WEBVTT

00:00:06.210 --> 00:00:08.870
Đã bao giờ khi đang xếp hàng 
tại tiệm tạp hóa,

00:00:08.870 --> 00:00:14.250
nghiền ngẫm vài cuốn tạp chí,
một bài hát chợt vang lên trong đầu bạn.

00:00:14.254 --> 00:00:16.885
Không phải toàn bộ 
mà chỉ là một đoạn nhạc nhỏ

00:00:16.885 --> 00:00:18.535
cứ lặp đi lặp lại
cho đến khi

00:00:18.537 --> 00:00:22.960
tay bạn bắt đầu dỡ rau quả ra
theo nhịp điệu.

00:00:22.960 --> 00:00:25.738
Vậy là bạn đã bị nhiễm 
"sâu tai"

00:00:25.738 --> 00:00:27.764
và bạn không phải là 
người duy nhất.

00:00:27.764 --> 00:00:32.020
Hơn 90% dân số bị "lây nhiễm"
ít nhất mỗi tuần một lần

00:00:32.020 --> 00:00:36.520
và khoảng 25% "dính phải" 
vài lần trong ngày.

00:00:36.520 --> 00:00:41.091
Chúng thường len lỏi vào trong đầu
mỗi khi ta làm việc với đầu óc thảnh thơi

00:00:41.091 --> 00:00:45.509
như khi đợi nước sôi 
hay chờ đèn xanh.

00:00:45.509 --> 00:00:49.202
Đây là một trong những hiện tượng
bí ẩn nhất của bộ não.

00:00:49.202 --> 00:00:51.272
Các nhà khoa học vẫn chưa biết vì sao

00:00:51.279 --> 00:00:55.254
giai điệu lại có thể dễ dàng kẹt lại
trong đầu ta đến vây.

00:00:55.254 --> 00:00:59.932
Về mặt tâm lí học, "sâu tai"
là một ví dụ của ngôn ngữ tư duy.

00:00:59.932 --> 00:01:02.150
Ngôn ngữ này có thể 
ở dạng hình ảnh

00:01:02.150 --> 00:01:05.770
như khi bạn nhắm mắt và tưởng tượng ra 
một chiếc xe kéo màu đỏ,

00:01:05.770 --> 00:01:07.940
cũng có thể là âm thanh

00:01:07.940 --> 00:01:10.253
như tiếng trẻ con khóc 
hiện ra trong đầu

00:01:10.253 --> 00:01:12.494
hay tiếng dầu sôi xì xèo trong chảo.

00:01:12.494 --> 00:01:15.907
"Sâu tai" là dạng đặc biệt
của ngôn ngữ tư duy âm thanh

00:01:15.907 --> 00:01:18.287
vì chúng hoàn toàn thụ động.

00:01:18.287 --> 00:01:24.317
Chắc bạn sẽ không tự bịt tai lại rồi 
nghĩ đến bài "Who let the dogs out" đâu.

00:01:24.327 --> 00:01:27.757
"Sâu tai" đột nhập trái phép vào 
"lãnh địa" của âm thanh

00:01:27.757 --> 00:01:30.764
và lảng vảng ở đó
như vị khách không mời.

00:01:30.764 --> 00:01:37.494
Chúng thường khá nhạy cảm với giai điệu
hay nói cách khác là sự hòa âm.

00:01:37.494 --> 00:01:42.504
Điều đáng chú ý là "sâu tai"
thường kẹt lại trong vòng luẩn quẩn,

00:01:42.504 --> 00:01:46.284
lặp đi lặp lại 
hàng phút thậm chí hàng giờ.

00:01:46.284 --> 00:01:51.203
Sự hình thành loại "sâu" này chịu 
ảnh hưởng khá lớn bởi việc lặp đi lặp lại.

00:01:51.203 --> 00:01:56.497
Các bài hát thường bị mắc kẹt 
khi chúng ta nghe đi nghe lại nhiều lần.

00:01:56.497 --> 00:01:59.489
Nếu như sự lặp lại là căn nguyên

00:01:59.489 --> 00:02:03.509
thì có lẽ thủ phạm chính là sự phát triển
không ngừng của công nghệ.

00:02:03.509 --> 00:02:08.751
Trong 100 năm qua, các thiết bị 
công nghệ đã được cải tiến

00:02:08.751 --> 00:02:12.760
cho phép ta nghe
cùng một thứ trong nhiều lần.

00:02:12.760 --> 00:02:16.964
Như đĩa ghi âm, băng cát xét, đĩa CD,
file nhạc chạy tự động.

00:02:16.964 --> 00:02:21.251
Phải chăng những công nghệ này đã tạo nên
một trải nghiệm hoàn toàn mới

00:02:21.251 --> 00:02:25.703
và "sâu tai" cũng chỉ là một
sản phẩm của cuối thế kỉ 20?

00:02:25.703 --> 00:02:28.246
Câu trả lời đến từ
một nơi không ai ngờ:

00:02:28.246 --> 00:02:29.281
Mark Twain.

00:02:29.281 --> 00:02:33.965
Vào năm 1876, chỉ một năm trước khi
máy hát được phát minh,

00:02:33.965 --> 00:02:37.245
ông đã viết một truyện ngắn 
về thị trấn

00:02:37.245 --> 00:02:41.662
bị điều khiển bởi những giai điệu 
từ tiếng chuông nhà thờ.

00:02:41.662 --> 00:02:43.682
Từ tài liệu này và một số khác

00:02:43.704 --> 00:02:46.004
cho thấy "sâu tai"
có vẻ như là

00:02:46.004 --> 00:02:48.764
một hiện tượng tâm lí cơ bản không mới

00:02:48.764 --> 00:02:52.680
nhưng có thể đã bị công nghệ âm thanh
làm cho nghiêm trọng lên.

00:02:52.680 --> 00:02:55.300
Vậy nên biết đâu 
cả những nhân vật lịch sử

00:02:55.300 --> 00:03:00.886
như Shakespear hay Sacajawea cũng đã từng
thơ thẩn với những đoạn nhạc trong đầu.

00:03:00.886 --> 00:03:03.617
Khó mà có thể tưởng tượng được
ngoài âm nhạc

00:03:03.631 --> 00:03:07.501
lại có một sự xâm lấn trí óc 
phổ biến đến vậy.

00:03:07.501 --> 00:03:08.901
Tại sao lại là âm nhạc?

00:03:08.919 --> 00:03:13.249
Mà không phải là màu nước 
hay mùi vị của bánh taquito pho mát?

00:03:13.249 --> 00:03:15.492
Một giả thuyết cho rằng 
đó là do cách mà

00:03:15.492 --> 00:03:18.842
âm nhạc được ghi lại
trong trí nhớ.

00:03:18.867 --> 00:03:21.377
Khi nghe một bài hát quen thuộc,

00:03:21.420 --> 00:03:26.370
chúng ta thường nghe 
nốt này nối tiếp nốt kia.

00:03:26.380 --> 00:03:30.690
Thật khó để nghe 
từng nốt riêng lẻ.

00:03:30.691 --> 00:03:34.696
Nếu muốn nhớ đến nốt "you"
trong "happy birthday"

00:03:34.696 --> 00:03:38.586
bạn phải nhẩm từ 
"happy" cho đến "you".

00:03:38.586 --> 00:03:42.936
Bằng cách này, các giai điệu 
hoạt động như một loại thói quen.

00:03:42.971 --> 00:03:48.001
Như khi ta tự động buộc giày
một mạch đến khi thắt dây vậy.

00:03:48.001 --> 00:03:54.124
Khi giai điệu được gợi ra 
như khi ai đó nói "my umbrella"

00:03:54.124 --> 00:03:58.164
ta sẽ nhẩm theo cho đến khi 
tự nó dừng lại.

00:03:58.164 --> 00:04:00.190
"ella, ella, ella"

00:04:00.190 --> 00:04:02.490
Tuy nhiên đây chỉ là 
suy đoán chung chung.

00:04:02.490 --> 00:04:05.735
Cơ sở lập luận về việc tại sao 
chúng ta lại dễ nhiễm "sâu tai"

00:04:05.752 --> 00:04:07.692
vẫn còn là một bí ẩn.

00:04:07.735 --> 00:04:10.996
Nhưng hiểu về chúng cũng đem lại
những manh mối quan trọng

00:04:10.996 --> 00:04:13.256
về sự vận hành của não người.

00:04:13.265 --> 00:04:17.515
Có lẽ nếu lần tới, bạn bị nhiễm bài
"Shake it off" của Taylor Swift,

00:04:17.521 --> 00:04:21.981
hãy coi đó như điểm bắt đầu 
của chuyến phiêu lưu khoa học,

00:04:21.981 --> 00:04:25.923
giải đáp những bí ẩn thường thức.

00:04:25.923 --> 00:04:30.143
Nếu không thì cứ việc 
"Rũ nó đi" (Shake it off).