1
00:00:00,926 --> 00:00:03,571
Hayatta tarafsız olmak


2
00:00:03,571 --> 00:00:05,593
pek çok açıdan iyi olurdu.

3
00:00:05,593 --> 00:00:08,971
Ama sorun, her türlü duruma
bakmak için kullandığımız

4
00:00:08,971 --> 00:00:13,650
renklendirilmiş gözlüklerimiz.

5
00:00:13,650 --> 00:00:17,366
Mesela, bira gibi basit 
bir şey düşünün.

6
00:00:17,366 --> 00:00:20,348
Eğer sizden tatmanızı ve 
yoğunlukları, acılıkları

7
00:00:20,348 --> 00:00:23,356
için derecelendirme yapmanızı istesem

8
00:00:23,356 --> 00:00:27,053
farklı biralar farklı yerlerde yer alırdı.

9
00:00:27,053 --> 00:00:29,810
Peki ya bu konuda tarafsız
olmaya çalışırsak?

10
00:00:29,810 --> 00:00:31,970
Konu bira olunca bu çok kolay olurdu.

11
00:00:31,970 --> 00:00:34,122
Kapalı gözle tadım yapsak ne olur?

12
00:00:34,122 --> 00:00:38,236
Eğer aynı şeyi yaparsak, 
aynı biralarla şimdi de


13
00:00:38,236 --> 00:00:40,817
kapalı gözle tadım yaparsanız 
durum biraz farklı gözükürdü.

14
00:00:40,817 --> 00:00:43,039
Biraların çoğu tek bir yere toplanırdı.

15
00:00:43,039 --> 00:00:45,484
Aslında ayrımını yapamazdınız.

16
00:00:45,484 --> 00:00:48,573
Tek istisna tabii ki Guinness olurdu.

17
00:00:48,573 --> 00:00:50,801
(Kahkaha)

18
00:00:50,801 --> 00:00:53,587
Fizyolojiyi de benzer şekilde 
düşünebiliriz.

19
00:00:53,587 --> 00:00:56,629
İnsanlar fizyolojilerinden bir şey
beklediğinde ne olur?

20
00:00:56,629 --> 00:00:59,137
Mesela, insanlara ağrı kesici ilaç sattık.

21
00:00:59,137 --> 00:01:01,876
Bazı insanlara ilacın pahalı
olduğunu söyledik.

22
00:01:01,876 --> 00:01:04,057
Bazı insanlara da ucuz
olduğunu söyledik.

23
00:01:04,057 --> 00:01:06,729
Pahalı olan ağrı kesici ilaç 
daha etkili oldu.

24
00:01:06,729 --> 00:01:09,283
İnsanların ağrılarını daha fazla azalttı.

25
00:01:09,283 --> 00:01:12,787
Çünkü beklentiler 
fizyolojimizi değiştirir.

26
00:01:12,787 --> 00:01:15,419
Ve tabii hepimiz konu spor 
olunca biliriz ki,

27
00:01:15,419 --> 00:01:17,627
eğer belli bir takımın taraftarıysanız,

28
00:01:17,627 --> 00:01:22,346
oyunun gidişatını takımınız açısından 
izlemeye engel olamazsınız.

29
00:01:22,541 --> 00:01:26,717
Bu durumların hepsinde

30
00:01:26,717 --> 00:01:30,157
önyargılı kanaatlerimiz ve beklentilerimiz
dünyamızı renklendiriyor.

31
00:01:30,157 --> 00:01:33,559
Peki daha önemli sorularda
ne oluyordu?

32
00:01:33,559 --> 00:01:37,111
Sosyal adaletle ilgili sorularda
ne oluyordu?

33
00:01:37,111 --> 00:01:40,516
Dolayısıyla kapalı göz testini


34
00:01:40,516 --> 00:01:43,581
eşitsizlik ile ilgili düşüncelerimize
uyarlamak istedik.

35
00:01:43,581 --> 00:01:45,880
Önce eşitsizliği ele aldık,

36
00:01:45,880 --> 00:01:47,830
ABD ve diğer ülkeleri kapsayan

37
00:01:47,830 --> 00:01:50,384
geniş ölçekli bazı anketler yaptık.

38
00:01:50,384 --> 00:01:52,335
İki soru sorduk:

39
00:01:52,335 --> 00:01:55,701
"İnsanlar hangi seviyede eşitsizliğimiz
olduğunu biliyor muydu?"

40
00:01:55,701 --> 00:01:59,812
ve "Ne seviyede bir eşitsizlik
istiyoruz?"

41
00:01:59,812 --> 00:02:02,226
İlk soruyu düşünelim.

42
00:02:02,226 --> 00:02:04,339
ABD'deki tüm insanları ele aldığımı,

43
00:02:04,339 --> 00:02:09,204
sağa en fakirler sola da en zenginler
gelecek şekilde yerleştirdiğimi

44
00:02:09,204 --> 00:02:12,318
ve sonra da bunları 
beş sıraya ayırdığımı hayal edin.

45
00:02:12,318 --> 00:02:14,616
En fakir %20, sonraki %20,

46
00:02:14,616 --> 00:02:17,472
sonraki, sonraki ve en zengin %20.

47
00:02:17,472 --> 00:02:21,208
Sonra size bu sıralardan her birinde
ne kadar varlık yoğunluğu

48
00:02:21,208 --> 00:02:23,417
olduğunu düşündüğünüzü sordum.

49
00:02:23,417 --> 00:02:25,878
Daha basit olması için şöyle
sorduğumu hayal edin:

50
00:02:25,878 --> 00:02:28,128
"Alt iki sırada bulunan % 40'da

51
00:02:28,128 --> 00:02:30,378
ne kadar varlık olduğunu
düşünüyorsunuz?"

52
00:02:30,378 --> 00:02:32,519
En alt %40'da.

53
00:02:32,519 --> 00:02:35,351
Bir saniye düşünün ve 
bir sayı belirleyin.

54
00:02:35,351 --> 00:02:37,255
Genellikle düşünmüyoruz.

55
00:02:37,255 --> 00:02:39,740
Bir saniye için düşünün,
aklınızda gerçek bir sayı belirsin.

56
00:02:39,740 --> 00:02:41,365
Belirlediniz mi?

57
00:02:41,365 --> 00:02:44,430
Tamam. İşte birçok Amerikalının
bize söyledikleri.

58
00:02:44,430 --> 00:02:47,167
Dipteki % 20'nin, varlığın % 2,9'una

59
00:02:47,167 --> 00:02:48,679
sahip olduğunu düşünüyorlar.

60
00:02:48,679 --> 00:02:50,862
Sonraki grubun % 6,4'ü var.

61
00:02:50,862 --> 00:02:53,369
Yani ikisinin toplamı 9'un biraz üstünde.

62
00:02:53,369 --> 00:02:56,782
Sonraki grup için %12 diyorlar,

63
00:02:56,782 --> 00:02:58,431
%20

64
00:02:58,431 --> 00:03:03,075
ve en zengin %20'nin varlığın %58'ine
sahip olduğunu düşünüyorlar.

65
00:03:03,075 --> 00:03:06,210
Bunun düşüncelerinizle ne kadar
örtüştüğünü görüyorsunuz.

66
00:03:06,210 --> 00:03:07,951
Peki gerçek nedir?

67
00:03:07,951 --> 00:03:09,762
Gerçek biraz farklı.

68
00:03:09,762 --> 00:03:13,575
En alt %20, varlığın %0,1'ine sahip.

69
00:03:13,575 --> 00:03:16,826
Sonraki %20, varlığın %0,2'sine sahip.

70
00:03:16,826 --> 00:03:18,939
Toplamda %0,3 yapıyor.

71
00:03:18,939 --> 00:03:22,468
Sonraki grubun %3,9'u var,

72
00:03:22,468 --> 00:03:24,651
11,3

73
00:03:24,651 --> 00:03:30,392
ve en zengin grup varlığın
%84-85'ine sahip.

74
00:03:30,392 --> 00:03:33,358
Gerçekte sahip olduğumuzla
sahip olduğumuzu düşündüğümüz

75
00:03:33,358 --> 00:03:35,331
çok farklı.

76
00:03:35,331 --> 00:03:37,421
Ne istediğimize gelelim.

77
00:03:37,421 --> 00:03:39,418
Bunu nasıl belirleyeceğiz ki?

78
00:03:39,418 --> 00:03:40,829
Bunu anlamak için,

79
00:03:40,829 --> 00:03:42,407
gerçekte ne istediğimizi,

80
00:03:42,407 --> 00:03:45,472
filozof John Rawls'a yöneldik.

81
00:03:45,472 --> 00:03:47,307
Eğer hatırlarsanız John Rawls'ın

82
00:03:47,307 --> 00:03:50,557
adil bir toplum için şöyle bir
görüşü vardı:

83
00:03:50,557 --> 00:03:54,285
"Adil bir toplum,
toplumla ilgili her şeyi bildiğinizde,

84
00:03:54,285 --> 00:03:57,144
herhangi bir yerinde 
olmak istediğiniz toplumdur." demişti.

85
00:03:57,144 --> 00:03:58,711
Bu çok güzel bir tanımlama.

86
00:03:58,711 --> 00:04:01,889
Çünkü eğer varlıklıysan, varlıklılar için
daha fazla para isteyebilirsin,

87
00:04:01,889 --> 00:04:03,226
fakirler için daha az.

88
00:04:03,226 --> 00:04:05,505
Eğer fakirsen daha fazla eşitlik
isteyebilirsin.

89
00:04:05,505 --> 00:04:07,339
Ama herhangi bir olası
yerden gireceğin

90
00:04:07,339 --> 00:04:10,659
ve nerede olacağını bilmediğin
bir toplum için

91
00:04:10,659 --> 00:04:12,865
tüm bakış açılarını 
değerlendirmen gerekir.

92
00:04:12,865 --> 00:04:15,791
Biraz kapalı göz testine benziyor.

93
00:04:15,791 --> 00:04:18,461
Sonucun ne olacağını bilmeden 
kararını vermek gibi.

94
00:04:18,461 --> 00:04:22,176
Rawls buna "cehalet örtüsü" diyor.

95
00:04:22,176 --> 00:04:25,783
Başka bir grup, daha geniş bir
Amerikalı grubu aldık ve

96
00:04:25,783 --> 00:04:28,538
soruyu cehalet örtüsü ile sorduk.

97
00:04:28,538 --> 00:04:32,648
"Sonucunda rastgele bir yere 
düşebileceğinizi bilerek,

98
00:04:32,648 --> 00:04:35,806
dâhil olmak isteyeceğiniz ülkenin
nitelikleri nelerdir?" diye sorduk.

99
00:04:35,806 --> 00:04:37,285
İşte sonuçlarımız.

100
00:04:37,285 --> 00:04:39,544
İnsanlar ilk grup olan tabandaki %20'ye

101
00:04:39,544 --> 00:04:41,727
ne vermek istiyor?

102
00:04:41,727 --> 00:04:44,421
Varlığın yaklaşık %10'unu 
vermek istediler.

103
00:04:44,421 --> 00:04:47,021
Sonraki gruba varlığın %14'ünü,

104
00:04:47,021 --> 00:04:52,384
21, 22 ve 32.

105
00:04:52,384 --> 00:04:55,890
Örneklemimizdeki hiç kimse
tam bir eşitlik istemedi.

106
00:04:55,890 --> 00:05:00,223
Örneklemimizde hiç kimse sosyalizmin
harika bir fikir olduğunu düşünmedi.

107
00:05:00,223 --> 00:05:01,611
Peki bu ne demek?

108
00:05:01,611 --> 00:05:04,389
Sahip olduğumuz ile sahip 
olduğumuzu düşündüğümüz

109
00:05:04,389 --> 00:05:06,307
arasında bilgi boşluğu var demek.

110
00:05:06,307 --> 00:05:09,452
Ama en az bir o kadar boşluk da 
neyin doğru olduğunu düşündüğümüz

111
00:05:09,452 --> 00:05:12,820
ve neye sahip olduğumuzu 
düşündüğümüz arasında var.

112
00:05:12,820 --> 00:05:16,012
Şimdi şu soruları sorabiliriz, 
sadece varlıkla ilgili de değil.


113
00:05:16,012 --> 00:05:18,427
Başka konuları da pekâlâ sorabiliriz.

114
00:05:18,427 --> 00:05:23,740
Örneğin, dünyanın farklı yerlerinden
insanlara da bu soruları sorduk,

115
00:05:24,320 --> 00:05:26,668
liberal ve muhafazakâr insanlara

116
00:05:26,691 --> 00:05:28,735
ve aslen aynı cevapları verdiler.

117
00:05:28,735 --> 00:05:31,217
Zengine ve fakire sorduk, 
aynı cevabı verdiler,

118
00:05:31,217 --> 00:05:32,518
kadın da, erkek de,

119
00:05:32,518 --> 00:05:35,211
NPR dinleyicisi de, Forbes okuru da.

120
00:05:35,211 --> 00:05:38,310
İngiltere'de, Avusturalya'da, 
ABD'de insanlara sorduk--

121
00:05:38,310 --> 00:05:40,157

cevaplar çok benzer.

122
00:05:40,157 --> 00:05:42,928
Bir üniversitenin farklı bölümlerine
bile sorduk.

123
00:05:42,928 --> 00:05:45,686
Harvard'a gittik ve neredeyse her
bölümü kontrol ettik.

124
00:05:45,686 --> 00:05:48,428
Harvard İşletme Okulu'nda, 
yani varlıklının daha çoğuna sahip olması

125
00:05:48,428 --> 00:05:52,110
ve zenginin daha azına sahip olması
gerektiğine inanan çok az insanın olduğu

126
00:05:52,110 --> 00:05:53,950

yerde de benzerlik hayret vericiydi.

127
00:05:53,950 --> 00:05:56,774
Bazılarınızın Harvard İşletme Okulu'na
gittiğini biliyorum.

128
00:05:56,774 --> 00:06:00,120
Başka bir konuda bir soru
daha sorduk.

129
00:06:00,120 --> 00:06:05,089
Genel müdürlerin maaşının, 
vasıfsız işçilere oranını sorduk.

130
00:06:05,089 --> 00:06:08,246
İnsanların düşündüğü oranı
görebilirsiniz.

131
00:06:08,246 --> 00:06:12,147
Sonra da oranın ne olması gerektiğini
düşündüklerini sorabiliriz.

132
00:06:12,147 --> 00:06:14,774
Ondan sonra gerçeğin
ne olduğunu sorabiliriz.

133
00:06:14,774 --> 00:06:18,052
Gerçek nedir? O kadar da kötü değilmiş
diyorsunuz, değil mi?

134
00:06:18,052 --> 00:06:20,205
Kırmızı ve sarı o kadar da
farklı değil.

135
00:06:20,205 --> 00:06:24,125
Ama aslında öyleler, bunun nedeni
onları aynı ölçekte çizmemem.

136
00:06:26,105 --> 00:06:30,015
Görmek zor, 
içinde sarı ve mavi var.

137
00:06:30,015 --> 00:06:32,360
Peki varlığın diğer getirilerinde 
durum ne?

138
00:06:32,360 --> 00:06:34,295
Varlık sadece varlıkla ilgili değil.

139
00:06:34,295 --> 00:06:36,679
Sağlık gibi şeyler hakkında da 
soru sorduk.

140
00:06:36,679 --> 00:06:40,812
Reçetelendirilmiş ilaca erişim nasıl?

141
00:06:40,812 --> 00:06:42,832
Hayat beklentisi nedir?

142
00:06:42,832 --> 00:06:45,247
Peki çocuklarda hayat beklentisi ne?

143
00:06:45,247 --> 00:06:47,592
Bunun nasıl dağıtılmasını istiyoruz?

144
00:06:47,592 --> 00:06:50,401
Genç insanların eğitimi ne durumda?

145
00:06:50,401 --> 00:06:52,271
Peki yaşlı insanlar için?

146
00:06:52,271 --> 00:06:55,254
Tüm bunlardan sonra, insanların

147
00:06:55,254 --> 00:06:58,412
varlık konusunda eşitsizliği 
sevmediğini öğrendik.

148
00:06:58,412 --> 00:07:02,798
Varlığın sonucunda gelişen eşitsizliğin 
neden olduğu,

149
00:07:02,798 --> 00:07:05,571
örneğin sağlıkta ve eğitimde eşitsizlik

150
00:07:05,571 --> 00:07:07,932
onlara daha dayanılmaz geliyordu.

151
00:07:07,932 --> 00:07:10,393
İnsanların, iş özellikle
kendilerini temsil yeteneği

152
00:07:10,393 --> 00:07:13,317
az olanlara geldiğinde, 
eşitlik değişimine

153
00:07:13,317 --> 00:07:14,991
daha açık olduklarını da öğrendik.

154
00:07:14,991 --> 00:07:17,336
Aslen çocuklara ve bebeklere.

155
00:07:17,336 --> 00:07:22,003
Çünkü onların bulundukları durumdan
sorumlu olduklarını düşünmüyoruz.

156
00:07:22,003 --> 00:07:24,348
Bundan çıkarılacak bazı dersler neler?

157
00:07:24,348 --> 00:07:25,508
İki boşluğumuz var:

158
00:07:25,508 --> 00:07:28,088
Bilgi boşluğumuz ve 
cazibe boşluğumuz var.

159
00:07:28,088 --> 00:07:30,710
Bilgi boşluğu konusunda düşünüyoruz.

160
00:07:30,710 --> 00:07:32,080
İnsanları nasıl eğitiyoruz?

161
00:07:32,080 --> 00:07:34,796
İnsanların, eşitsizlik ve eşitsizliğin
sonuçları olan

162
00:07:34,796 --> 00:07:38,558
sağlık, eğitim, kıskançlık, suç oranları
ve bunun gibi konularda

163
00:07:38,558 --> 00:07:40,949
nasıl farklı düşünmelerini sağlıyoruz?

164
00:07:40,949 --> 00:07:42,830
Bir de cazibe boşluğumuz var.

165
00:07:42,830 --> 00:07:46,653
İnsanlara, gerçekte ne istediğimiz
konusunda nasıl farklı düşündürürüz?

166
00:07:46,653 --> 00:07:50,028
Rawls'ın tanımını duydunuz.
Rawls'ın dünyaya bakış şekli,

167
00:07:50,028 --> 00:07:51,770
kapalı göz yaklaşımıyla.

168
00:07:51,770 --> 00:07:54,695
Bencil motivasyonumuzu resmin
dışına itiyor.

169
00:07:54,695 --> 00:07:58,022
Bunu daha yüksek bir seviyede
daha geniş bir ölçekte

170
00:07:58,022 --> 00:07:59,896
nasıl yürürlüğe koyacağız?

171
00:07:59,896 --> 00:08:02,752
Son olarak bir de eylem boşluğumuz var.

172
00:08:02,752 --> 00:08:05,701
Tüm bunları alıp bunlarla
ilgili gerçekten ne yapabiliriz?

173
00:08:05,701 --> 00:08:08,603
Sanıyorum cevabın bir bölümü insanların

174
00:08:08,603 --> 00:08:10,909
tıpkı çocuklar ve bebekler gibi

175
00:08:10,909 --> 00:08:13,515
fazla temsilleri olmadığını 
düşünmekten geçiyor.

176
00:08:13,515 --> 00:08:15,523
Çünkü insanlar buna daha 
istekli gözüküyor.

177
00:08:15,523 --> 00:08:21,093
Özetlemek gerekirse, gelecek sefer
bira veya şarap içmeye gittiğinizde

178
00:08:21,093 --> 00:08:27,180
ilk olarak deneyiminizde neyin gerçek,
neyin beklentilerden kaynaklanan

179
00:08:27,180 --> 00:08:29,734
plasebo etkisi olduğunu düşünün.

180
00:08:29,758 --> 00:08:33,287
Sonra hayatınızdaki diğer kararlar
için ne ifade ettiğini

181
00:08:33,287 --> 00:08:35,362
ve umut ederim ki hepimizi etkileyen

182
00:08:35,362 --> 00:08:36,777
politik soruları da düşünün.

183
00:08:36,777 --> 00:08:38,394
Çok teşekkürler.

184
00:08:38,394 --> 00:08:40,731
(Alkış)