WEBVTT

00:00:00.703 --> 00:00:03.515
Keshtu fillon lufta.

00:00:03.515 --> 00:00:06.781
Nje dite je duke jetuar jeten tende te zakonshme,

00:00:06.781 --> 00:00:09.297
je duke planifikuar te shkosh ne nje feste,

00:00:09.297 --> 00:00:11.681
je duke shpene femijet ne shkolle,

00:00:11.681 --> 00:00:14.394
je duke caktuar nje takim tek dentisti.

00:00:14.394 --> 00:00:18.020
Dhe papritur, telefoni nderpritet,

00:00:18.020 --> 00:00:21.957
Televizoret po ashtu, ka burra te armatosur neper rruge,

00:00:21.957 --> 00:00:24.273
ka postoblloqe.

00:00:24.273 --> 00:00:28.750
Jeta jote papritur kthehet ne nje levizje te pezulluar.

00:00:28.750 --> 00:00:30.955
Ajo ndalon.

NOTE Paragraph

00:00:30.955 --> 00:00:33.513
Une do vjedh nje histori te nje mikesheje,

00:00:33.513 --> 00:00:36.491
nje mikeshe nga Bosnia, per ate cka i ndodhi asaj,

00:00:36.491 --> 00:00:40.868
sepse mendoj se do sjelle tek you ndjenjen e vertete.

00:00:40.868 --> 00:00:44.962
Ajo ishte duke vajtur ne pune nje dite ne Prill te 1992,

00:00:44.962 --> 00:00:48.110
e veshur me minifund dhe me taka te larta. Ajo punonte ne nje banke.

00:00:48.110 --> 00:00:51.634
Ishte nje nene e re. Asaj i pelqenin festat.

00:00:51.634 --> 00:00:53.468
Njeri shume i mire.

00:00:53.468 --> 00:00:56.775
Dhe papritur shikon nje tank

00:00:56.775 --> 00:00:59.981
duke ecur ne rrugen kryesore te Sarajevos

00:00:59.981 --> 00:01:03.533
duke goditur gjithcka rruge.

00:01:03.533 --> 00:01:07.564
Ajo mendon se eshte duke enderruar, por nuk ishte.

00:01:07.564 --> 00:01:10.309
Dhe vrapon ashtu sikurse do bente cdokush nga ne

00:01:10.309 --> 00:01:14.326
duke u mbrojtur pas nje koshi plehrash,

00:01:14.326 --> 00:01:16.925
ne takat e saja te larta dhe me minifund.

00:01:16.925 --> 00:01:21.144
Dhe ndersa fshihej aty, po ndjehesh qesharake,

00:01:21.144 --> 00:01:23.840
por po shikonte tankun duke kaluar me ushtaret

00:01:23.840 --> 00:01:26.200
dhe njerez gjithandej ne nje kaos

00:01:26.200 --> 00:01:30.827
dhe ajo mendon, "Me duket vetja si Liza ne Boten e Cudirave

00:01:30.827 --> 00:01:33.162
duke hyre ne gropen e lepurit,

00:01:33.162 --> 00:01:36.230
thelle, thelle, thelle ne kaos,

00:01:36.230 --> 00:01:41.631
dhe jeta ime nuk do jete kurre e njejta."

NOTE Paragraph

00:01:41.631 --> 00:01:45.418
Pas disa javesh, mikesha ime ishte ne nje grumbull njerezish

00:01:45.418 --> 00:01:50.368
duke shtyre me djalin e saj foshnje ne krahe

00:01:50.368 --> 00:01:52.904
per ta dhene ate ne nje te huaj ne autobuz,

00:01:52.904 --> 00:01:55.928
i cili ishte nje nga te fundit qe po largohej nga Sarajevo

00:01:55.928 --> 00:01:59.093
i cili nxirrte femijet jashte per te qene te sigurte.

00:01:59.093 --> 00:02:03.203
Dhe ajo kujton luften me te emen ne rrjeshtin e pare,

00:02:03.203 --> 00:02:06.629
turma e turma njerezish, "Merr femijen tim! Merr femijen tim!"

00:02:06.629 --> 00:02:12.682
dhe pasimin e djalit te saj tek dikush nga dritarja.

00:02:12.682 --> 00:02:15.550
Dhe ajo nuk e pa ate per shume vite.

00:02:15.550 --> 00:02:19.269
Rrethimi vazhdoi per tre vite e gjysem,

00:02:19.269 --> 00:02:21.558
nje rrethim pa uje,

00:02:21.558 --> 00:02:26.847
pa energji, pa elektricitet, pa ngrohtesi, pa ushqim,

00:02:26.847 --> 00:02:32.202
ne mes te Europes, ne mes te shekullit te 20-te.

NOTE Paragraph

00:02:32.202 --> 00:02:36.004
Kisha nderin te isha nje ata reportere

00:02:36.004 --> 00:02:38.423
qe jetonin ndermjet atij rrethimi,

00:02:38.423 --> 00:02:41.461
dhe them qe kam nderin dhe privilegjin qe ndodhesha aty

00:02:41.461 --> 00:02:43.651
sepse ajo me mesoi gjithcka,

00:02:43.651 --> 00:02:47.780
jo vetem si nje reportere, por si nje qenie njerezore.

00:02:47.780 --> 00:02:50.135
Mesova per dhembshurine.

00:02:50.135 --> 00:02:53.946
Mesova per njerezit e zakonshem, heronjte e mundshem.

00:02:53.946 --> 00:02:58.317
Mesova per ndarjen. Mesova per bashkejetesen.

00:02:58.317 --> 00:03:01.228
Por mbi te gjitha mesova per dashurine.

00:03:01.228 --> 00:03:06.507
Edhe ne mes te shkaterrimit te tmerrshem, vdekjes dhe kaosit,

00:03:06.507 --> 00:03:09.643
mesova se si njerez te zakonshem mund te ndihmonin miqte e tyre,

00:03:09.643 --> 00:03:12.287
te ndanin ushqim, te rrisnin femijet e tyre,

00:03:12.287 --> 00:03:15.539
te terhiqnin dike i cili ishte i qelluar nga mesi i rruges

00:03:15.539 --> 00:03:18.396
edhe pse ti vete ishte duke rrezikur jeten tende,

00:03:18.396 --> 00:03:21.647
te ndihmonin njerez te plagosur per ti futur ne nje taxi

00:03:21.647 --> 00:03:24.268
dhe ti dergonin neper spitale.

NOTE Paragraph

00:03:24.268 --> 00:03:27.487
Mesova shume per veten time.

00:03:27.487 --> 00:03:30.512
Martha Gellhorn, e cila eshte nje nga heroinat e mia, dikur ka thene,

00:03:30.512 --> 00:03:35.710
"Ti mund te duash vetem nje lufte. Te tjerat jane pergjegjesi."

00:03:35.710 --> 00:03:39.246
Kam vajtur te mbuloj shume e shume lufte pas kesaj,

00:03:39.246 --> 00:03:41.875
kaq shume sa e kam humbur numerimin,

00:03:41.875 --> 00:03:44.958
por asnjera nuk krahasohej me Sarajevon.

NOTE Paragraph

00:03:44.958 --> 00:03:48.913
Prillin e kaluar, u ktheva atje ne nje --sic e quajta une

00:03:48.913 --> 00:03:52.687
takim trondites gjimnazi.

00:03:52.687 --> 00:03:57.030
Ishte pervjetori i 20te i rrethimit,

00:03:57.030 --> 00:03:59.502
te fillim rrethimit te Sarajevos,

00:03:59.502 --> 00:04:03.942
dhe nuk me pelqen fjala "pervjetor", sepse duket si nje feste,

00:04:03.942 --> 00:04:05.345
dhe kjo nuk ishte nje feste.

00:04:05.345 --> 00:04:09.333
Ishte nje mbledhje e zymte e reportereve

00:04:09.333 --> 00:04:12.724
qe punonin atje gjate luftes, punonjes te ndihmave humanitare,

00:04:12.724 --> 00:04:17.193
dhe sigurisht njerezit e guximshem dhe kurajoze te Sarajevos.

00:04:17.193 --> 00:04:19.612
Dhe ajo cka me goditi me shume,

00:04:19.612 --> 00:04:21.353
dhe me theu zemren,

00:04:21.353 --> 00:04:23.523
ishte ecja ne rrugen kryesore te Sarajevos,

00:04:23.523 --> 00:04:27.598
aty ku mikesha ime Aida pa tankun para 20 viteve,

00:04:27.598 --> 00:04:34.295
dhe ne ate rruge kishte me shume se 12.000 karrige te kuqe,

00:04:34.295 --> 00:04:35.921
bosh,

00:04:35.921 --> 00:04:38.190
dhe secila nga ato simbolizonte

00:04:38.190 --> 00:04:41.907
nje person qe kishte vdekur gjate rrethimit,

00:04:41.907 --> 00:04:46.194
vetem ne Sarajevo, jo ne gjithe Bosnjen,

00:04:46.194 --> 00:04:48.781
ajo shtrihej nga njeri fund i qytetit

00:04:48.781 --> 00:04:51.055
ne nje pjese te madhe te saj,

00:04:51.055 --> 00:04:54.558
me e trishtueshme per mua ishin kariget e vogla

00:04:54.558 --> 00:04:57.414
per femijet.

NOTE Paragraph

00:04:57.414 --> 00:05:00.541
Une tani mbuloj Sirine,

00:05:00.541 --> 00:05:03.731
dhe nisa ta raportoj ate sepse ndjeva qe

00:05:03.731 --> 00:05:05.987
duhej bere.

00:05:05.987 --> 00:05:08.992
Besoj se duhet thene nje histori.

00:05:08.992 --> 00:05:12.962
Po shoh, perseri nje shabllon te luftes ne Bosnje.

00:05:12.962 --> 00:05:15.191
Kur arrita fillimisht ne Damascus,

00:05:15.191 --> 00:05:17.593
Pash kete momentin e cuditshem ku njerezit

00:05:17.593 --> 00:05:21.153
nuk donin te besonin se lufta do filloje,

00:05:21.153 --> 00:05:23.088
dhe ishte pikerisht e njejta situate ne Bosnje

00:05:23.088 --> 00:05:25.902
dhe pak a shume ne cdo shtet qe kam pare duke i ardhur lufta.

00:05:25.902 --> 00:05:28.445
Njerezit nuk duan te besojne se ajo po vjen,

00:05:28.445 --> 00:05:31.912
dhe per kete arsye ata nuk largohen, nuk ikin para se te munden.

00:05:31.912 --> 00:05:33.582
Nuk i nxjerrin parate jashte.

00:05:33.582 --> 00:05:37.477
Ata qendrojne sepse ti do te qendrosh ne shtepi.

00:05:37.477 --> 00:05:41.516
Dhe pastaj lufta dhe kaosi zbresin.

NOTE Paragraph

00:05:41.516 --> 00:05:45.319
Rwanda eshte nje vend i cili me ka lene shume gjurme.

00:05:45.319 --> 00:05:51.473
Ne 1994, per nje kohe te shkurter u largova nga Sarajevo per te vajtur dhe raportuar mbi genocidin te Rwanda.

00:05:51.473 --> 00:05:56.322
Ndermjet Prillit dhe Gushtit, 1994,

00:05:56.322 --> 00:06:00.523
nje milion njerez u theren.

00:06:00.523 --> 00:06:05.750
Nese ato 12.000 karrige me frikesonin

00:06:05.750 --> 00:06:07.822
me numer absolut,

00:06:07.822 --> 00:06:11.453
Dua thjesht per nje sekond te imagjinoni per nje milion njerez.

00:06:11.453 --> 00:06:13.990
Dhe per t'ju dhene nje shembull, me kujtohet

00:06:13.990 --> 00:06:19.071
qe qendroja ne nje rruge dhe shikoja sa me larg te mundesha

00:06:19.071 --> 00:06:25.160
te pakten nje milje, ku aty kishte trupa te stivosur dy here mbi gjatesine time

00:06:25.160 --> 00:06:26.884
te pajeteve.

00:06:26.884 --> 00:06:30.219
Dhe ajo ishte vetem nje perqindje e vogel te pajeteve.

00:06:30.219 --> 00:06:32.188
Aty kishte nena qe mbanin femijet e tyre

00:06:32.188 --> 00:06:35.529
te cilat ishin kapur ne grahmen e fundit te vdekjes.

NOTE Paragraph

00:06:35.529 --> 00:06:38.859
Pra mesuam shume nga lufta,

00:06:38.859 --> 00:06:41.211
dhe une permenda Rwanden

00:06:41.211 --> 00:06:45.329
sepse eshte nje vend, si Afrika e Jugut,

00:06:45.329 --> 00:06:49.311
kur per gati 20 vite e ne vazhdim, ka sherim.

00:06:49.311 --> 00:06:52.779
Pesedhjete e gjashte perqind e parlamentareve jane gra,

00:06:52.779 --> 00:06:55.231
e cila eshte fantastike,

00:06:55.231 --> 00:06:59.257
gjithashtu ne kushtetutun nacionale sot,

00:06:59.257 --> 00:07:02.430
nuk te lejohet te thuash Hutu apo Tutsi.

00:07:02.430 --> 00:07:06.299
Nuk te lejohet te identifikosh dike nga kombesia,

00:07:06.299 --> 00:07:10.845
e cila eshte, sigurisht, ajo cka e filloi masakren.

00:07:10.845 --> 00:07:13.952
Nje punonjes i ndihmes, mik i imi, me tregoi historine me te bukur,

00:07:13.952 --> 00:07:15.435
ose mua me duket e bukur.

00:07:15.435 --> 00:07:20.352
Ishte nje grup femijesh, te perzier Hutus dhe Tutsis,

00:07:20.352 --> 00:07:23.066
dhe nje grup grash te cilat po i adoptonin ata.

00:07:23.066 --> 00:07:27.000
te rrjeshtuar jepeshin njeri pas tjetrit.

00:07:27.000 --> 00:07:30.166
Nuk kishte asnje lloj kompesimi se ishe nje Tutsi

00:07:30.166 --> 00:07:33.081
apo nje Hutu, mund te kesh vrare mamane time,

00:07:33.081 --> 00:07:34.927
mund te kesh vrare vellane tim.

00:07:34.927 --> 00:07:40.233
Ata ishin afruar ne kete lloj pajtimi,

00:07:40.233 --> 00:07:43.817
dhe mua me duket e mrekullueshme.

00:07:43.817 --> 00:07:46.659
Pra kur njerezit me pyesin se si vazhdoj te mbuloj luften,

00:07:46.659 --> 00:07:48.871
dhe pse vazhdoj ta bej,

00:07:48.871 --> 00:07:50.340
kjo eshte arsyeja.

NOTE Paragraph

00:07:50.340 --> 00:07:53.731
Kur kthehem ne Siri, javen tjeter ne fakt,

00:07:53.731 --> 00:07:57.692
ajo cka shoh, eshte njerez jashtezakonisht te guximshem,

00:07:57.692 --> 00:07:59.965
disa nga ata luftojne per demokraci,

00:07:59.965 --> 00:08:03.982
per gjera qe ne i marrim te sigurta cdo dite.

00:08:03.982 --> 00:08:07.220
Dhe kjo eshte pak a shume arsyeja pse e bej.

NOTE Paragraph

00:08:07.220 --> 00:08:11.688
Ne 2004, kisha nje djale te vogel,

00:08:11.688 --> 00:08:14.883
dhe une e quaj ate femija mrekulli,

00:08:14.883 --> 00:08:17.929
sepse pasi kam pare kaq shume vdekje

00:08:17.929 --> 00:08:22.106
shkaterrime, kaos dhe erresire ne jeten time,

00:08:22.106 --> 00:08:25.965
lindi kjo rreze shprese.

00:08:25.965 --> 00:08:30.162
Dhe une e quajta ate Luca qe do te thote "Derguesi i drites"

00:08:30.162 --> 00:08:35.085
sepse ai sjell drite ne jeten time.

00:08:35.085 --> 00:08:38.536
Por po flas per ate sepse kur ai ishte kater muajsh,

00:08:38.536 --> 00:08:43.208
redaktori im i huaj me detyroi te kthehesha ne Baghdad

00:08:43.208 --> 00:08:46.540
aty ku kisha raportuar gjate gjithe regimit te Saddamit

00:08:46.540 --> 00:08:49.419
dhe gjate renies se Baghdadit dhe me pas,

00:08:49.419 --> 00:08:52.513
me kujtohet qe hyra ne avion duke qare,

00:08:52.513 --> 00:08:55.499
qaja sepse po ndahesha nga im bir,

00:08:55.499 --> 00:08:57.732
dhe ndersa isha aty,

00:08:57.732 --> 00:09:00.467
nje politikan i famshem Irakian i cili ishte mik i imi

00:09:00.467 --> 00:09:02.941
me tha, "Cfare po ben ketu?

00:09:02.941 --> 00:09:04.782
Pse nuk je ne shtepi me Luca?"

00:09:04.782 --> 00:09:08.567
Dhe une i thash, "E pra, mua me duhet ta shoh." Ishte 2004

00:09:08.567 --> 00:09:12.954
qe do te thote ishte fillimi i nje kohe teper te pergjakshme ne Irak,

00:09:12.954 --> 00:09:16.194
"Me duhet te shoh, me duhet te shoh cfare po ndodh ketu.

00:09:16.194 --> 00:09:17.059
me duhet te raportoj."

00:09:17.059 --> 00:09:20.623
Dhe ai me tha. "Kthehu ne shtepi,

00:09:20.623 --> 00:09:23.909
sepse po e humbe dhembin e tij te pare,

00:09:23.909 --> 00:09:26.907
po i humbe hapat e tij te para, nuk do e falesh kurre veten.

00:09:26.907 --> 00:09:30.770
Por do kete perhere nje lufte tjeter."

NOTE Paragraph

00:09:30.770 --> 00:09:35.111
Dhe atje, fatkeqeshisht, do kete perhere lufte.

00:09:35.111 --> 00:09:38.965
Dhe do mashtroja veten nese mendoja, si nje gazetare,

00:09:38.965 --> 00:09:40.731
si nje reportere, si nje shkrimtare,

00:09:40.731 --> 00:09:45.569
qe ajo cka po bej mund ta ndaloje. Nuk mundem.

00:09:45.569 --> 00:09:48.116
Une nuk jam Kofi Annan. Ai nuk mund te ndaloje nje lufte.

00:09:48.116 --> 00:09:51.093
Ai u perpoq te negocioje Sirine por nuk e arriti.

00:09:51.093 --> 00:09:55.089
Une nuk jam nje person i K.B te zgjidhjen e konflikteve.

00:09:55.089 --> 00:09:57.372
Une nuk jam as doktoreshe e ndihmes humanitare,

00:09:57.372 --> 00:10:00.198
dhe nuk mund ti pershkruaj se sa here jam ndjere e paafte

00:10:00.198 --> 00:10:03.469
te shpetoj njerez qe kane qene duke vdekur para meje.

00:10:03.469 --> 00:10:07.304
Gjithcka jam, eshte nje deshmitare.

00:10:07.304 --> 00:10:12.358
Roli im eshte te sjell nje ze tek njerezit qe jane te pa ze.

00:10:12.358 --> 00:10:15.591
Nje kolegu im e pershkroi ate si te ndezesh nje drite

00:10:15.591 --> 00:10:18.353
ne cepat me te erret te botes.

00:10:18.353 --> 00:10:21.000
Dhe kete perpiqem te bej.

00:10:21.000 --> 00:10:24.036
Nuk jam gjithmone e suksesshme,

00:10:24.036 --> 00:10:26.577
dhe shpesh here eshte shume frustruese,

00:10:26.577 --> 00:10:28.783
sepse ndihesh sikur po shkruan ne nje boshllek,

00:10:28.783 --> 00:10:31.112
ose ndihesh sikur asnjerit nuk i intereson.

00:10:31.112 --> 00:10:33.361
Kujt i intereson per Sirine? Kujt i intereson per Bosnjen?

00:10:33.361 --> 00:10:35.374
Kush interesohet per Kongon,

00:10:35.374 --> 00:10:37.648
per Bregun e Fildishte, Liberine, Sierra Leonen,

00:10:37.648 --> 00:10:39.763
te gjithe keto vargje vendesh qe

00:10:39.763 --> 00:10:43.736
une do kujtoj per pjesen tjeter te jetes time?

00:10:43.736 --> 00:10:46.989
Por profesioni im eshte te mbart deshmite

00:10:46.989 --> 00:10:50.171
dhe ky eshte thelbi, zemra e ceshtjes,

00:10:50.171 --> 00:10:52.712
per ne reporteret qe bejme kete.

00:10:52.712 --> 00:10:56.303
Dhe ajo cka mund te bej eshte te shpresoj,

00:10:56.303 --> 00:10:58.911
jo te politike beresit ose politikanet,

00:10:58.911 --> 00:11:01.308
sepse sado te dua te kem besim

00:11:01.308 --> 00:11:03.773
qe ata te lexojne fjalet e mia dhe bejne dicka,

00:11:03.773 --> 00:11:06.933
une nuk e mashtroj veten.

NOTE Paragraph

00:11:06.933 --> 00:11:11.150
Por shpresa ime eshte se nese do mbani mend dicka nga ato qe thashe

00:11:11.150 --> 00:11:14.703
ose kedo nga historite e mia neser gjate mengjesit,

00:11:14.703 --> 00:11:17.385
nese do kujtoni historine e Sarajevos,

00:11:17.385 --> 00:11:20.876
ose historine e Ruandes,

00:11:20.876 --> 00:11:23.449
atehere une e kam kryer punen time.

NOTE Paragraph

00:11:23.449 --> 00:11:25.487
Faleminderit shume.

NOTE Paragraph

00:11:25.487 --> 00:11:32.717
(Duartrokijte)