WEBVTT

00:00:00.908 --> 00:00:02.825
Myśląc o uprzedzeniach i stronniczości,

00:00:02.825 --> 00:00:05.330
zwykle myślimy o głupich i złych ludziach,

00:00:05.330 --> 00:00:07.177
którzy robią głupie i złe rzeczy.

00:00:07.192 --> 00:00:09.866
Dobrze to podsumowuje

00:00:09.866 --> 00:00:11.658
brytyjski krytyk William Hazlitt,

00:00:11.658 --> 00:00:15.671
który napisał: „Uprzedzenie
jest dzieckiem ignorancji”.

00:00:15.671 --> 00:00:17.761
Chcę dziś was przekonać,

00:00:17.761 --> 00:00:19.330
że to błędna myśl.

00:00:19.330 --> 00:00:20.741
Chcę was przekonać,

00:00:20.741 --> 00:00:22.283
że uprzedzenia i stronniczość

00:00:22.283 --> 00:00:25.575
są naturalne, często racjonalne,

00:00:25.575 --> 00:00:27.491
a czasem nawet moralne.

00:00:27.491 --> 00:00:29.492
Myślę, że kiedy to zrozumiemy,

00:00:29.492 --> 00:00:32.120
będziemy lepiej pojmować uprzedzenia,

00:00:32.120 --> 00:00:33.902
zwłaszcza kiedy przyjmują zły obrót,

00:00:33.902 --> 00:00:35.423
kiedy mają straszne konsekwencje

00:00:35.423 --> 00:00:37.158
i będziemy wiedzieć,

00:00:37.158 --> 00:00:38.908
co robić w takich sytuacjach.

NOTE Paragraph

00:00:38.908 --> 00:00:41.208
Zacznijmy od stereotypów.

00:00:41.208 --> 00:00:44.721
Patrzycie na mnie, znacie moje imię,
znacie pewne fakty o mnie

00:00:44.721 --> 00:00:46.593
i możecie stworzyć opinię na mój temat.

00:00:46.593 --> 00:00:48.741
Możecie próbować odgadnąć moją narodowość,

00:00:48.741 --> 00:00:51.908
przynależność polityczną, 
przekonania religijne.

00:00:51.908 --> 00:00:54.284
Te osądy zwykle są trafne.

00:00:54.284 --> 00:00:56.491
Jesteśmy w tym bardzo dobrzy,

00:00:56.491 --> 00:00:58.491
a to dlatego,

00:00:58.491 --> 00:01:00.658
że zdolność do "szufladkowania" ludzi

00:01:00.658 --> 00:01:03.450
nie jest jakimś kaprysem naszego umysłu,

00:01:03.450 --> 00:01:07.825
a raczej konkretnym przykładem
bardziej ogólnego procesu,

00:01:07.825 --> 00:01:09.680
dzięki któremu zdobywamy doświadczenie

00:01:09.680 --> 00:01:12.400
ze skategoryzowanymi
rzeczami i ludźmi na świecie

00:01:12.416 --> 00:01:15.221
i wykorzystujemy to doświadczenie, 
żeby tworzyć uogólnienia

00:01:15.221 --> 00:01:17.268
na temat nowych przykładów tych kategorii.

00:01:17.268 --> 00:01:19.068
Każdy z nas ma spore doświadczenie

00:01:19.068 --> 00:01:21.700
z krzesłami, jabłkami i psami

00:01:21.700 --> 00:01:24.330
i na tej podstawie może zobaczyć

00:01:24.330 --> 00:01:26.283
nieznane przykłady i ocenić,

00:01:26.283 --> 00:01:27.617
że mógłby usiąść na krześle,

00:01:27.617 --> 00:01:29.616
zjeść jabłko, że pies może zaszczekać.

00:01:29.616 --> 00:01:31.561
Ale możemy się mylić.

00:01:31.561 --> 00:01:33.475
Krzesło może się złamać pod nami,

00:01:33.475 --> 00:01:35.805
jabłko może być zatrute,
a pies może nie szczekać.

00:01:35.805 --> 00:01:38.533
W istocie to mój pies Tessie, 
który nie szczeka.

00:01:38.533 --> 00:01:40.911
Ale przeważnie jesteśmy w tym dobrzy.

00:01:40.911 --> 00:01:42.296
Przeważnie zgadujemy dobrze

00:01:42.296 --> 00:01:44.117
w sferze społecznej i innych,

00:01:44.117 --> 00:01:46.540
a gdybyśmy nie mogli tego robić,

00:01:46.540 --> 00:01:50.325
nie mogli tworzyć przypuszczeń na temat 
nowych przypadków, które nas spotykają,

00:01:50.325 --> 00:01:51.689
nie przetrwalibyśmy.

00:01:51.689 --> 00:01:52.829
Hazlitt potwierdza to

00:01:52.829 --> 00:01:55.298
w dalszej części
swojego wspaniałego eseju.

00:01:55.298 --> 00:01:58.283
Pisze: "Bez pomocy uprzedzeń i zwyczajów

00:01:58.283 --> 00:02:00.804
nie wiedziałbym,
jak przejść przez swój pokój,

00:02:00.804 --> 00:02:03.200
jak się zachować w danej sytuacji

00:02:03.200 --> 00:02:07.760
czy co czuć w danym momencie życia".

00:02:07.760 --> 00:02:09.176
Weźmy pod uwagę stronniczość.

00:02:09.176 --> 00:02:11.955
Dzielimy świat na "my" kontra "oni",

00:02:11.955 --> 00:02:13.741
na "nasz krąg" kontra "ich krąg",

00:02:13.741 --> 00:02:14.950
i czasem robiąc to,

00:02:14.950 --> 00:02:16.283
czujemy, że robimy coś złego

00:02:16.283 --> 00:02:17.950
i wstydzimy się tego.

00:02:17.950 --> 00:02:19.576
Ale czasami jesteśmy z tego dumni.

00:02:19.576 --> 00:02:21.750
Otwarcie się do tego przyznajemy.

00:02:21.750 --> 00:02:25.270
Moim ulubionym przykładem
jest pytanie zadane przez widownię

00:02:25.283 --> 00:02:28.450
podczas debaty republikanów
przed ostatnimi wyborami.

00:02:28.453 --> 00:02:31.098
(Wideo) Anderson Cooper:
Czas na pytania od widowni

00:02:31.098 --> 00:02:33.668
o pomoc zagraniczną, oddajemy pani głos.

NOTE Paragraph

00:02:33.668 --> 00:02:36.973
Kobieta: Amerykanie cierpią

00:02:36.973 --> 00:02:39.471
tutaj, w naszym kraju.

00:02:39.471 --> 00:02:44.165
Dlaczego nadal wysyłamy
pomoc zagraniczną do innych krajów,

00:02:44.165 --> 00:02:47.450
kiedy sami potrzebujemy
każdej dostępnej pomocy?

NOTE Paragraph

00:02:47.450 --> 00:02:49.825
AC: Gubernatorze, co pan na to?

NOTE Paragraph

00:02:49.825 --> 00:02:51.166
(Brawa)

00:02:51.166 --> 00:02:53.676
Rick Perry: Oczywiście, myślę...

NOTE Paragraph

00:02:53.676 --> 00:02:55.271
Paul Bloom: Każda osoba na scenie

00:02:55.271 --> 00:02:57.019
zgadza się z przesłanką jej pytania,

00:02:57.019 --> 00:02:59.370
bo jako Amerykanie
powinniśmy bardziej dbać

00:02:59.370 --> 00:03:00.706
o Amerykanów niż o innych.

00:03:00.706 --> 00:03:03.950
Zwykle poprzez poczucie solidarności,

00:03:03.950 --> 00:03:07.283
lojalności, dumy, patriotyzmu,
ludzie skłaniają się

00:03:07.283 --> 00:03:10.158
w stronę swego kraju lub grupy etnicznej.

00:03:10.158 --> 00:03:13.491
Niezależnie od polityki wielu ludzi
jest dumnych z bycia Amerykanami

00:03:13.491 --> 00:03:15.700
i przedkłada Amerykanów
nad inne narodowości.

00:03:15.700 --> 00:03:18.520
Obywatele innych krajów czują 
to samo wobec swojego narodu,

00:03:18.520 --> 00:03:20.495
dotyczy to też przynależności etnicznej.

NOTE Paragraph

00:03:20.495 --> 00:03:22.491
Niektórzy mogą się z tym nie zgodzić.

00:03:22.491 --> 00:03:24.355
Niektórzy z was mogą być kosmopolitami,

00:03:24.355 --> 00:03:26.593
którzy uważają,
że grupa etniczna czy narodowość

00:03:26.593 --> 00:03:28.533
nie powinny kierować moralnością.

00:03:28.533 --> 00:03:31.413
Ale nawet wy akceptujecie

00:03:31.413 --> 00:03:33.419
pewne przywiązanie do grupy wewnętrznej

00:03:33.419 --> 00:03:35.505
obejmującej przyjaciół i rodzinę,

00:03:35.505 --> 00:03:37.241
do bliskich wam osób.

00:03:37.241 --> 00:03:39.151
Nawet wy dokonujecie rozróżnienia

00:03:39.151 --> 00:03:40.330
między „my” a „oni”.

NOTE Paragraph

00:03:40.330 --> 00:03:43.366
To rozróżnienie jest naturalne

00:03:43.366 --> 00:03:46.158
i często moralne,
ale może przybrać zły obrót.

00:03:46.158 --> 00:03:47.575
Opisano to w badaniu

00:03:47.575 --> 00:03:50.450
psychologa społecznego, Henriego Tajfela.

00:03:50.450 --> 00:03:52.923
Tajfel urodził się w Polsce w 1919 roku.

00:03:52.923 --> 00:03:55.594
Wyjechał na studia do Francji,

00:03:55.594 --> 00:03:57.953
bo jako Żyd nie mógł studiować w Polsce.

00:03:57.968 --> 00:04:00.533
Później wstąpił do francuskiego wojska

00:04:00.533 --> 00:04:01.843
podczas II wojny światowej.

00:04:01.843 --> 00:04:03.866
Został schwytany i uwięziony

00:04:03.866 --> 00:04:05.200
w obozie jenieckim.

00:04:05.200 --> 00:04:07.367
Był to dla niego przeraźliwy czas,

00:04:07.367 --> 00:04:08.990
bo gdyby odkryto, że jest Żydem,

00:04:08.990 --> 00:04:11.243
zostałby przeniesiony
do obozu koncentracyjnego,

00:04:11.243 --> 00:04:13.200
którego prawdopodobnie nie przeżyłby.

00:04:13.200 --> 00:04:15.962
Po zakończeniu wojny, 
kiedy został uwolniony,

00:04:15.962 --> 00:04:18.325
większość jego przyjaciół
i rodziny nie żyła.

00:04:18.325 --> 00:04:19.868
Zajmował się różnymi rzeczami.

00:04:19.868 --> 00:04:21.491
Pomagał sierotom wojennym,

00:04:21.491 --> 00:04:23.408
jednak przede wszystkim interesowała go

00:04:23.408 --> 00:04:24.700
nauka o uprzedzeniach,

00:04:24.700 --> 00:04:26.371
więc gdy pojawiło się

00:04:26.371 --> 00:04:29.011
prestiżowe brytyjskie stypendium
na badania stereotypów,

00:04:29.011 --> 00:04:30.991
złożył wniosek, dostał stypendium

00:04:30.991 --> 00:04:32.700
i rozpoczął wspaniałą karierę.

00:04:32.700 --> 00:04:35.330
Jej punktem wyjściowym było spostrzeżenie,

00:04:35.330 --> 00:04:39.636
że większość ludzi
niewłaściwie myślała o Holokauście.

00:04:39.658 --> 00:04:41.950
Wielu ludzi, większość w tamtych czasach,

00:04:41.950 --> 00:04:44.283
postrzegało Holokaust jako rodzaj

00:04:44.283 --> 00:04:46.854
tragicznego błędu ze strony Niemców,

00:04:46.854 --> 00:04:50.825
skazę genetyczną, osobowość autorytarną.

00:04:50.825 --> 00:04:53.750
Tajfel to odrzucił.

00:04:53.750 --> 00:04:55.860
Powiedział, że to,
co widzimy w Holokauście,

00:04:55.860 --> 00:04:57.658
jest tylko wyolbrzymieniem

00:04:57.658 --> 00:04:59.492
normalnych procesów psychologicznych,

00:04:59.492 --> 00:05:01.658
które zachodzą w każdym z nas.

00:05:01.658 --> 00:05:03.991
Żeby to zbadać, przeprowadził serię badań

00:05:03.991 --> 00:05:05.950
na brytyjskich nastolatkach.

00:05:05.950 --> 00:05:07.491
W jednym z badań

00:05:07.491 --> 00:05:09.658
zadawał im różne pytania,

00:05:09.658 --> 00:05:11.870
a potem, na podstawie odpowiedzi, mówił:

00:05:11.870 --> 00:05:14.706
"Przejrzałem wasze odpowiedzi
i na ich podstawie ustaliłem

00:05:14.706 --> 00:05:15.980
że jesteście albo...",

00:05:15.980 --> 00:05:17.366
powiedział połowie z nich,

00:05:17.366 --> 00:05:19.991
"albo miłośnikami Kandinskiego, 
uwielbiacie jego prace,

00:05:19.991 --> 00:05:22.908
lub miłośnikami Klee,
uwielbiacie jego prace".

00:05:22.908 --> 00:05:24.818
Było to zupełnie zmyślone.

00:05:24.818 --> 00:05:27.491
Odpowiedzi nie miały nic wspólnego
z Kandinskim lub Klee.

00:05:27.491 --> 00:05:29.948
Prawdopodobnie nie słyszeli
nawet o tych artystach.

00:05:29.948 --> 00:05:32.450
Po prostu podzielił ich
losowo na dwie grupy.

00:05:32.450 --> 00:05:35.741
Odkrył jednak, że te kategorie
miały znaczenie,

00:05:35.741 --> 00:05:38.575
więc kiedy później dał badanym pieniądze,

00:05:38.575 --> 00:05:39.658
woleli je przekazać

00:05:39.658 --> 00:05:41.658
członkom swojej grupy

00:05:41.658 --> 00:05:43.366
niż członkom drugiej grupy.

00:05:43.366 --> 00:05:46.450
Co gorsza byli najbardziej zainteresowani

00:05:46.450 --> 00:05:47.658
wyznaczeniem różnicy

00:05:47.658 --> 00:05:50.241
między swoją grupą a innymi grupami,

00:05:50.241 --> 00:05:52.908
więc rezygnowali z pieniędzy
na rzecz swojej grupy,

00:05:52.908 --> 00:05:56.750
jeśli tym sposobem druga grupa
miałaby jeszcze mniej.

NOTE Paragraph

00:05:56.750 --> 00:06:00.393
Ta stronniczość zdaje się
pojawiać bardzo wcześnie.

00:06:00.393 --> 00:06:03.336
Moja żona i współpracowniczka
z Uniwersytetu Yale, Karen Wynn,

00:06:03.336 --> 00:06:05.166
przeprowadziła szereg badań z dziećmi,

00:06:05.166 --> 00:06:07.366
przedstawiając im maskotki

00:06:07.366 --> 00:06:09.366
z określonymi preferencjami żywieniowymi.

00:06:09.366 --> 00:06:11.325
Jedna lubi zieloną fasolkę,

00:06:11.325 --> 00:06:13.408
inna lubi krakersy.

00:06:13.408 --> 00:06:15.866
Sprawdzane są
preferencje żywieniowe dzieci,

00:06:15.866 --> 00:06:18.575
które zwykle wolą krakersy.

00:06:18.575 --> 00:06:23.330
Pytanie: czy ma to wpływ na sposób,
w jaki dzieci traktują maskotki?

00:06:23.330 --> 00:06:25.150
Ma ogromne znaczenie.

00:06:25.150 --> 00:06:26.491
Dzieci zwykle wolą maskotkę,

00:06:26.491 --> 00:06:29.273
która ma takie same
preferencje żywieniowe jak one,

00:06:29.273 --> 00:06:32.200
co gorsza, wolą maskotki,

00:06:32.200 --> 00:06:35.116
które wymierzają kary
maskotkom z innym gustem.

00:06:35.116 --> 00:06:37.408
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:06:37.408 --> 00:06:41.450
Wszędzie widzimy ten rodzaj psychologii
grupy wewnętrznej i zewnętrznej.

00:06:41.450 --> 00:06:42.783
W starciach politycznych

00:06:42.783 --> 00:06:44.866
między grupami o różnych ideologiach,

00:06:44.866 --> 00:06:48.700
w skrajnych przypadkach wojny,

00:06:48.700 --> 00:06:51.658
gdzie grupa zewnętrzna
nie tylko dostaje mniej,

00:06:51.658 --> 00:06:53.158
wręcz się ją odczłowiecza,

00:06:53.158 --> 00:06:56.346
jak przy nazistowskim postrzeganiu Żydów

00:06:56.346 --> 00:06:58.116
jako robactwa lub wszy,

00:06:58.116 --> 00:07:01.658
lub amerykańskim postrzeganiu
Japończyków jako szczurów.

NOTE Paragraph

00:07:01.658 --> 00:07:04.450
Stereotypy też mogą przybrać zły obrót.

00:07:04.450 --> 00:07:06.576
Często są racjonalne i przydatne,

00:07:06.576 --> 00:07:08.533
ale czasami są irracjonalne,

00:07:08.533 --> 00:07:09.491
dają złe odpowiedzi,

00:07:09.491 --> 00:07:10.658
a innym razem

00:07:10.658 --> 00:07:13.855
prowadzą do niemoralnych konsekwencji.

00:07:13.855 --> 00:07:16.553
Przypadkiem najszerzej badanym

00:07:16.553 --> 00:07:17.743
jest przypadek rasy.

00:07:17.759 --> 00:07:19.399
Przeprowadzono fascynujące badanie

00:07:19.399 --> 00:07:20.700
przed wyborami w 2008 roku,

00:07:20.700 --> 00:07:24.159
w którym psycholodzy społeczni badali,

00:07:24.159 --> 00:07:26.950
w jakim stopniu kandydaci
kojarzą się z Ameryką,

00:07:26.950 --> 00:07:30.353
ściślej z amerykańską flagą.

00:07:30.353 --> 00:07:32.241
W jednym z badań porównywali

00:07:32.241 --> 00:07:34.366
Obamę i McCaina i odkryli, że McCaina

00:07:34.366 --> 00:07:37.575
postrzega się jako bardziej
amerykańskiego niż Obamę.

00:07:37.575 --> 00:07:39.950
Słysząc to, ludzie nie są zbyt zaskoczeni.

00:07:39.950 --> 00:07:41.908
McCain jest znanym bohaterem wojennym

00:07:41.908 --> 00:07:43.700
i wielu przyznałoby otwarcie,

00:07:43.700 --> 00:07:46.950
że jego historia jest bardziej
amerykańska niż Obamy.

00:07:46.950 --> 00:07:48.825
Ale porównano też Obamę

00:07:48.825 --> 00:07:51.451
z brytyjskim premierem Tonym Blairem

00:07:51.451 --> 00:07:53.528
i okazało się, że Blair
też jest postrzegany

00:07:53.528 --> 00:07:56.121
jako bardziej amerykański,

00:07:56.121 --> 00:07:57.668
mimo że badani dobrze wiedzieli,

00:07:57.668 --> 00:07:59.616
że nie jest Amerykaninem.

00:07:59.616 --> 00:08:01.908
Ale reagowali oczywiście

00:08:01.908 --> 00:08:04.366
na kolor skóry.

NOTE Paragraph

00:08:04.366 --> 00:08:07.283
Te stereotypy i uprzedzenia

00:08:07.283 --> 00:08:08.950
mają realne konsekwencje,

00:08:08.950 --> 00:08:10.726
zarówno subtelne, jak i bardzo ważne.

00:08:10.726 --> 00:08:14.707
W niedawno przeprowadzonym badaniu
naukowcy wystawili na sprzedaż

00:08:14.707 --> 00:08:17.116
na eBay'u karty baseballowe.

00:08:17.116 --> 00:08:20.116
Niektóre z nich trzymała biała dłoń,

00:08:20.116 --> 00:08:21.616
inne trzymała czarna dłoń.

00:08:21.616 --> 00:08:22.950
Były to te same karty.

00:08:22.950 --> 00:08:24.616
Te trzymane w czarnej dłoni

00:08:24.616 --> 00:08:27.325
otrzymały znacząco niższe oferty cenowe

00:08:27.325 --> 00:08:28.950
niż te trzymane w białej dłoni.

00:08:28.950 --> 00:08:31.453
Na Uniwersytecie Stanforda

00:08:31.453 --> 00:08:34.658
psycholodzy badali przypadki osób

00:08:34.658 --> 00:08:38.450
skazanych za morderstwo białych osób.

00:08:38.450 --> 00:08:41.575
Przy tych samych okolicznościach

00:08:41.575 --> 00:08:44.241
kara śmierci jest bardziej prawdopodobna,

00:08:44.241 --> 00:08:46.200
jeśli wyglądasz jak człowiek po prawej

00:08:46.200 --> 00:08:47.741
niż po lewej.

00:08:47.741 --> 00:08:50.191
Przede wszystkim dlatego,

00:08:50.191 --> 00:08:52.825
że mężczyzna po prawej jest
archetypowo bardziej czarny,

00:08:52.825 --> 00:08:54.616
bardziej afroamerykański,

00:08:54.616 --> 00:08:57.116
i to najwyraźniej wpływa na decyzje ludzi

00:08:57.116 --> 00:08:58.700
odnośnie tego, co z nim zrobić.

NOTE Paragraph

00:08:58.700 --> 00:09:00.284
Kiedy o tym wiemy,

00:09:00.284 --> 00:09:01.950
jak możemy z tym walczyć?

00:09:01.950 --> 00:09:03.575
Są różne sposoby.

00:09:03.575 --> 00:09:07.911
Jednym jest przemawianie
do ludzkich emocji,

00:09:07.911 --> 00:09:09.792
do ludzkiej empatii,

00:09:09.808 --> 00:09:12.149
co często robimy poprzez opowiadania.

00:09:12.149 --> 00:09:14.250
Jeśli jesteś liberalnym rodzicem

00:09:14.250 --> 00:09:15.881
i chcesz przekonać swoje dzieci

00:09:15.881 --> 00:09:17.771
do zalet nietradycyjnych rodzin,

00:09:17.771 --> 00:09:20.501
możesz im dać taką książkę. 
["Heather ma dwie mamusie"].

00:09:20.501 --> 00:09:22.793
Jeśli jesteś konserwatywny
i masz inne podejście,

00:09:22.793 --> 00:09:24.323
możesz im dać taką książkę.

00:09:24.323 --> 00:09:27.210
(Śmiech) ["Pomocy! Mamo!
Pod moim łóżkiem są liberałowie!"].

00:09:27.210 --> 00:09:29.396
Opowieści mogą zmieniać

00:09:29.396 --> 00:09:31.577
anonimowych obcych
w ludzi, którzy się liczą.

00:09:31.577 --> 00:09:34.283
To, że troszczymy się o ludzi,

00:09:34.283 --> 00:09:36.557
kiedy widzimy w nich jednostki,

00:09:36.557 --> 00:09:38.491
ma odzwierciedlenie w historii.

00:09:38.491 --> 00:09:40.211
Stalin powiedział podobno:

00:09:40.211 --> 00:09:41.843
"Jedna śmierć to tragedia,

00:09:41.843 --> 00:09:43.783
milion – to statystyka".

00:09:43.783 --> 00:09:45.450
Matka Teresa powiedziała:

00:09:45.450 --> 00:09:47.460
"Patrząc w tłum, niczego nie zrobię.

00:09:47.460 --> 00:09:49.368
Patrząc na jednostkę, zareaguję”.

00:09:49.378 --> 00:09:50.950
Psycholodzy badali to zjawisko.

00:09:50.950 --> 00:09:52.908
W pewnym badaniu

00:09:52.908 --> 00:09:55.154
uczestnicy dostali listę faktów o kryzysie

00:09:55.154 --> 00:09:58.950
i zbadano, ile wpłaciliby na zbiórkę,

00:09:58.950 --> 00:10:00.991
żeby rozwiązać ten kryzys.

00:10:00.991 --> 00:10:03.690
Drugiej grupie nie podano żadnych faktów,

00:10:03.690 --> 00:10:05.546
ale przedstawiono im jedną osobę,

00:10:05.546 --> 00:10:07.450
podano imię i pokazano twarz.

00:10:07.450 --> 00:10:10.344
Ci ludzie byli o wiele hojniejsi.

00:10:10.344 --> 00:10:12.450
To nic nowego

00:10:12.450 --> 00:10:15.519
dla osób zaangażowanych
w działalność charytatywną.

00:10:15.519 --> 00:10:17.119
Zwykle nie zasypuje się ludzi

00:10:17.119 --> 00:10:18.825
faktami i statystykami.

00:10:18.825 --> 00:10:20.242
Pokazuje się raczej twarze,

00:10:20.242 --> 00:10:21.741
pokazuje się ludzi.

00:10:21.741 --> 00:10:24.450
Możliwe, że wyrażając
współczucie wobec jednostki,

00:10:24.450 --> 00:10:28.026
może ono być przeniesione na grupę,

00:10:28.026 --> 00:10:29.801
do której ta jednostka należy.

NOTE Paragraph

00:10:29.801 --> 00:10:32.257
To Harriet Beecher Stowe.

00:10:32.257 --> 00:10:33.981
Historia, może zmyślona, mówi o tym,

00:10:33.981 --> 00:10:36.258
że prezydent Lincoln zaprosił ją

00:10:36.258 --> 00:10:38.686
do Białego Domu w trakcie wojny secesyjnej

00:10:38.686 --> 00:10:40.241
i powiedział do niej:

00:10:40.241 --> 00:10:43.578
"Więc ty jesteś tą małą kobietą,
która wywołała tę wielką wojnę”.

00:10:43.578 --> 00:10:44.946
Mówił o "Chacie wuja Toma”.

00:10:44.946 --> 00:10:47.431
"Chata wuja Toma" nie jest 
wielkim dziełem filozofii

00:10:47.431 --> 00:10:50.658
czy teologii, może nawet nie literatury,

00:10:50.658 --> 00:10:52.200
ale skłania ludzi do tego,

00:10:52.200 --> 00:10:55.408
żeby postawili się w sytuacji osób,

00:10:55.408 --> 00:10:57.826
w której inaczej by się nie znaleźli,

00:10:57.826 --> 00:10:59.989
żeby postawili się w sytuacji niewolników.

00:10:59.989 --> 00:11:02.741
To równie dobrze mogło być katalizatorem

00:11:02.741 --> 00:11:04.720
wielkiej przemiany społecznej.

NOTE Paragraph

00:11:04.720 --> 00:11:06.063
Obserwując Amerykę

00:11:06.078 --> 00:11:08.450
w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci,

00:11:08.450 --> 00:11:12.658
można śmiało przypuszczać,
że takie programy jak "The Cosby Show"

00:11:12.658 --> 00:11:15.450
radykalnie zmieniły podejście
Amerykanów do Afroamerykanów,

00:11:15.450 --> 00:11:18.260
a programy takie jak
"Will i Grace” i "Współczesna rodzina”

00:11:18.260 --> 00:11:19.613
zmieniły stosunek Amerykanów

00:11:19.613 --> 00:11:21.158
do homoseksualistów.

00:11:21.158 --> 00:11:22.915
Chyba nie przesadzam, twierdząc,

00:11:22.915 --> 00:11:25.908
że głównym katalizatorem
moralnej zmiany w Ameryce

00:11:25.908 --> 00:11:28.991
jest serial komediowy.

NOTE Paragraph

00:11:28.991 --> 00:11:31.340
Ale nie chodzi tylko o emocje.

00:11:31.340 --> 00:11:32.465
Chcę zakończyć apelem

00:11:32.465 --> 00:11:33.616
do siły rozumu.

00:11:33.616 --> 00:11:36.026
W znakomitej książce:

00:11:36.026 --> 00:11:37.611
”Zmierzch przemocy”

00:11:37.611 --> 00:11:38.953
Steven Pinker pisze,

00:11:38.953 --> 00:11:41.367
że Stary Testament każe kochać bliźniego,

00:11:41.367 --> 00:11:44.750
a Nowy Testament mówi,
żeby miłować nieprzyjaciół,

00:11:44.750 --> 00:11:46.756
ale tak naprawdę
nie kocham żadnego z nich,

00:11:46.756 --> 00:11:48.408
ale nie chcę ich zabić.

00:11:48.408 --> 00:11:50.284
Wiem, że mam wobec nich zobowiązania,

00:11:50.284 --> 00:11:53.325
ale moje moralne uczucia wobec nich, 
moje moralne przekonania

00:11:53.325 --> 00:11:56.330
odnośnie tego, jak powinienem się
wobec nich zachowywać,

00:11:56.330 --> 00:11:57.741
nie opierają się na miłości.

00:11:57.741 --> 00:12:00.330
Opierają się na rozumieniu praw człowieka,

00:12:00.330 --> 00:12:03.095
na wierze, że ich życie jest
tak samo wartościowe dla nich,

00:12:03.095 --> 00:12:04.878
jak moje życie dla mnie.

00:12:04.878 --> 00:12:06.851
Pinker popiera swoją tezę opowieścią

00:12:06.851 --> 00:12:08.576
wielkiego filozofa, Adama Smitha,

00:12:08.576 --> 00:12:10.051
którą też chcę wam przekazać,

00:12:10.051 --> 00:12:11.071
trochę dopasowując ją

00:12:11.071 --> 00:12:12.366
do współczesności.

NOTE Paragraph

00:12:12.366 --> 00:12:14.919
Adam Smith najpierw prosi,
żebyście wyobrazili sobie

00:12:14.919 --> 00:12:16.604
śmierć tysięcy ludzi w kraju,

00:12:16.604 --> 00:12:20.461
który nie jest ci znany.

00:12:20.461 --> 00:12:24.648
Mogą to być Chiny, Indie
lub kraj w Afryce.

00:12:24.648 --> 00:12:27.215
Smith pyta, jakbyś zareagował?

00:12:27.215 --> 00:12:29.058
Powiedzielibyście: "Wielka szkoda!",

00:12:29.058 --> 00:12:31.205
a wasze życie toczyłoby się dalej.

00:12:31.205 --> 00:12:33.445
Otworzylibyście stronę "New York Timesa"

00:12:33.445 --> 00:12:36.238
i przeczytali o tym,
a to się przecież zdarza na co dzień,

00:12:36.238 --> 00:12:37.851
i żylibyście dalej swoim życiem.

00:12:37.851 --> 00:12:39.991
Potem Smith każe sobie wyobrazić,

00:12:39.991 --> 00:12:41.408
że dowiadujesz się, że jutro

00:12:41.408 --> 00:12:44.296
mają ci odciąć mały palec.

00:12:44.296 --> 00:12:46.151
Smith uważa, że to miałoby znaczenie.

00:12:46.151 --> 00:12:47.471
Nie mógłbyś spać w nocy,

00:12:47.471 --> 00:12:48.655
ciągle byś o tym myślał.

00:12:48.655 --> 00:12:51.110
Tu trzeba zadać pytanie:

00:12:51.110 --> 00:12:53.617
Czy poświęciłbyś tysiące istnień,

00:12:53.617 --> 00:12:55.283
żeby uratować swój mały palec?

00:12:55.283 --> 00:12:57.850
Odpowiedzcie sobie w myśli na to pytanie.

00:12:57.850 --> 00:13:00.491
Smith twierdzi, że absolutnie nie,

00:13:00.491 --> 00:13:01.908
co za niedorzeczna myśl.

00:13:01.908 --> 00:13:03.366
Rodzi to pytanie,

00:13:03.366 --> 00:13:05.340
jak to ujmuje Smith:

00:13:05.340 --> 00:13:08.020
"Skoro nasze bierne uczucia
są prawie zawsze

00:13:08.020 --> 00:13:09.232
wstrętne i samolubne,

00:13:09.232 --> 00:13:11.552
jak to możliwe,
że nasze aktywne zasady są często

00:13:11.552 --> 00:13:13.061
tak hojne i szlachetne?”.

00:13:13.061 --> 00:13:15.283
Odpowiedź jest następująca:

00:13:15.293 --> 00:13:16.783
"To rozum, prawo i sumienie

00:13:16.783 --> 00:13:18.325
przemawiają do nas,

00:13:18.325 --> 00:13:21.750
mówią nam, choć czujemy się wyjątkowi,

00:13:21.750 --> 00:13:23.700
że jesteśmy tylko jednymi z wielu,

00:13:23.700 --> 00:13:26.340
i pod żadnym względem
nie jesteśmy lepsi niż inni".

NOTE Paragraph

00:13:26.340 --> 00:13:28.218
Ta ostatnia część jest często opisywana

00:13:28.218 --> 00:13:31.176
jako zasada bezstronności.

00:13:31.176 --> 00:13:33.566
Ta zasada pojawia się

00:13:33.566 --> 00:13:36.048
we wszystkich religiach świata,

00:13:36.048 --> 00:13:38.331
we wszystkich odmianach złotej zasady

00:13:38.331 --> 00:13:40.516
i we wszystkich
teoriach etycznych na świecie,

00:13:40.516 --> 00:13:42.910
które różnią się od siebie
pod wieloma względami,

00:13:42.910 --> 00:13:46.045
ale opierają się na założeniu,
że powinniśmy osądzać moralne czyny

00:13:46.045 --> 00:13:48.265
z bezstronnego punktu widzenia.

NOTE Paragraph

00:13:48.265 --> 00:13:50.655
Według mnie ten pogląd
został najlepiej wyrażony

00:13:50.655 --> 00:13:52.988
nie przez teologa czy filozofa,

00:13:52.988 --> 00:13:54.680
ale przez Humphreya Bogarta

00:13:54.680 --> 00:13:55.840
pod koniec "Casablanki”.

00:13:55.840 --> 00:13:57.548
Uwaga, spoiler!

00:13:57.548 --> 00:14:00.659
Mówi swojej kochance, że muszą się rozstać

00:14:00.659 --> 00:14:02.330
dla dobra ogółu

00:14:02.330 --> 00:14:04.250
i mówi do niej, nie będę udawał akcentu,

00:14:04.250 --> 00:14:06.230
ale mówi: "Niewiele trzeba, aby dostrzec,

00:14:06.230 --> 00:14:07.753
że problemy trzech małych ludzi

00:14:07.753 --> 00:14:10.424
są zupełnie nieważne
w tym szalonym świecie”.

NOTE Paragraph

00:14:10.424 --> 00:14:13.659
Rozum pozwala nam kontrolować popędy.

00:14:13.659 --> 00:14:14.908
Może motywować nas

00:14:14.908 --> 00:14:16.491
do wyrażania empatii,

00:14:16.491 --> 00:14:18.881
do napisania książki jak "Chata wuja Toma”

00:14:18.881 --> 00:14:20.632
lub do przeczytania takiej książki.

00:14:20.632 --> 00:14:23.271
Rozum może motywować nas do tworzenia

00:14:23.271 --> 00:14:25.035
zwyczajów, zakazów, praw,

00:14:25.035 --> 00:14:26.633
które powstrzymają nas

00:14:26.633 --> 00:14:28.428
przed działaniem pod wpływem impulsu,

00:14:28.428 --> 00:14:30.236
kiedy czujemy, że jako istoty rozumne,

00:14:30.236 --> 00:14:32.071
powinniśmy być ograniczeni prawem.

00:14:32.071 --> 00:14:33.450
Do tego służy konstytucja.

00:14:33.450 --> 00:14:35.975
Konstytucja to coś,
co powstało w przeszłości

00:14:35.975 --> 00:14:37.895
i obowiązuje w teraźniejszości.

00:14:37.895 --> 00:14:38.840
Według niej

00:14:38.840 --> 00:14:41.292
nieważne, jak bardzo pragniemy
ponownie wybrać

00:14:41.292 --> 00:14:43.423
popularnego prezydenta
na trzecią kadencję,

00:14:43.423 --> 00:14:46.149
nieważne, jak mocno
biali Amerykanie mogą wierzyć,

00:14:46.149 --> 00:14:49.866
że niewolnictwo powinno być
przywrócone, nie możemy tego zrobić.

00:14:49.866 --> 00:14:51.116
Jesteśmy ograniczeni.

NOTE Paragraph

00:14:51.116 --> 00:14:53.454
Ograniczamy się też na inne sposoby.

NOTE Paragraph

00:14:53.454 --> 00:14:58.521
Wiemy, że przy wyborze kogoś do pracy,

00:14:58.521 --> 00:15:00.031
do otrzymania nagrody,

00:15:00.031 --> 00:15:02.851
dyskryminujemy ludzi ze względu na rasę,

00:15:02.851 --> 00:15:04.492
płeć,

00:15:04.492 --> 00:15:06.519
atrakcyjność

00:15:06.519 --> 00:15:09.741
i czasami możemy powiedzieć:
„To dobrze, tak powinno być”,

00:15:09.741 --> 00:15:11.783
ale innym razem mówimy: „To jest złe”.

00:15:11.783 --> 00:15:13.533
Zatem, żeby to zwalczyć,

00:15:13.533 --> 00:15:15.783
nie tylko staramy się bardziej,

00:15:15.783 --> 00:15:18.200
ale też tworzymy sytuacje,

00:15:18.200 --> 00:15:22.325
w których inne źródła informacji
nie mogą wpłynąć na naszą decyzję,

00:15:22.325 --> 00:15:23.633
dlatego wiele orkiestr

00:15:23.633 --> 00:15:25.593
przesłuchuje muzyków za zasłoną,

00:15:25.593 --> 00:15:27.866
żeby zdobyć wyłącznie istotne informacje,

00:15:27.866 --> 00:15:30.158
te, które mają znaczenie.

00:15:30.158 --> 00:15:32.949
Myślę, że uprzedzenia i stronniczość

00:15:32.949 --> 00:15:35.575
ilustrują pierwotną dwoistość
ludzkiej natury.

00:15:35.575 --> 00:15:39.158
Mamy przeczucia, instynkty, emocje,

00:15:39.158 --> 00:15:41.934
które wpływają na nasze oceny i działania

00:15:41.934 --> 00:15:43.450
w dobry i zły sposób,

00:15:43.450 --> 00:15:47.616
ale jesteśmy też zdolni
do racjonalnych przemyśleń

00:15:47.616 --> 00:15:49.330
i inteligentnego planowania,

00:15:49.330 --> 00:15:51.992
Tych zdolności możemy użyć
w niektórych sytuacjach,

00:15:51.992 --> 00:15:54.142
żeby czasem wzmocnić emocje,

00:15:54.142 --> 00:15:56.950
a czasem je stłumić.

00:15:56.950 --> 00:15:58.136
W ten właśnie sposób

00:15:58.136 --> 00:16:00.950
rozum pomaga nam tworzyć lepszy świat.

NOTE Paragraph

00:16:00.950 --> 00:16:02.985
Dziękuję.

00:16:02.985 --> 00:16:07.405
(Brawa)