dialogue: 0,0:03:01.54,0:03:05.36,Default,,0000,0000,0000,,Er is nog een mythe waarvan ik zeker weet\Ndat iedereen erover heeft gehoord:
Dialogue: 0,0:03:05.36,0:03:08.56,Default,,0000,0000,0000,,die over de appel \Nop Isaac Newtons hoofd.
Dialogue: 0,0:03:08.61,0:03:12.64,Default,,0000,0000,0000,,Ik ben niet eens zeker \Nof er fruit bij te pas kwam,
Dialogue: 0,0:03:12.71,0:03:18.57,Default,,0000,0000,0000,,maar vanwaar ook zijn inspiratie, \NNewton kwam met een zeer slim idee.
Dialogue: 0,0:03:18.57,0:03:22.58,Default,,0000,0000,0000,,Hij kwam erachter dat hij\Ndezelfde fysica kon gebruiken
Dialogue: 0,0:03:22.58,0:03:25.76,Default,,0000,0000,0000,,voor het beschrijven van zowel\Neen appel die van een boom valt
Dialogue: 0,0:03:25.76,0:03:28.49,Default,,0000,0000,0000,,als de Maan in een baan om de Aarde.
Dialogue: 0,0:03:28.75,0:03:31.84,Default,,0000,0000,0000,,Dit noemde hij zijn universele wet\Nvan de zwaartekracht.
Dialogue: 0,0:03:31.86,0:03:37.05,Default,,0000,0000,0000,,Ze zegt dat alles in de kosmos\Nal het andere aantrekt.
Dialogue: 0,0:03:37.05,0:03:40.66,Default,,0000,0000,0000,,Het is een mooie theorie \Nen ze is ook heel praktisch bruikbaar.
Dialogue: 0,0:03:40.67,0:03:44.36,Default,,0000,0000,0000,,Ze laat ons allerlei nuttige dingen \Ndoen in onze moderne wereld
Dialogue: 0,0:03:44.36,0:03:46.55,Default,,0000,0000,0000,,en dat al meer dan 300 jaar.
Dialogue: 0,0:03:46.55,0:03:50.15,Default,,0000,0000,0000,,We kunnen vliegtuigen halverwege \Nrond de wereld laten vliegen
Dialogue: 0,0:03:50.15,0:03:52.62,Default,,0000,0000,0000,,en een raket naar de Maan en terug.
Dialogue: 0,0:03:52.62,0:03:58.86,Default,,0000,0000,0000,,Maar er is een probleem met die wet, \Neen filosofisch probleem.
Dialogue: 0,0:03:58.90,0:04:03.59,Default,,0000,0000,0000,,Op een zeer fundamenteel niveau \Nis ze niet echt zinvol,
Dialogue: 0,0:04:03.62,0:04:08.17,Default,,0000,0000,0000,,omdat Newton zegt dat er een kracht werkt\Ntussen de Aarde en de Maan.
Dialogue: 0,0:04:08.18,0:04:12.21,Default,,0000,0000,0000,,Nou ja, hoe weet de Maan dat het \Nde bedoeling is om om de Aarde cirkelen?
Dialogue: 0,0:04:12.21,0:04:14.100,Default,,0000,0000,0000,,Hoe geraakt de kracht \Nvan de Aarde naar de Maan?
Dialogue: 0,0:04:15.64,0:04:20.31,Default,,0000,0000,0000,,Dit was een probleem waar niemand minder \Ndan Albert Einstein zich over verbaasde
Dialogue: 0,0:04:20.35,0:04:22.46,Default,,0000,0000,0000,,in de vroege jaren van de 20e eeuw.
Dialogue: 0,0:04:22.46,0:04:26.22,Default,,0000,0000,0000,,Einstein kwam met \Neen echt opmerkelijk antwoord.
Dialogue: 0,0:04:26.82,0:04:31.76,Default,,0000,0000,0000,,Nu was Albert Einstein waarschijnlijk \Nde eerste wetenschapper die beroemd werd.
Dialogue: 0,0:04:31.76,0:04:34.39,Default,,0000,0000,0000,,Hoewel hij stierf in 1955,
Dialogue: 0,0:04:34.42,0:04:40.60,Default,,0000,0000,0000,,verkoos de redactie van Time magazine hem \Nin 1999 tot persoon van de 20e eeuw.
Dialogue: 0,0:04:40.60,0:04:43.93,Default,,0000,0000,0000,,Hoewel ik moet zeggen dat \Nbij een publieke stemming op de website
Dialogue: 0,0:04:43.95,0:04:45.63,Default,,0000,0000,0000,,Elvis Presley het haalde.
Dialogue: 0,0:04:45.64,0:04:46.87,Default,,0000,0000,0000,,(Gelach)
Dialogue: 0,0:04:46.89,0:04:50.41,Default,,0000,0000,0000,,Nu ben ik net als iedereen een grote \Nfan van de muziek van de King,
Dialogue: 0,0:04:50.43,0:04:53.04,Default,,0000,0000,0000,,maar hier ga ik \Ntoch akkoord met de uitgever.
Dialogue: 0,0:04:53.04,0:04:57.89,Default,,0000,0000,0000,,Ik heb zelfs mijn eigenste action figure \Nvan Einstein op de universiteit.
Dialogue: 0,0:04:57.92,0:04:59.27,Default,,0000,0000,0000,,(Gelach)
Dialogue: 0,0:04:59.29,0:05:03.11,Default,,0000,0000,0000,,Waarom werd Einstein nu \Nde persoon van de 20e eeuw?
Dialogue: 0,0:05:03.16,0:05:08.09,Default,,0000,0000,0000,,Hij liet ons de zwaartekracht \Nmet andere ogen bekijken.
Dialogue: 0,0:05:08.09,0:05:11.19,Default,,0000,0000,0000,,Voor Einstein is de zwaartekracht \Nniet zozeer een kracht
Dialogue: 0,0:05:11.19,0:05:14.80,Default,,0000,0000,0000,,tussen de Aarde en de Maan \Nof tussen appels en bomen,
Dialogue: 0,0:05:14.80,0:05:19.98,Default,,0000,0000,0000,,maar een buigen van ruimte en tijd zelf.
Dialogue: 0,0:05:19.99,0:05:21.62,Default,,0000,0000,0000,,Een goede metafoor ziet
Dialogue: 0,0:05:21.62,0:05:25.23,Default,,0000,0000,0000,,de Aarde liggend \Nop een uitgerekt rubberen vlies,
Dialogue: 0,0:05:25.23,0:05:27.29,Default,,0000,0000,0000,,als een trampoline.
Dialogue: 0,0:05:27.29,0:05:30.14,Default,,0000,0000,0000,,De massa van de Aarde, \Nde zeer grote massa van de Aarde,
Dialogue: 0,0:05:30.14,0:05:33.17,Default,,0000,0000,0000,,zal dat vlies diep laten doorbuigen.
Dialogue: 0,0:05:33.19,0:05:35.14,Default,,0000,0000,0000,,Dan hoeft de Maan
Dialogue: 0,0:05:35.14,0:05:39.33,Default,,0000,0000,0000,,geen kracht van de Aarde meer te voelen.
Dialogue: 0,0:05:39.35,0:05:43.12,Default,,0000,0000,0000,,De Maan volgt alleen maar \Nde natuurlijke rondingen en bochten
Dialogue: 0,0:05:43.12,0:05:46.01,Default,,0000,0000,0000,,van ruimte en tijd rond de Aarde.
Dialogue: 0,0:05:46.01,0:05:47.75,Default,,0000,0000,0000,,In feite zei Einstein ook
Dialogue: 0,0:05:47.76,0:05:51.80,Default,,0000,0000,0000,,dat we ruimte en tijd niet meer \Nmoeten zien als afzonderlijke dingen,
Dialogue: 0,0:05:51.80,0:05:56.28,Default,,0000,0000,0000,,dus hoor je mensen praten \Nover de structuur van ruimtetijd.
Dialogue: 0,0:05:56.30,0:06:02.30,Default,,0000,0000,0000,,Einstein zei dat de zwaartekracht \Neen buiging is van de ruimtetijd.
Dialogue: 0,0:06:02.32,0:06:05.67,Default,,0000,0000,0000,,De natuurkundige John Wheeler\Nformuleerde het treffend:
Dialogue: 0,0:06:05.70,0:06:09.53,Default,,0000,0000,0000,,"De ruimtetijd vertelt \Nmaterie hoe te bewegen
Dialogue: 0,0:06:09.53,0:06:13.66,Default,,0000,0000,0000,,en materie vertelt \Nde ruimtetijd hoe te buigen."
Dialogue: 0,0:06:13.66,0:06:16.82,Default,,0000,0000,0000,,Dat klinkt allemaal \Nheel gewichtig en fundamenteel
Dialogue: 0,0:06:16.85,0:06:18.47,Default,,0000,0000,0000,,over de aard van het universum,
Dialogue: 0,0:06:18.47,0:06:22.78,Default,,0000,0000,0000,,maar het heeft heel \Nwat praktische toepassingen.
Dialogue: 0,0:06:22.78,0:06:25.85,Default,,0000,0000,0000,,Hier beneden \Nin de zwakke zwaartekracht van de Aarde,
Dialogue: 0,0:06:25.85,0:06:29.41,Default,,0000,0000,0000,,doet de theorie van Einstein \Neen zeer opmerkelijke voorspelling,
Dialogue: 0,0:06:29.41,0:06:31.95,Default,,0000,0000,0000,,die je waarschijnlijk \Nnog nooit eerder is opgevallen.
Dialogue: 0,0:06:31.95,0:06:33.70,Default,,0000,0000,0000,,Wist je bijvoorbeeld
Dialogue: 0,0:06:33.70,0:06:37.59,Default,,0000,0000,0000,,dat klokken trager lopen \Nop het oppervlak van de Aarde
Dialogue: 0,0:06:37.59,0:06:39.89,Default,,0000,0000,0000,,dan hoog boven de Aarde,
Dialogue: 0,0:06:39.89,0:06:42.12,Default,,0000,0000,0000,,omdat het gravitatieveld er sterker is.
Dialogue: 0,0:06:42.12,0:06:44.21,Default,,0000,0000,0000,,Misschien ken je scène in de film
Dialogue: 0,0:06:44.21,0:06:46.38,Default,,0000,0000,0000,,'Mission Impossible Ghost Protocol',
Dialogue: 0,0:06:46.41,0:06:49.43,Default,,0000,0000,0000,,als Tom Cruise de Burj Khalifa,
Dialogue: 0,0:06:49.43,0:06:52.62,Default,,0000,0000,0000,,het hoogste gebouw ter wereld, beklimt.
Dialogue: 0,0:06:52.64,0:06:55.65,Default,,0000,0000,0000,,Maar zelfs toen hij \Nop 800 meter boven de grond zat,
Dialogue: 0,0:06:55.66,0:06:57.56,Default,,0000,0000,0000,,ging Toms horloge -- ik weet zeker
Dialogue: 0,0:06:57.56,0:07:00.01,Default,,0000,0000,0000,,dat hij het te druk had \Nom het op te merken --
Dialogue: 0,0:07:00.01,0:07:02.70,Default,,0000,0000,0000,,een paar miljardsten \Nvan een seconde sneller
Dialogue: 0,0:07:02.70,0:07:05.30,Default,,0000,0000,0000,,dan het beneden op de begane grond \Nzou hebben gedaan.
Dialogue: 0,0:07:05.30,0:07:08.67,Default,,0000,0000,0000,,Wat maken nu een paar miljardsten \Nseconden uit tussen vrienden?
Dialogue: 0,0:07:08.67,0:07:11.05,Default,,0000,0000,0000,,Genoeg om een verschil te maken
Dialogue: 0,0:07:11.05,0:07:13.29,Default,,0000,0000,0000,,voor het Global Positioning System.
Dialogue: 0,0:07:13.32,0:07:18.32,Default,,0000,0000,0000,,De gegevens van de gps-satellieten \Nmoeten worden gecorrigeerd
Dialogue: 0,0:07:18.35,0:07:20.08,Default,,0000,0000,0000,,omdat de tijd sneller loopt
Dialogue: 0,0:07:20.08,0:07:22.47,Default,,0000,0000,0000,,op de hoogte \Nwaar de satellieten ronddraaien.
Dialogue: 0,0:07:22.47,0:07:25.16,Default,,0000,0000,0000,,En dat is maar liefst \N40 microseconden per dag.
Dialogue: 0,0:07:25.69,0:07:29.42,Default,,0000,0000,0000,,De radiosignalen en microgolfsignalen \Nvan de satellieten
Dialogue: 0,0:07:29.43,0:07:33.27,Default,,0000,0000,0000,,leggen ongeveer 10 kilometer af \Nin 40 microseconden.
Dialogue: 0,0:07:33.27,0:07:37.09,Default,,0000,0000,0000,,Denk maar aan hoe slecht je gps zou zijn,
Dialogue: 0,0:07:37.09,0:07:39.13,Default,,0000,0000,0000,,als hij een fout van 10 kilometer had.
Dialogue: 0,0:07:39.14,0:07:41.96,Default,,0000,0000,0000,,We zouden allemaal verdomd snel verdwalen.
Dialogue: 0,0:07:41.99,0:07:44.64,Default,,0000,0000,0000,,Dus heeft Einsteins theorie \Nvan de zwaartekracht,
Dialogue: 0,0:07:44.64,0:07:47.09,Default,,0000,0000,0000,,zijn algemene relativiteitstheorie,
Dialogue: 0,0:07:47.09,0:07:50.72,Default,,0000,0000,0000,,praktische gevolgen \Nvoor ons dagelijks leven.
Dialogue: 0,0:07:50.76,0:07:54.81,Default,,0000,0000,0000,,Maar pas diep in de ruimte \Nkrijg je de maximale effecten te zien.
Dialogue: 0,0:07:54.81,0:07:57.94,Default,,0000,0000,0000,,Als de zwaartekracht \Nover buigen van ruimtetijd gaat,
Dialogue: 0,0:07:57.95,0:08:00.47,Default,,0000,0000,0000,,kunnen we een soort \Ngedachte-experiment doen.
Dialogue: 0,0:08:00.47,0:08:03.30,Default,,0000,0000,0000,,We kunnen ons voorstellen \Ndat als je genoeg materie
Dialogue: 0,0:08:03.30,0:08:05.34,Default,,0000,0000,0000,,in een zeer kleine ruimte kon brengen,
Dialogue: 0,0:08:05.34,0:08:08.21,Default,,0000,0000,0000,,de ruimtetijd uiteindelijk \Nzo veel zou buigen
Dialogue: 0,0:08:08.23,0:08:12.25,Default,,0000,0000,0000,,dat zelfs licht niet kon ontsnappen \Naan de klauwen van de zwaartekracht.
Dialogue: 0,0:08:12.31,0:08:14.93,Default,,0000,0000,0000,,Dan heb je een zwart gat gemaakt.
Dialogue: 0,0:08:14.95,0:08:18.53,Default,,0000,0000,0000,,Aan zwarte gaten werd al gedacht \Nrond de tijd van Einstein.
Dialogue: 0,0:08:18.56,0:08:22.73,Default,,0000,0000,0000,,In 1916, net nadat Einstein \Nzijn theorie publiceerde,
Dialogue: 0,0:08:22.76,0:08:26.41,Default,,0000,0000,0000,,is er een prachtige paper geschreven \Ndoor een jonge wetenschapper,
Dialogue: 0,0:08:26.43,0:08:29.31,Default,,0000,0000,0000,,toen aan het front \Nin de Eerste Wereldoorlog.
Dialogue: 0,0:08:29.31,0:08:30.80,Default,,0000,0000,0000,,Hij heette Karl Schwarzschild.
Dialogue: 0,0:08:30.80,0:08:34.01,Default,,0000,0000,0000,,Het legde de theorie \Nvan een zwart gat uit.
Dialogue: 0,0:08:34.04,0:08:38.51,Default,,0000,0000,0000,,Zwarte gaten klinken alsof ze thuishoren \Nin het rijk van de science fiction.
Dialogue: 0,0:08:38.53,0:08:41.75,Default,,0000,0000,0000,,Maar we denken \Ndat zwarte gaten werkelijk bestaan
Dialogue: 0,0:08:41.75,0:08:45.08,Default,,0000,0000,0000,,en dat voor licht \Nhet ontsnappen uit een zwart gat
Dialogue: 0,0:08:45.08,0:08:47.73,Default,,0000,0000,0000,,echt een Mission Impossible zou zijn.
Dialogue: 0,0:08:47.76,0:08:51.23,Default,,0000,0000,0000,,We vinden zwarte gaten\Nin de restanten van ontplofte sterren.
Dialogue: 0,0:08:51.26,0:08:54.13,Default,,0000,0000,0000,,We lijken ze zelfs \Nin superzware vorm te vinden
Dialogue: 0,0:08:54.13,0:08:57.89,Default,,0000,0000,0000,,in het hart van vrijwel elk\Nmelkwegstelsel in het universum.
Dialogue: 0,0:08:58.08,0:09:00.22,Default,,0000,0000,0000,,Als je een zwart gat \Nzou kunnen verplaatsen
Dialogue: 0,0:09:00.22,0:09:02.14,Default,,0000,0000,0000,,met bijna de snelheid van het licht,
Dialogue: 0,0:09:02.14,0:09:04.86,Default,,0000,0000,0000,,zou dat de ruimtetijd \Nnogal door elkaar schudden.
Dialogue: 0,0:09:04.87,0:09:07.04,Default,,0000,0000,0000,,Zoals het laten vallen \Nvan een kanonskogel
Dialogue: 0,0:09:07.04,0:09:08.76,Default,,0000,0000,0000,,op het rubber van een trampoline.
Dialogue: 0,0:09:08.76,0:09:12.18,Default,,0000,0000,0000,,Het zou rimpelingen veroorzaken \Ndie zich uitspreiden.
Dialogue: 0,0:09:12.18,0:09:14.92,Default,,0000,0000,0000,,Die rimpelingen noemen we \Ngravitatiegolven.
Dialogue: 0,0:09:15.36,0:09:17.74,Default,,0000,0000,0000,,Gravitatiegolven \Nzouden worden geproduceerd
Dialogue: 0,0:09:17.74,0:09:19.30,Default,,0000,0000,0000,,door zaken als zwarte gaten
Dialogue: 0,0:09:19.30,0:09:22.05,Default,,0000,0000,0000,,of door hun iets minder \Nextreme zwaartekrachtneven,
Dialogue: 0,0:09:22.06,0:09:23.70,Default,,0000,0000,0000,,de neutronensterren.
Dialogue: 0,0:09:23.70,0:09:26.28,Default,,0000,0000,0000,,En als je er twee\Ntegen elkaar kon laten botsen
Dialogue: 0,0:09:26.28,0:09:27.66,Default,,0000,0000,0000,,dicht bij de lichtsnelheid,
Dialogue: 0,0:09:27.66,0:09:30.13,Default,,0000,0000,0000,,zou dat echt wat golven veroorzaken.
Dialogue: 0,0:09:30.15,0:09:32.10,Default,,0000,0000,0000,,Dat is wat we zoeken
Dialogue: 0,0:09:32.10,0:09:36.48,Default,,0000,0000,0000,,op dit nieuwe gebied \Nvan gravitatiegolfsterrenkunde.
Dialogue: 0,0:09:37.53,0:09:38.96,Default,,0000,0000,0000,,Was het maar zo eenvoudig.
Dialogue: 0,0:09:38.97,0:09:41.83,Default,,0000,0000,0000,,Dat is het plan, \Nmaar het uitvoeren is een harde dobber.
Dialogue: 0,0:09:41.83,0:09:43.73,Default,,0000,0000,0000,,Hoewel de gravitatiegolven
Dialogue: 0,0:09:43.74,0:09:47.17,Default,,0000,0000,0000,,de ruimtetijd kolossaal opschudden \Nwaar de zwarte gaten zijn,
Dialogue: 0,0:09:47.20,0:09:50.63,Default,,0000,0000,0000,,en net als rimpelingen in een vijver\Nzich verspreiden door het heelal,
Dialogue: 0,0:09:50.65,0:09:52.66,Default,,0000,0000,0000,,worden ze zwakker en zwakker.
Dialogue: 0,0:09:52.67,0:09:54.87,Default,,0000,0000,0000,,Tegen de tijd dat ze \Nbij de Aarde aankomen,
Dialogue: 0,0:09:54.88,0:09:57.60,Default,,0000,0000,0000,,bedraagt de ruimtetijdvervorming ongeveer
Dialogue: 0,0:09:57.61,0:10:02.03,Default,,0000,0000,0000,,een miljoenste van een miljoenste \Nvan een miljoenste van een meter.
Dialogue: 0,0:10:02.06,0:10:03.98,Default,,0000,0000,0000,,Dat is vrij moeilijk om meten.
Dialogue: 0,0:10:03.100,0:10:05.54,Default,,0000,0000,0000,,Hoe doe je dat?
Dialogue: 0,0:10:05.54,0:10:08.85,Default,,0000,0000,0000,,Het doet misschien denken\Naan een goochelshow in Las Vegas,
Dialogue: 0,0:10:08.86,0:10:11.98,Default,,0000,0000,0000,,maar het gebeurt allemaal \Nmet spiegels en lasers.
Dialogue: 0,0:10:12.75,0:10:17.15,Default,,0000,0000,0000,,Je richt een laserstraal op een spiegel,
Dialogue: 0,0:10:17.16,0:10:20.95,Default,,0000,0000,0000,,die ze splitst in twee bundels \Ndie loodrecht op elkaar staan,
Dialogue: 0,0:10:20.95,0:10:23.73,Default,,0000,0000,0000,,weerkaatsen op een spiegel, \Ndan recombineren,
Dialogue: 0,0:10:23.75,0:10:25.90,Default,,0000,0000,0000,,en dan moet je kijken wat je kreeg.
Dialogue: 0,0:10:25.92,0:10:29.52,Default,,0000,0000,0000,,Als de twee bundels precies \Ndezelfde afstand hebben afgelegd,
Dialogue: 0,0:10:29.54,0:10:34.20,Default,,0000,0000,0000,,lopen ze precies in de pas met elkaar.
Dialogue: 0,0:10:34.20,0:10:37.23,Default,,0000,0000,0000,,Het zijn lichtgolven, net als \Nal die andere vormen van licht,
Dialogue: 0,0:10:37.23,0:10:39.27,Default,,0000,0000,0000,,zodat de golftreinen samenvallen.
Dialogue: 0,0:10:39.29,0:10:41.57,Default,,0000,0000,0000,,Maar als ze een andere afstand \Nhebben afgelegd,
Dialogue: 0,0:10:41.57,0:10:45.28,Default,,0000,0000,0000,,lopen ze uit de pas met elkaar, \Nen zullen ze met elkaar interfereren -
Dialogue: 0,0:10:45.30,0:10:47.62,Default,,0000,0000,0000,,We noemen dit verschijnsel interferentie,
Dialogue: 0,0:10:47.66,0:10:52.62,Default,,0000,0000,0000,,en daarom worden deze dingen\Nlaserinterferometers genoemd.
Dialogue: 0,0:10:52.62,0:10:56.87,Default,,0000,0000,0000,,Een laserinterferometer \Nis een cool hebbeding
Dialogue: 0,0:10:56.89,0:11:00.02,Default,,0000,0000,0000,,als je een gravitatiegolf wil detecteren.
Dialogue: 0,0:11:00.02,0:11:03.18,Default,,0000,0000,0000,,Maar vergeet niet \Ndat het ongelooflijk zwakke signalen zijn,
Dialogue: 0,0:11:03.18,0:11:07.72,Default,,0000,0000,0000,,dus is het een enorme technische uitdaging\Nom er een te bouwen.
Dialogue: 0,0:11:07.72,0:11:10.85,Default,,0000,0000,0000,,Einstein zei dat \Nals een gravitatiegolf passeert,
Dialogue: 0,0:11:10.85,0:11:15.55,Default,,0000,0000,0000,,ze de ruimtetijd in onze omgeving\Nzal uitzetten en krimpen,
Dialogue: 0,0:11:15.56,0:11:17.78,Default,,0000,0000,0000,,maar in ongelooflijk kleine mate.
Dialogue: 0,0:11:17.78,0:11:21.78,Default,,0000,0000,0000,,Daarom proberen we de laserstraal \Nen haar interferentiepatroon te gebruiken
Dialogue: 0,0:11:21.80,0:11:25.34,Default,,0000,0000,0000,,om ons te vertellen \Nwanneer er een gravitatiegolf voorbijkwam.
Dialogue: 0,0:11:25.34,0:11:29.10,Default,,0000,0000,0000,,Maar je moet het experiment \Necht opschalen en groot maken.
Dialogue: 0,0:11:29.10,0:11:31.95,Default,,0000,0000,0000,,Daarom hebben we LIGO.
Dialogue: 0,0:11:31.95,0:11:36.91,Default,,0000,0000,0000,,LIGO staat voor Laser Interferometer \NGravitational-Wave Observatory.
Dialogue: 0,0:11:36.91,0:11:41.20,Default,,0000,0000,0000,,Het is het meest ambitieuze \Nen verfijnde wetenschappelijke project
Dialogue: 0,0:11:41.20,0:11:44.95,Default,,0000,0000,0000,,ooit ondernomen door\Nde National Science Foundation in de VS.
Dialogue: 0,0:11:44.99,0:11:46.98,Default,,0000,0000,0000,,In feite zijn er twee LIGO's.
Dialogue: 0,0:11:47.00,0:11:52.08,Default,,0000,0000,0000,,Er is er een in Louisiana \Nen nog een in de staat Washington.
Dialogue: 0,0:11:52.08,0:11:54.27,Default,,0000,0000,0000,,Samen met twee andere interferometers,
Dialogue: 0,0:11:54.28,0:11:58.72,Default,,0000,0000,0000,,GEO in Duitsland en Virgo in Italië,
Dialogue: 0,0:11:58.72,0:12:02.40,Default,,0000,0000,0000,,is dit ons detectiesysteem\Nvoor gravitatiegolven.
Dialogue: 0,0:12:02.40,0:12:05.03,Default,,0000,0000,0000,,Ze liggen op nogal afgelegen locaties,
Dialogue: 0,0:12:05.04,0:12:08.44,Default,,0000,0000,0000,,en ik denk dat de lokale bevolking \Nniet echt weet waar ze voor dienen.
Dialogue: 0,0:12:08.46,0:12:11.73,Default,,0000,0000,0000,,Een van mijn collega’s bij LIGO \Nvloog eens over de Livingstonsite.
Dialogue: 0,0:12:11.75,0:12:16.21,Default,,0000,0000,0000,,Een medepassagier keek naar beneden \Nnaar de detector en zei:
Dialogue: 0,0:12:16.22,0:12:18.10,Default,,0000,0000,0000,,“Ik heb een theorie wat dat is.
Dialogue: 0,0:12:18.13,0:12:21.23,Default,,0000,0000,0000,,Het is eigenlijk een geheime \Ntijdmachine van de regering.”
Dialogue: 0,0:12:21.26,0:12:23.57,Default,,0000,0000,0000,,Hij wist niet goed hoe te reageren
Dialogue: 0,0:12:23.57,0:12:26.75,Default,,0000,0000,0000,,en zei: “Oké dan, maar waarom de L-vorm?”
Dialogue: 0,0:12:26.75,0:12:29.50,Default,,0000,0000,0000,,En ze zei: “Ah ja, \Nze moeten toch ook weer terugkomen.”
Dialogue: 0,0:12:29.50,0:12:30.53,Default,,0000,0000,0000,,(Gelach)
Dialogue: 0,0:12:30.53,0:12:34.07,Default,,0000,0000,0000,,Tijdreizen is echt science fiction,
Dialogue: 0,0:12:34.07,0:12:36.77,Default,,0000,0000,0000,,maar we hopen van harte \Ndat gravitatiegolven
Dialogue: 0,0:12:36.77,0:12:39.32,Default,,0000,0000,0000,,binnenkort een wetenschappelijk \Nfeit zullen zijn.
Dialogue: 0,0:12:39.34,0:12:40.70,Default,,0000,0000,0000,,Het is nog moeilijk.
Dialogue: 0,0:12:40.70,0:12:42.58,Default,,0000,0000,0000,,Al die zeer kleine effecten
Dialogue: 0,0:12:42.58,0:12:45.14,Default,,0000,0000,0000,,kunnen worden overspoeld \Ndoor de lokale gevolgen
Dialogue: 0,0:12:45.14,0:12:47.68,Default,,0000,0000,0000,,van de verstoringen \Ndoor het schudden van de grond.
Dialogue: 0,0:12:47.68,0:12:49.97,Default,,0000,0000,0000,,Niet door wat er in het universum gebeurt,
Dialogue: 0,0:12:49.98,0:12:53.61,Default,,0000,0000,0000,,maar vanwege veel alledaagsere \Nfenomenen hier op Aarde.
Dialogue: 0,0:12:53.62,0:12:55.88,Default,,0000,0000,0000,,Dus monteer je je spiegels
Dialogue: 0,0:12:55.89,0:12:58.15,Default,,0000,0000,0000,,op zeer complexe ophangsystemen
Dialogue: 0,0:12:58.15,0:13:02.11,Default,,0000,0000,0000,,die tegen de grenzen zitten \Nvan de materiaaltechnologie.
Dialogue: 0,0:13:02.13,0:13:04.95,Default,,0000,0000,0000,,Zelfs schudden van de lucht \Nin de laserstraal
Dialogue: 0,0:13:04.96,0:13:06.34,Default,,0000,0000,0000,,kan ons signaal overstemmen,
Dialogue: 0,0:13:06.34,0:13:08.61,Default,,0000,0000,0000,,dus sturen we de lasers heen en weer
Dialogue: 0,0:13:08.62,0:13:12.35,Default,,0000,0000,0000,,in het ultrahoogste vacuümsysteem\Nop Aarde,
Dialogue: 0,0:13:12.35,0:13:17.35,Default,,0000,0000,0000,,slechts één biljoenste van de druk \Nvan de lucht die we hier inademen.
Dialogue: 0,0:13:17.35,0:13:20.64,Default,,0000,0000,0000,,Breng dat bij elkaar en geef \Neen paar honderd miljoen dollar uit,
Dialogue: 0,0:13:20.67,0:13:23.39,Default,,0000,0000,0000,,en hoop dat je wat \Ngravitatiegolven gaat vinden,
Dialogue: 0,0:13:23.41,0:13:26.09,Default,,0000,0000,0000,,maar er zijn veel wetenschappers nodig \Nom het te doen.
Dialogue: 0,0:13:26.09,0:13:29.73,Default,,0000,0000,0000,,In Glasgow maken we deel uit van \Nde LIGO wetenschappelijke samenwerking.
Dialogue: 0,0:13:29.73,0:13:32.86,Default,,0000,0000,0000,,Meer dan 900 wetenschappers \Nen ingenieurs over de hele wereld
Dialogue: 0,0:13:32.86,0:13:34.94,Default,,0000,0000,0000,,zoeken naar gravitatiegolven.
Dialogue: 0,0:13:34.94,0:13:37.96,Default,,0000,0000,0000,,We hebben ze nog niet gevonden,\N[inmiddels wel! - vert.]
Dialogue: 0,0:13:37.96,0:13:41.44,Default,,0000,0000,0000,,maar meerdere detectoren zijn noodzakelijk
Dialogue: 0,0:13:41.44,0:13:46.70,Default,,0000,0000,0000,,omdat je een signaal moet detecteren \Nin beide LIGO detectoren,
Dialogue: 0,0:13:46.70,0:13:49.57,Default,,0000,0000,0000,,om je te overtuigen \Ndat je echt iets hebt.
Dialogue: 0,0:13:49.57,0:13:53.61,Default,,0000,0000,0000,,En als je het ook in Virgo \Nen GEO ziet, des te beter.
Dialogue: 0,0:13:53.62,0:13:58.83,Default,,0000,0000,0000,,Binnenkort hebben we een wereldwijd \Nnetwerk van geavanceerde detectoren
Dialogue: 0,0:13:58.86,0:14:02.26,Default,,0000,0000,0000,,omdat de LIGO’s niet gevoelig \Ngenoeg zijn om de klus te klaren.
Dialogue: 0,0:14:02.28,0:14:04.44,Default,,0000,0000,0000,,Maar ze krijgen zwaardere spiegels,
Dialogue: 0,0:14:04.45,0:14:07.58,Default,,0000,0000,0000,,krachtiger lasers, betere veersystemen,
Dialogue: 0,0:14:07.60,0:14:10.80,Default,,0000,0000,0000,,en we verwachten dat we in 2016
Dialogue: 0,0:14:10.82,0:14:14.80,Default,,0000,0000,0000,,een netwerk gaan hebben van geavanceerde \Nzwaartekrachtgolfinterferometers
Dialogue: 0,0:14:14.80,0:14:16.87,Default,,0000,0000,0000,,om te zoeken naar gravitatiegolven.
Dialogue: 0,0:14:17.28,0:14:20.13,Default,,0000,0000,0000,,Hoe lang zullen we moeten wachten \Nom een signaal te krijgen?
Dialogue: 0,0:14:20.14,0:14:22.86,Default,,0000,0000,0000,,We weten het niet echt, \Nmaar op basis van wat wij weten,
Dialogue: 0,0:14:22.92,0:14:25.88,Default,,0000,0000,0000,,denken we niet dat het meer zal zijn \Ndan een paar maanden.
Dialogue: 0,0:14:25.88,0:14:27.75,Default,,0000,0000,0000,,Op een conferentie van vorig jaar
Dialogue: 0,0:14:27.76,0:14:31.15,Default,,0000,0000,0000,,probeerde een groep van ons \Nin Polen een datum op te geven
Dialogue: 0,0:14:31.16,0:14:33.34,Default,,0000,0000,0000,,voor wanneer we ze verwachten te zien.
Dialogue: 0,0:14:33.34,0:14:35.22,Default,,0000,0000,0000,,Met gekruiste vingers
Dialogue: 0,0:14:35.24,0:14:38.05,Default,,0000,0000,0000,,voorspelden we \Nde datum van 1 januari 2017.
Dialogue: 0,0:14:38.05,0:14:41.04,Default,,0000,0000,0000,,Ik wees erop dat er waarschijnlijk \Nniet erg veel mensen
Dialogue: 0,0:14:41.04,0:14:43.34,Default,,0000,0000,0000,,die dag in Glasgow \Naan het werk zouden zijn.
Dialogue: 0,0:14:43.34,0:14:44.20,Default,,0000,0000,0000,,(Gelach)
Dialogue: 0,0:14:44.20,0:14:46.88,Default,,0000,0000,0000,,Maar gravitatiegolven komen.\N
Dialogue: 0,0:14:46.88,0:14:49.95,Default,,0000,0000,0000,,Er gaat een nieuw venster \Nop het heelal open
Dialogue: 0,0:14:49.95,0:14:52.84,Default,,0000,0000,0000,,en het is een zeer spannende tijd \Nom astrofysicus te zijn.
Dialogue: 0,0:14:52.84,0:14:53.94,Default,,0000,0000,0000,,Veel dank.
Dialogue: 0,0:14:53.94,0:14:56.94,Default,,0000,0000,0000,,(Applaus)
Dialogue: 0,0:14:56.94,0:15:04.03,Default,,0000,0000,0000,,[Op 11 januari 2016: eerste melding \Nvan een gravitatiegolf - vert. ]