0:00:00.703,0:00:03.515
Đây là cách cuộc chiến bắt đầu

0:00:03.515,0:00:06.781
Vào một ngày bình thường,

0:00:06.781,0:00:09.297
Bạn có kế hoạch tham dự một bữa tiệc

0:00:09.297,0:00:11.681
Bạn đưa lũ trẻ đến trường

0:00:11.681,0:00:14.394
bạn đến gặp nha sĩ

0:00:14.394,0:00:18.020
Và điều tiếp theo, điện thoại mất tín hiệu

0:00:18.020,0:00:21.957
TV mất tín hiệu, những người lính trên đường phố

0:00:21.957,0:00:24.273
những ba-ri-e

0:00:24.273,0:00:28.750
Cuộc sống náo nhiệt bạn biết đã bị ngừng lại

0:00:28.750,0:00:30.955
Nó đã ngừng lại

0:00:30.955,0:00:33.513
Đây là câu chuyện từ 1 người bạn của tôi,

0:00:33.513,0:00:36.491
ở Bosnian, những gì xảy ra với cô ấy,

0:00:36.491,0:00:40.868
vì tôi nghĩ câu chuyện sẽ cho bạn thấy chính xác những gì cô ấy đã cảm thấy.

0:00:40.868,0:00:44.962
Tháng 4,1992, một ngày đi làm bình thường của cô,

0:00:44.962,0:00:48.110
với chiếc váy ngắn và đôi giày cao gót.[br]Cô ấy làm việc ở 1 ngân hàng.

0:00:48.110,0:00:51.634
Cô là 1 người mẹ trẻ.Thích tiệc tùng.

0:00:51.634,0:00:53.468
Một người tuyệt vời.

0:00:53.468,0:00:56.775
Đột ngột, cô nhìn thấy 1 chiếc xe tăng

0:00:56.775,0:00:59.981
đang di chuyển trên con phố chính của Sarajevo

0:00:59.981,0:01:03.533
đánh bật mọi thứ ra khỏi đường đi của nó.

0:01:03.533,0:01:07.564
Cô ấy nghĩ mình đang mơ, nhưng không.

0:01:07.564,0:01:10.309
Và cô ấy chạy, như chúng ta vẫn thường làm

0:01:10.309,0:01:14.326
và tìm 1 chỗ trốn, cô ấy trốn đằng sau 1 cái thùng cũ,

0:01:14.326,0:01:16.925
với đôi giày cao gót và chiếc váy ngắn.

0:01:16.925,0:01:21.144
Trong khi trốn ở đó, cô cảm thấy thật tức cười,

0:01:21.144,0:01:23.840
nhưng rồi cô thấy chiếc xe tăng với những người lính,

0:01:23.840,0:01:26.200
và mọi người xuất hiện khắp nơi cùng với sự hỗn loạn

0:01:26.200,0:01:30.827
và cô nghĩ " Tôi cảm thấy mình như Alice trong xứ sở thần tiên"

0:01:30.827,0:01:33.162
ngã xuống cái hang thỏ,

0:01:33.162,0:01:36.230
chìm vào, chìm dần vào trong hỗn loạn,

0:01:36.230,0:01:41.631
và cuộc sống của tôi không bao giờ được như trước nữa."

0:01:41.631,0:01:45.418
Vài tuần sau đó, bạn tôi ở trong một đám đông người

0:01:45.418,0:01:50.368
chen lấn với đứa đứa con trai ẵm trên tay

0:01:50.368,0:01:52.904
để đưa cậu bé lên 1 chiếc xe bus,

0:01:52.904,0:01:55.928
một trong những chiếc xe cuối cùng rời khỏi Sarajevo

0:01:55.928,0:01:59.093
để đưa lũ trẻ ra ngoài, để chúng có thể an toàn.

0:01:59.093,0:02:03.203
và cô ấy nhớ phải đấu tranh với mẹ cô ở phía trước,

0:02:03.203,0:02:06.629
đám đông người, " Đưa con tôi đi!Hãy đưa con tôi đi!".

0:02:06.629,0:02:12.682
và cô đưa con trai của cô ấy cho một ai đó qua cửa sổ chiếc xe.

0:02:12.682,0:02:15.550
Và cô ấy đã không còn thấy cậu bé trong hàng năm sau đó

0:02:15.550,0:02:19.269
Sự vây hãm diễn ra trong 3 năm rưỡi,

0:02:19.269,0:02:21.558
đó là 1 thời kì khó khăn, không nước,

0:02:21.558,0:02:26.847
không năng lượng, không điện, không thức ăn,

0:02:26.847,0:02:32.202
ở ngay trung tâm Châu Âu, ngay giữa thế kỷ 20.

0:02:32.202,0:02:36.004
Tôi được vinh dự là 1 những phóng viên

0:02:36.004,0:02:38.423
đã sống ở đó trong suốt cuộc vây hãm,

0:02:38.423,0:02:41.461
Tôi có vinh dự và đặc ân khi được ở đó

0:02:41.461,0:02:43.651
vì nó đã dạy rôi mọi thứ,

0:02:43.651,0:02:47.780
không chỉ là 1 phóng viên, mà còn là cách làm người.

0:02:47.780,0:02:50.135
Tôi đã học về lòng thương, sự cảm thông

0:02:50.135,0:02:53.946
Tôi học về những con người rất bình thường, những người đã trở thành người hùng.

0:02:53.946,0:02:58.317
Tôi học cách chia sẻ.Tôi học về tình bạn.

0:02:58.317,0:03:01.228
Và hơn thế nữa, tôi học về tình yêu thương.

0:03:01.228,0:03:06.507
Ngay cả giữa sự phá hủy ghê gớm, cái chết và sự hỗn loạn,

0:03:06.507,0:03:09.643
Tôi học cái cách những người bình thường giúp đỡ hàng xóm của họ,

0:03:09.643,0:03:12.287
chia sẻ thức ăn, chăm sóc lũ trẻ,

0:03:12.287,0:03:15.539
kéo ai đó ra khỏi tầm bắn ở ngay giữa con đường

0:03:15.539,0:03:18.396
ngay cả khi điều đó gây nguy hiểm cho chính cuộc sống của họ,

0:03:18.396,0:03:21.647
giúp những người bị thương vào taxi

0:03:21.647,0:03:24.268
cố gắng đưa họ đến bệnh viện.

0:03:24.268,0:03:27.487
Tôi đã học được nhiều điều cho bản thân.

0:03:27.487,0:03:30.512
Martha Gellhorn, một người hùng của tôi, đã từng nói,

0:03:30.512,0:03:35.710
" Bạn chỉ có thể yêu chiến tranh.Những gì còn lại là trách nhiệm"

0:03:35.710,0:03:39.246
Tôi đã trải qua rất nhiều, rất nhiều cuộc chiến sau đó,

0:03:39.246,0:03:41.875
quá nhiều tôi không thể tính được,

0:03:41.875,0:03:44.958
nhưng không có gì giống như ở Sarajevo.

0:03:44.958,0:03:48.913
Cuối tháng tư, tôi quay lại và với điều là lùng

0:03:48.913,0:03:52.687
những gì tôi gọi à cuộc tái ngộ

0:03:52.687,0:03:57.030
Nó là ngày lễ kỉ niệm lần thứ 20 cuộc vây hãm,

0:03:57.030,0:03:59.502
Ngày bắt đầu cuộc vây hãm ở Sarajevo,

0:03:59.502,0:04:03.942
Tôi không thích từ " Lễ kỉ niệm", vì nghe có vẻ như là 1 bữa tiệc,

0:04:03.942,0:04:05.345
và đó không phải là 1 bữa tiệc.

0:04:05.345,0:04:09.333
Đó là 1 cuộc tụ họp ảm đạm của những phóng viên

0:04:09.333,0:04:12.724
đã hoạt động trong suốt cuộc chiến, những người viện trợ nhân đạo,

0:04:12.724,0:04:17.193
và đương nhiên cả những chiến sĩ, những người con Sarajevo dũng cảm.

0:04:17.193,0:04:19.612
Điều làm tôi chú ý nhất,

0:04:19.612,0:04:21.353
làm tan nát trái tim tôi,

0:04:21.353,0:04:23.523
là khi đi dọc những con phố chính của Sarajevo,

0:04:23.523,0:04:27.598
nơi mà bạn tôi Aida đã nhìn thấy chiếc xe tăng 20 năm trước,

0:04:27.598,0:04:34.295
và con đường với hơn 12,000 chiếc ghế đỏ,

0:04:34.295,0:04:35.921
trống trải,

0:04:35.921,0:04:38.190
mỗi chiếc ghế tượng trưng cho

0:04:38.190,0:04:41.907
một người đã chết trong cuộc vây hãm đó,

0:04:41.907,0:04:46.194
chỉ ở Sarajevo, không phải cả Bosnia,

0:04:46.194,0:04:48.781
và dãy ghế trải dài đến cuối thành phố

0:04:48.781,0:04:51.055
chiến 1 diện tích rất lớn,

0:04:51.055,0:04:54.558
và điều gây đau buồn nhất cho rôi là những chiếc ghế nhỏ

0:04:54.558,0:04:57.414
cho những đứa trẻ.

0:04:57.414,0:05:00.541
Bây giờ tôi đang hoạt động ở Syria,

0:05:00.541,0:05:03.731
và tôi đã bắt đầu viết về nó bởi vì tôi tin rằng

0:05:03.731,0:05:05.987
nó cần phải kết thúc.

0:05:05.987,0:05:08.992
Tôi tin rằng có một câu chuyện ở đó cần được kể

0:05:08.992,0:05:12.962
Tôi thấy, một lần nữa, 1 cuộc chiến giống như ở Bosnia.

0:05:12.962,0:05:15.191
Và lần đầu khi đến Damamascus,

0:05:15.191,0:05:17.593
Tôi đã thấy khoảnh khắc kì lạ này nơi người dân

0:05:17.593,0:05:21.153
dường như không tin rằng cuộc chiến đã bắt đầu,

0:05:21.153,0:05:23.088
và đó là chính xác những gì đã xảy ra ở Bosnia.

0:05:23.088,0:05:25.902
Và gần như mọi thành phố khác tôi đã thấy khi chiến tranh tới.

0:05:25.902,0:05:28.445
Người dân không muốn tin nó đã tới,

0:05:28.445,0:05:31.912
nên họ không không rời đi, họ không rời đi trước khi họ có thể.

0:05:31.912,0:05:33.582
Họ không rút tiền.

0:05:33.582,0:05:37.477
Họ ở lại vì họ muốn ở trong chính ngôi nhà của mình.

0:05:37.477,0:05:41.516
Và khi chiến tranh và sự hỗn loạn giảm dần.

0:05:41.516,0:05:45.319
Rwanda là khu vực ám ảnh tôi khá nhiều

0:05:45.319,0:05:51.473
Năm 1994, tôi rời Sarajevo để làm phóng sự về nạn diệt chủng ở Rwanda.

0:05:51.473,0:05:56.322
Giữa thàng 4 và tháng 8, 1994,

0:05:56.322,0:06:00.523
Một triệu người đã bị tàn sát.

0:06:00.523,0:06:05.750
Và 12,000 chiếc ghế đã làm tôi hoảng sợ

0:06:05.750,0:06:07.822
với con số tuyệt đối,

0:06:07.822,0:06:11.453
Tôi chỉ muốn bạn dành vài phút để nghĩ về hàng triệu người đó.

0:06:11.453,0:06:13.990
Để tôi cho bạn 1 ví dụ, tôi nhớ rằng

0:06:13.990,0:06:19.071
đứng yên và nhìn vào con đường với hết tầm nhìn của mình,

0:06:19.071,0:06:25.160
ít nhất 1 dặm, những thi thể được chất đống cao gấp 2 lần tôi

0:06:25.160,0:06:26.884
những xác chết.

0:06:26.884,0:06:30.219
Và đó chỉ là 1 phần nhỏ.

0:06:30.219,0:06:32.188
Những bà mẹ ôm những đứa trẻ

0:06:32.188,0:06:35.529
cố gắng che chờ chúng khỏi sự đau đớn.

0:06:35.529,0:06:38.859
Vậy nên chúng ta học được nhiều điều từ chiến tranh,

0:06:38.859,0:06:41.211
Tôi kể về Rwanda

0:06:41.211,0:06:45.329
bởi vì đó chỉ là 1 khu vực, giống như phía Nam Châu Phi,

0:06:45.329,0:06:49.311
nơi mà gần 20 năm qua, đang được cứu chữa.

0:06:49.311,0:06:52.779
56% đại biểu Quốc hội là nữ giới,

0:06:52.779,0:06:55.231
thật là tuyệt vời,

0:06:55.231,0:06:59.257
và hiện giờ đã có trong hiến pháp quốc gia,

0:06:59.257,0:07:02.430
bạn hoàn toàn không được phép nói "Hutu" hay "tutsi"

0:07:02.430,0:07:06.299
bạn không được phép định danh một ai đó bằng sắc tộc

0:07:06.299,0:07:10.845
là những thứ, tất nhiên, là cái đã bắt đầu cuộc tàn sát

0:07:10.845,0:07:13.952
Một người viện trợ, bạn tôi, đã cho tôi biết một câu chuyện ý nghĩa nhất

0:07:13.952,0:07:15.435
hay tôi tìm thấy trong đó những gì tốt đẹp.

0:07:15.435,0:07:20.352
Có 1 nhóm trẻ em, cả người tộc Hutu và Tutsy,

0:07:20.352,0:07:23.066
Và 1 nhóm phụ nữa nhận chúng làm con nuôi,

0:07:23.066,0:07:27.000
họ xếp hàng và đưa cho từng đứa trẻ.

0:07:27.000,0:07:30.166
Không có sự đền bù nào, bạn là người Tutsi

0:07:30.166,0:07:33.081
bạn là người Hutu, bạn có thể đã giết mẹ tôi,

0:07:33.081,0:07:34.927
bạn có thể đã giết cha tôi.

0:07:34.927,0:07:40.233
Họ chỉ cùng nhau, trong sự hòa giải.

0:07:40.233,0:07:43.817
Và tôi đã tìm thấy điều phi thường.

0:07:43.817,0:07:46.659
Khi mọi người hỏi làm thế nào để tôi tiếp tục bù đắp những gì chiến tranh gây ra,

0:07:46.659,0:07:48.871
và tại sao tôi lại tiếp tục làm việc đó,

0:07:48.871,0:07:50.340
đây là lí do.

0:07:50.340,0:07:53.731
Khi tôi quay lại Syria, thực tế là tuần sau,

0:07:53.731,0:07:57.692
để thấy những con người đáng kinh ngạc, những người hùng

0:07:57.692,0:07:59.965
họ đấu tranh cho sự dân chủ,

0:07:59.965,0:08:03.982
cho những đồ trợ cấp mỗi ngày.

0:08:03.982,0:08:07.220
Và đó là lí do tại sao tôi làm việc này.

0:08:07.220,0:08:11.688
Năm 2004, Tôi đã có 1 bé trai,

0:08:11.688,0:08:14.883
tôi gọi đó là đứa trẻ kì diệu,

0:08:14.883,0:08:17.929
bời vì sau khi nhìn thấy quá nhiều sự chết chóc

0:08:17.929,0:08:22.106
và sự phá hủy, hỗn loạn và bóng tối trong cuộc sống,

0:08:22.106,0:08:25.965
tia sáng hy vọng đã được sinh ra.

0:08:25.965,0:08:30.162
Tôi gọi bé là Luca, nghĩa là "Người mang ánh sáng"

0:08:30.162,0:08:35.085
vì bé đã mang ánh sáng đến cuộc đời tôi.

0:08:35.085,0:08:38.536
Nhưng tôi nói tới bé là bởi vì khi được 4 tháng tuổi,

0:08:38.536,0:08:43.208
tổng biên tập bảo tôi quay lại Baghdad

0:08:43.208,0:08:46.540
nơi mà tôi đã viết bài về chế độ Saddam

0:08:46.540,0:08:49.419
trong suốt quá trình sụp đổ của Baghdad và sau đó nữa,

0:08:49.419,0:08:52.513
và tôi nhớ rằng mình đã rơi nước mắt trên máy bay,

0:08:52.513,0:08:55.499
khóc vì phải xa con trai,

0:08:55.499,0:08:57.732
trong khi tôi ở đó,

0:08:57.732,0:09:00.467
Một chính trị gia Irag khá nổi tiếng, bạn tôi, đã nói rằng

0:09:00.467,0:09:02.941
" Chị làm gì ở đây vậy?"

0:09:02.941,0:09:04.782
"Sao chị không ở nhà với Luca?"

0:09:04.782,0:09:08.567
Tôi đã trả lời " Tôi cần phải chứng kiến chuyện này." Đó là năm 2004.

0:09:08.567,0:09:12.954
đó là thời gian bắt đầu những cuộc tắm máu không thể tưởng tượng được ở Iraq,

0:09:12.954,0:09:16.194
" Tôi cần phải xem, tôi phải xem những gì đã xảy ra ở đây.

0:09:16.194,0:09:17.059
Tôi phải báo cáo lại những việc đó."

0:09:17.059,0:09:20.623
Anh ấy nói: " Về nhà đi,

0:09:20.623,0:09:23.909
bởi vì nếu cô lỡ lần đầu tiên cháu mọc răng,

0:09:23.909,0:09:26.907
nếu cô lỡ những bước đi đầu tiên của cháu, [br]cô sẽ không bao giờ tha thứ cho bản thân.

0:09:26.907,0:09:30.770
Những luôn có những cuộc chiến khác."

0:09:30.770,0:09:35.111
Và đó, đáng buồn, luôn có những cuộc chiến.

0:09:35.111,0:09:38.965
Tôi đã tự đánh lừa bản thân nếu tôi nghĩ, như 1 nhà báo,

0:09:38.965,0:09:40.731
như 1 phóng viên, 1 người viết bài,

0:09:40.731,0:09:45.569
tôi có thể ngừng chúng lại.Tôi không thể.

0:09:45.569,0:09:48.116
Tôi không phải Kofi Annan.Ông ấy không thể ngừng chiến tranh.

0:09:48.116,0:09:51.093
Ông cố gắng thường lượng với Syria và không thể thành công.

0:09:51.093,0:09:55.089
Tôi không phải U.N. một tổ chứ hòa giải những mâu thuẩn

0:09:55.089,0:09:57.372
Tôi thậm chỉ không phải là bác sĩ cứu trợ,

0:09:57.372,0:10:00.198
và tôi không thể tả với bạn thời gian tôi càm thấy mình vô dụng đến nhường nào

0:10:00.198,0:10:03.469
chứng kiến những người chết trước mặt mình, và tôi không thể cứu họ.

0:10:03.469,0:10:07.304
Tôi chỉ là một nhân chứng.

0:10:07.304,0:10:12.358
Vai trò của tôi là đem lại tiếng nói cho những người bị áp bức.

0:10:12.358,0:10:15.591
Một đồng nghiệp của tôi miêu tả việc làm đã đem ánh sáng

0:10:15.591,0:10:18.353
đến những góc tối tăm của thế giới.

0:10:18.353,0:10:21.000
Và đó là những gì tôi cố gắng làm.

0:10:21.000,0:10:24.036
Không phải tôi luôn luôn thành công,

0:10:24.036,0:10:26.577
và thỉnh thoảng có những sự chán nản,

0:10:26.577,0:10:28.783
và cảm thấy bạn thực sự trống rỗng

0:10:28.783,0:10:31.112
cảm thấy không một ai quan tâm.

0:10:31.112,0:10:33.361
Ai quan tâm đến Syria?Ai quan tâm đến Bosnia?

0:10:33.361,0:10:35.374
Ai quan tâm về Congo,

0:10:35.374,0:10:37.648
Ivory Coast, Liberia, Sierra Leone,

0:10:37.648,0:10:39.763
và những nơi khác nữa.

0:10:39.763,0:10:43.736
Tôi sẽ nhớ mãi trong suốt phần đời còn lại của mình?

0:10:43.736,0:10:46.989
nhiệm vụ của tôi là làm nhân chứng

0:10:46.989,0:10:50.171
và đó là vấn đề nan giải, vấn đề của trái tim,

0:10:50.171,0:10:52.712
với chúng tôi, những phóng viên chiến tranh.

0:10:52.712,0:10:56.303
Tôi có thể hy vọng,

0:10:56.303,0:10:58.911
không phải những nhà chính trị, nhà chính khách,

0:10:58.911,0:11:01.308
vì tôi đã tin tưởng quá nhiều

0:11:01.308,0:11:03.773
họ đọc những gì tôi viết và làm gì đó.

0:11:03.773,0:11:06.933
Tôi không đánh lừa bản thân.

0:11:06.933,0:11:11.150
Nhưng tôi hy vọng nếu các bạn nhớ những gì tôi đã nói

0:11:11.150,0:11:14.703
hoặc bất kì câu chuyện nào và bữa sáng ngày mai,

0:11:14.703,0:11:17.385
nếu các bạn có thể nhớ câu chuyện về Sarajevo,

0:11:17.385,0:11:20.876
hay câu chuyện về Rwanda,

0:11:20.876,0:11:23.449
nghĩa là tôi đã xong việc của mình.

0:11:23.449,0:11:25.487
Cảm ơn rất nhiều!

0:11:25.487,0:11:32.717
(tiếng vỗ tay)