1
00:00:00,703 --> 00:00:03,515
Keshtu fillon lufta.

2
00:00:03,515 --> 00:00:06,781
Nje dite je duke jetuar jeten tende te zakonshme,

3
00:00:06,781 --> 00:00:09,297
je duke planifikuar te shkosh ne nje feste,

4
00:00:09,297 --> 00:00:11,681
je duke shpene femijet ne shkolle,

5
00:00:11,681 --> 00:00:14,394
je duke caktuar nje takim tek dentisti.

6
00:00:14,394 --> 00:00:18,020
Dhe papritur, telefoni nderpritet,

7
00:00:18,020 --> 00:00:21,957
Televizoret po ashtu, ka burra te armatosur neper rruge,

8
00:00:21,957 --> 00:00:24,273
ka postoblloqe.

9
00:00:24,273 --> 00:00:28,750
Jeta jote papritur kthehet ne nje levizje te pezulluar.

10
00:00:28,750 --> 00:00:30,955
Ajo ndalon.

11
00:00:30,955 --> 00:00:33,513
Une do vjedh nje histori te nje mikesheje,

12
00:00:33,513 --> 00:00:36,491
nje mikeshe nga Bosnia, per ate cka i ndodhi asaj,

13
00:00:36,491 --> 00:00:40,868
sepse mendoj se do sjelle tek you ndjenjen e vertete.

14
00:00:40,868 --> 00:00:44,962
Ajo ishte duke vajtur ne pune nje dite ne Prill te 1992,

15
00:00:44,962 --> 00:00:48,110
e veshur me minifund dhe me taka te larta. Ajo punonte ne nje banke.

16
00:00:48,110 --> 00:00:51,634
Ishte nje nene e re. Asaj i pelqenin festat.

17
00:00:51,634 --> 00:00:53,468
Njeri shume i mire.

18
00:00:53,468 --> 00:00:56,775
Dhe papritur shikon nje tank

19
00:00:56,775 --> 00:00:59,981
duke ecur ne rrugen kryesore te Sarajevos

20
00:00:59,981 --> 00:01:03,533
duke goditur gjithcka rruge.

21
00:01:03,533 --> 00:01:07,564
Ajo mendon se eshte duke enderruar, por nuk ishte.

22
00:01:07,564 --> 00:01:10,309
Dhe vrapon ashtu sikurse do bente cdokush nga ne

23
00:01:10,309 --> 00:01:14,326
duke u mbrojtur pas nje koshi plehrash,

24
00:01:14,326 --> 00:01:16,925
ne takat e saja te larta dhe me minifund.

25
00:01:16,925 --> 00:01:21,144
Dhe ndersa fshihej aty, po ndjehesh qesharake,

26
00:01:21,144 --> 00:01:23,840
por po shikonte tankun duke kaluar me ushtaret

27
00:01:23,840 --> 00:01:26,200
dhe njerez gjithandej ne nje kaos

28
00:01:26,200 --> 00:01:30,827
dhe ajo mendon, "Me duket vetja si Liza ne Boten e Cudirave

29
00:01:30,827 --> 00:01:33,162
duke hyre ne gropen e lepurit,

30
00:01:33,162 --> 00:01:36,230
thelle, thelle, thelle ne kaos,

31
00:01:36,230 --> 00:01:41,631
dhe jeta ime nuk do jete kurre e njejta."

32
00:01:41,631 --> 00:01:45,418
Pas disa javesh, mikesha ime ishte ne nje grumbull njerezish

33
00:01:45,418 --> 00:01:50,368
duke shtyre me djalin e saj foshnje ne krahe

34
00:01:50,368 --> 00:01:52,904
per ta dhene ate ne nje te huaj ne autobuz,

35
00:01:52,904 --> 00:01:55,928
i cili ishte nje nga te fundit qe po largohej nga Sarajevo

36
00:01:55,928 --> 00:01:59,093
i cili nxirrte femijet jashte per te qene te sigurte.

37
00:01:59,093 --> 00:02:03,203
Dhe ajo kujton luften me te emen ne rrjeshtin e pare,

38
00:02:03,203 --> 00:02:06,629
turma e turma njerezish, "Merr femijen tim! Merr femijen tim!"

39
00:02:06,629 --> 00:02:12,682
dhe pasimin e djalit te saj tek dikush nga dritarja.

40
00:02:12,682 --> 00:02:15,550
Dhe ajo nuk e pa ate per shume vite.

41
00:02:15,550 --> 00:02:19,269
Rrethimi vazhdoi per tre vite e gjysem,

42
00:02:19,269 --> 00:02:21,558
nje rrethim pa uje,

43
00:02:21,558 --> 00:02:26,847
pa energji, pa elektricitet, pa ngrohtesi, pa ushqim,

44
00:02:26,847 --> 00:02:32,202
ne mes te Europes, ne mes te shekullit te 20-te.

45
00:02:32,202 --> 00:02:36,004
Kisha nderin te isha nje ata reportere

46
00:02:36,004 --> 00:02:38,423
qe jetonin ndermjet atij rrethimi,

47
00:02:38,423 --> 00:02:41,461
dhe them qe kam nderin dhe privilegjin qe ndodhesha aty

48
00:02:41,461 --> 00:02:43,651
sepse ajo me mesoi gjithcka,

49
00:02:43,651 --> 00:02:47,780
jo vetem si nje reportere, por si nje qenie njerezore.

50
00:02:47,780 --> 00:02:50,135
Mesova per dhembshurine.

51
00:02:50,135 --> 00:02:53,946
Mesova per njerezit e zakonshem, heronjte e mundshem.

52
00:02:53,946 --> 00:02:58,317
Mesova per ndarjen. Mesova per bashkejetesen.

53
00:02:58,317 --> 00:03:01,228
Por mbi te gjitha mesova per dashurine.

54
00:03:01,228 --> 00:03:06,507
Edhe ne mes te shkaterrimit te tmerrshem, vdekjes dhe kaosit,

55
00:03:06,507 --> 00:03:09,643
mesova se si njerez te zakonshem mund te ndihmonin miqte e tyre,

56
00:03:09,643 --> 00:03:12,287
te ndanin ushqim, te rrisnin femijet e tyre,

57
00:03:12,287 --> 00:03:15,539
te terhiqnin dike i cili ishte i qelluar nga mesi i rruges

58
00:03:15,539 --> 00:03:18,396
edhe pse ti vete ishte duke rrezikur jeten tende,

59
00:03:18,396 --> 00:03:21,647
te ndihmonin njerez te plagosur per ti futur ne nje taxi

60
00:03:21,647 --> 00:03:24,268
dhe ti dergonin neper spitale.

61
00:03:24,268 --> 00:03:27,487
Mesova shume per veten time.

62
00:03:27,487 --> 00:03:30,512
Martha Gellhorn, e cila eshte nje nga heroinat e mia, dikur ka thene,

63
00:03:30,512 --> 00:03:35,710
"Ti mund te duash vetem nje lufte. Te tjerat jane pergjegjesi."

64
00:03:35,710 --> 00:03:39,246
Kam vajtur te mbuloj shume e shume lufte pas kesaj,

65
00:03:39,246 --> 00:03:41,875
kaq shume sa e kam humbur numerimin,

66
00:03:41,875 --> 00:03:44,958
por asnjera nuk krahasohej me Sarajevon.

67
00:03:44,958 --> 00:03:48,913
Prillin e kaluar, u ktheva atje ne nje --sic e quajta une

68
00:03:48,913 --> 00:03:52,687
takim trondites gjimnazi.

69
00:03:52,687 --> 00:03:57,030
Ishte pervjetori i 20te i rrethimit,

70
00:03:57,030 --> 00:03:59,502
te fillim rrethimit te Sarajevos,

71
00:03:59,502 --> 00:04:03,942
dhe nuk me pelqen fjala "pervjetor", sepse duket si nje feste,

72
00:04:03,942 --> 00:04:05,345
dhe kjo nuk ishte nje feste.

73
00:04:05,345 --> 00:04:09,333
Ishte nje mbledhje e zymte e reportereve

74
00:04:09,333 --> 00:04:12,724
qe punonin atje gjate luftes, punonjes te ndihmave humanitare,

75
00:04:12,724 --> 00:04:17,193
dhe sigurisht njerezit e guximshem dhe kurajoze te Sarajevos.

76
00:04:17,193 --> 00:04:19,612
Dhe ajo cka me goditi me shume,

77
00:04:19,612 --> 00:04:21,353
dhe me theu zemren,

78
00:04:21,353 --> 00:04:23,523
ishte ecja ne rrugen kryesore te Sarajevos,

79
00:04:23,523 --> 00:04:27,598
aty ku mikesha ime Aida pa tankun para 20 viteve,

80
00:04:27,598 --> 00:04:34,295
dhe ne ate rruge kishte me shume se 12.000 karrige te kuqe,

81
00:04:34,295 --> 00:04:35,921
bosh,

82
00:04:35,921 --> 00:04:38,190
dhe secila nga ato simbolizonte

83
00:04:38,190 --> 00:04:41,907
nje person qe kishte vdekur gjate rrethimit,

84
00:04:41,907 --> 00:04:46,194
vetem ne Sarajevo, jo ne gjithe Bosnjen,

85
00:04:46,194 --> 00:04:48,781
ajo shtrihej nga njeri fund i qytetit

86
00:04:48,781 --> 00:04:51,055
ne nje pjese te madhe te saj,

87
00:04:51,055 --> 00:04:54,558
me e trishtueshme per mua ishin kariget e vogla

88
00:04:54,558 --> 00:04:57,414
per femijet.

89
00:04:57,414 --> 00:05:00,541
Une tani mbuloj Sirine,

90
00:05:00,541 --> 00:05:03,731
dhe nisa ta raportoj ate sepse ndjeva qe

91
00:05:03,731 --> 00:05:05,987
duhej bere.

92
00:05:05,987 --> 00:05:08,992
Besoj se duhet thene nje histori.

93
00:05:08,992 --> 00:05:12,962
Po shoh, perseri nje shabllon te luftes ne Bosnje.

94
00:05:12,962 --> 00:05:15,191
Kur arrita fillimisht ne Damascus,

95
00:05:15,191 --> 00:05:17,593
Pash kete momentin e cuditshem ku njerezit

96
00:05:17,593 --> 00:05:21,153
nuk donin te besonin se lufta do filloje,

97
00:05:21,153 --> 00:05:23,088
dhe ishte pikerisht e njejta situate ne Bosnje

98
00:05:23,088 --> 00:05:25,902
dhe pak a shume ne cdo shtet qe kam pare duke i ardhur lufta.

99
00:05:25,902 --> 00:05:28,445
Njerezit nuk duan te besojne se ajo po vjen,

100
00:05:28,445 --> 00:05:31,912
dhe per kete arsye ata nuk largohen, nuk ikin para se te munden.

101
00:05:31,912 --> 00:05:33,582
Nuk i nxjerrin parate jashte.

102
00:05:33,582 --> 00:05:37,477
Ata qendrojne sepse ti do te qendrosh ne shtepi.

103
00:05:37,477 --> 00:05:41,516
Dhe pastaj lufta dhe kaosi zbresin.

104
00:05:41,516 --> 00:05:45,319
Rwanda eshte nje vend i cili me ka lene shume gjurme.

105
00:05:45,319 --> 00:05:51,473
Ne 1994, per nje kohe te shkurter u largova nga Sarajevo per te vajtur dhe raportuar mbi genocidin te Rwanda.

106
00:05:51,473 --> 00:05:56,322
Ndermjet Prillit dhe Gushtit, 1994,

107
00:05:56,322 --> 00:06:00,523
nje milion njerez u theren.

108
00:06:00,523 --> 00:06:05,750
Nese ato 12.000 karrige me frikesonin

109
00:06:05,750 --> 00:06:07,822
me numer absolut,

110
00:06:07,822 --> 00:06:11,453
Dua thjesht per nje sekond te imagjinoni per nje milion njerez.

111
00:06:11,453 --> 00:06:13,990
Dhe per t'ju dhene nje shembull, me kujtohet

112
00:06:13,990 --> 00:06:19,071
qe qendroja ne nje rruge dhe shikoja sa me larg te mundesha

113
00:06:19,071 --> 00:06:25,160
te pakten nje milje, ku aty kishte trupa te stivosur dy here mbi gjatesine time

114
00:06:25,160 --> 00:06:26,884
te pajeteve.

115
00:06:26,884 --> 00:06:30,219
Dhe ajo ishte vetem nje perqindje e vogel te pajeteve.

116
00:06:30,219 --> 00:06:32,188
Aty kishte nena qe mbanin femijet e tyre

117
00:06:32,188 --> 00:06:35,529
te cilat ishin kapur ne grahmen e fundit te vdekjes.

118
00:06:35,529 --> 00:06:38,859
Pra mesuam shume nga lufta,

119
00:06:38,859 --> 00:06:41,211
dhe une permenda Rwanden

120
00:06:41,211 --> 00:06:45,329
sepse eshte nje vend, si Afrika e Jugut,

121
00:06:45,329 --> 00:06:49,311
kur per gati 20 vite e ne vazhdim, ka sherim.

122
00:06:49,311 --> 00:06:52,779
Pesedhjete e gjashte perqind e parlamentareve jane gra,

123
00:06:52,779 --> 00:06:55,231
e cila eshte fantastike,

124
00:06:55,231 --> 00:06:59,257
gjithashtu ne kushtetutun nacionale sot,

125
00:06:59,257 --> 00:07:02,430
nuk te lejohet te thuash Hutu apo Tutsi.

126
00:07:02,430 --> 00:07:06,299
Nuk te lejohet te identifikosh dike nga kombesia,

127
00:07:06,299 --> 00:07:10,845
e cila eshte, sigurisht, ajo cka e filloi masakren.

128
00:07:10,845 --> 00:07:13,952
Nje punonjes i ndihmes, mik i imi, me tregoi historine me te bukur,

129
00:07:13,952 --> 00:07:15,435
ose mua me duket e bukur.

130
00:07:15,435 --> 00:07:20,352
Ishte nje grup femijesh, te perzier Hutus dhe Tutsis,

131
00:07:20,352 --> 00:07:23,066
dhe nje grup grash te cilat po i adoptonin ata.

132
00:07:23,066 --> 00:07:27,000
te rrjeshtuar jepeshin njeri pas tjetrit.

133
00:07:27,000 --> 00:07:30,166
Nuk kishte asnje lloj kompesimi se ishe nje Tutsi

134
00:07:30,166 --> 00:07:33,081
apo nje Hutu, mund te kesh vrare mamane time,

135
00:07:33,081 --> 00:07:34,927
mund te kesh vrare vellane tim.

136
00:07:34,927 --> 00:07:40,233
Ata ishin afruar ne kete lloj pajtimi,

137
00:07:40,233 --> 00:07:43,817
dhe mua me duket e mrekullueshme.

138
00:07:43,817 --> 00:07:46,659
Pra kur njerezit me pyesin se si vazhdoj te mbuloj luften,

139
00:07:46,659 --> 00:07:48,871
dhe pse vazhdoj ta bej,

140
00:07:48,871 --> 00:07:50,340
kjo eshte arsyeja.

141
00:07:50,340 --> 00:07:53,731
Kur kthehem ne Siri, javen tjeter ne fakt,

142
00:07:53,731 --> 00:07:57,692
ajo cka shoh, eshte njerez jashtezakonisht te guximshem,

143
00:07:57,692 --> 00:07:59,965
disa nga ata luftojne per demokraci,

144
00:07:59,965 --> 00:08:03,982
per gjera qe ne i marrim te sigurta cdo dite.

145
00:08:03,982 --> 00:08:07,220
Dhe kjo eshte pak a shume arsyeja pse e bej.

146
00:08:07,220 --> 00:08:11,688
Ne 2004, kisha nje djale te vogel,

147
00:08:11,688 --> 00:08:14,883
dhe une e quaj ate femija mrekulli,

148
00:08:14,883 --> 00:08:17,929
sepse pasi kam pare kaq shume vdekje

149
00:08:17,929 --> 00:08:22,106
shkaterrime, kaos dhe erresire ne jeten time,

150
00:08:22,106 --> 00:08:25,965
lindi kjo rreze shprese.

151
00:08:25,965 --> 00:08:30,162
Dhe une e quajta ate Luca qe do te thote "Derguesi i drites"

152
00:08:30,162 --> 00:08:35,085
sepse ai sjell drite ne jeten time.

153
00:08:35,085 --> 00:08:38,536
Por po flas per ate sepse kur ai ishte kater muajsh,

154
00:08:38,536 --> 00:08:43,208
redaktori im i huaj me detyroi te kthehesha ne Baghdad

155
00:08:43,208 --> 00:08:46,540
aty ku kisha raportuar gjate gjithe regimit te Saddamit

156
00:08:46,540 --> 00:08:49,419
dhe gjate renies se Baghdadit dhe me pas,

157
00:08:49,419 --> 00:08:52,513
me kujtohet qe hyra ne avion duke qare,

158
00:08:52,513 --> 00:08:55,499
qaja sepse po ndahesha nga im bir,

159
00:08:55,499 --> 00:08:57,732
dhe ndersa isha aty,

160
00:08:57,732 --> 00:09:00,467
nje politikan i famshem Irakian i cili ishte mik i imi

161
00:09:00,467 --> 00:09:02,941
me tha, "Cfare po ben ketu?

162
00:09:02,941 --> 00:09:04,782
Pse nuk je ne shtepi me Luca?"

163
00:09:04,782 --> 00:09:08,567
Dhe une i thash, "E pra, mua me duhet ta shoh." Ishte 2004

164
00:09:08,567 --> 00:09:12,954
qe do te thote ishte fillimi i nje kohe teper te pergjakshme ne Irak,

165
00:09:12,954 --> 00:09:16,194
"Me duhet te shoh, me duhet te shoh cfare po ndodh ketu.

166
00:09:16,194 --> 00:09:17,059
me duhet te raportoj."

167
00:09:17,059 --> 00:09:20,623
Dhe ai me tha. "Kthehu ne shtepi,

168
00:09:20,623 --> 00:09:23,909
sepse po e humbe dhembin e tij te pare,

169
00:09:23,909 --> 00:09:26,907
po i humbe hapat e tij te para, nuk do e falesh kurre veten.

170
00:09:26,907 --> 00:09:30,770
Por do kete perhere nje lufte tjeter."

171
00:09:30,770 --> 00:09:35,111
Dhe atje, fatkeqeshisht, do kete perhere lufte.

172
00:09:35,111 --> 00:09:38,965
Dhe do mashtroja veten nese mendoja, si nje gazetare,

173
00:09:38,965 --> 00:09:40,731
si nje reportere, si nje shkrimtare,

174
00:09:40,731 --> 00:09:45,569
qe ajo cka po bej mund ta ndaloje. Nuk mundem.

175
00:09:45,569 --> 00:09:48,116
Une nuk jam Kofi Annan. Ai nuk mund te ndaloje nje lufte.

176
00:09:48,116 --> 00:09:51,093
Ai u perpoq te negocioje Sirine por nuk e arriti.

177
00:09:51,093 --> 00:09:55,089
Une nuk jam nje person i K.B te zgjidhjen e konflikteve.

178
00:09:55,089 --> 00:09:57,372
Une nuk jam as doktoreshe e ndihmes humanitare,

179
00:09:57,372 --> 00:10:00,198
dhe nuk mund ti pershkruaj se sa here jam ndjere e paafte

180
00:10:00,198 --> 00:10:03,469
te shpetoj njerez qe kane qene duke vdekur para meje.

181
00:10:03,469 --> 00:10:07,304
Gjithcka jam, eshte nje deshmitare.

182
00:10:07,304 --> 00:10:12,358
Roli im eshte te sjell nje ze tek njerezit qe jane te pa ze.

183
00:10:12,358 --> 00:10:15,591
Nje kolegu im e pershkroi ate si te ndezesh nje drite

184
00:10:15,591 --> 00:10:18,353
ne cepat me te erret te botes.

185
00:10:18,353 --> 00:10:21,000
Dhe kete perpiqem te bej.

186
00:10:21,000 --> 00:10:24,036
Nuk jam gjithmone e suksesshme,

187
00:10:24,036 --> 00:10:26,577
dhe shpesh here eshte shume frustruese,

188
00:10:26,577 --> 00:10:28,783
sepse ndihesh sikur po shkruan ne nje boshllek,

189
00:10:28,783 --> 00:10:31,112
ose ndihesh sikur asnjerit nuk i intereson.

190
00:10:31,112 --> 00:10:33,361
Kujt i intereson per Sirine? Kujt i intereson per Bosnjen?

191
00:10:33,361 --> 00:10:35,374
Kush interesohet per Kongon,

192
00:10:35,374 --> 00:10:37,648
per Bregun e Fildishte, Liberine, Sierra Leonen,

193
00:10:37,648 --> 00:10:39,763
te gjithe keto vargje vendesh qe

194
00:10:39,763 --> 00:10:43,736
une do kujtoj per pjesen tjeter te jetes time?

195
00:10:43,736 --> 00:10:46,989
Por profesioni im eshte te mbart deshmite

196
00:10:46,989 --> 00:10:50,171
dhe ky eshte thelbi, zemra e ceshtjes,

197
00:10:50,171 --> 00:10:52,712
per ne reporteret qe bejme kete.

198
00:10:52,712 --> 00:10:56,303
Dhe ajo cka mund te bej eshte te shpresoj,

199
00:10:56,303 --> 00:10:58,911
jo te politike beresit ose politikanet,

200
00:10:58,911 --> 00:11:01,308
sepse sado te dua te kem besim

201
00:11:01,308 --> 00:11:03,773
qe ata te lexojne fjalet e mia dhe bejne dicka,

202
00:11:03,773 --> 00:11:06,933
une nuk e mashtroj veten.

203
00:11:06,933 --> 00:11:11,150
Por shpresa ime eshte se nese do mbani mend dicka nga ato qe thashe

204
00:11:11,150 --> 00:11:14,703
ose kedo nga historite e mia neser gjate mengjesit,

205
00:11:14,703 --> 00:11:17,385
nese do kujtoni historine e Sarajevos,

206
00:11:17,385 --> 00:11:20,876
ose historine e Ruandes,

207
00:11:20,876 --> 00:11:23,449
atehere une e kam kryer punen time.

208
00:11:23,449 --> 00:11:25,487
Faleminderit shume.

209
00:11:25,487 --> 00:11:32,717
(Duartrokijte)